Morgunblaðið - 28.11.1997, Síða 43

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 28. NÓVEMBER 1997 43 '
LISTIR
• BERT og baðstrandagellurnar
er sjöunda bókin um grallarann Bert.
Bert hefur ákveðið að verja sum-
arleyfinu í kvennarannsóknir og
ætlar sér alþjóðlegan frama í grein-
inni. Sumarfrí á sólarströndu gefur
honum kærkomið tækifæri til rann-
sókna en verst er að mamma og
pabbi geta ómögulega hegðað sér
eins og almennilegum foreldrum
sæmir. Bókin er 220 bls. Leiðbein-
andi verð er 1.580 kr.
0 GOTT hjá þér, Svanurler sjötta
bókin um Svan sem er aðeins yngri
prakkari en Bert. Svanur er góður
í næstum öllu sem hann tekur sér
fyrir hendur, að minnsta kosti að
eigin áliti. Hann er sérstaklega góð-
ur í að sjarma stelpur. En þó eru
fáein smáatriði sem geta vafíst fyrir
honum. Bókin er 148 bls. Leiðbein-
a ndi verð er 1.480 kr.
0 DÚFA-Lísa og sonur vindsins
er sjálfstætt framhald bókarinnar
Dúfa-Lísa sem kom út fyrir nokkrum
árum. Dúfa-Lísa er á viðkvæmasta
aldri og skiptast á skin og skúrir í
lífi hennar. Hér segir af rómantík,
vináttu, sambandinu við mömmu og
pabba - og son vindsins, dularfulla
skáldið í almenningsgarðinum.
Bókin er 176 bls. Leiðbeinandi
verð er 1.480 kr. Bækurnar þrjár
eru allar eftir Sören Oisson ogAnd-
ers Jacobsson íþýðingu Jóns Daní-
elssonar. Útgefandi er Skjaldborg.
BOKMENNTIR
Barnabók
GRÝLA
eftir Gunnar Helgason. Myndir eftin
Þórarin Gunnarsson Blöndal. Bóka-
útgáfan Hólar, 1997 - 32 bls.
ÞAÐ er ekki oft sem lesendum
gefst kostur á að lesa sjálfsævi-
sögu tröllskessunnar Grýlu sem
skapað hefur skelfingu og hrylling
meðal íslenskra bama í áraraðir.
I hugum fólks hefur Grýla tæplega
haft á sér ákveðna mynd heldur
aðeins lifað í hugarheimi hvers og
eins. Helsta Grýlumyndin sem hef-
ur verið til staðar í íslenskum
barnabókum er mynd Halldórs
Péturssonar úr Vísnabókinni þar
sem Grýla gengur um með poka
fullan af óþekkum börnum.
í þessari endurminningabók
Gýlu er hún hið ferlegasta tröll
eins og vera ber. Hún hefur 12
eyru, 6 hvorum megin á höfðinu,
og sagt er að hún hafi hala 15
þótt þeir komi ekki vel í ljós nema
hvað þeir gægjast stundum undan
pilsfaldinum eins og gulrætur.
Einnig telur Grýla sig eiga 72
tröllabörn.
í sögu Grýlu er m.a. fjallað um
það þegar jólasveinarnir fara í bað
á Hveravöllum í
óþökk mömmu sinnar
og þeir verða að reyna
að útskýra fyrir henni
hvaða breytingar hafa
orðið á hlutverki
þeirra í nútímanum
þegar ekki dugar
lengur að stela og
stríða.
Orðfærið er óvenju-
legt, t.d. er kveðja
Grýlu „Komið þið öll
sömul sæl og beygl-
uð“ (bls. 3). „Fimm-
tán hala upp til guðs
og korriró og han-
anú!“ (bls. 3) er þó
engan veginn við hæfi
því í þjóðsögunni geta tröll aldrei
nefnt nafn guðs án þess að hljóta
illt af. Eins og vera ber meðal
trölla er talsvert af endurtekning-
um þar sem orð og setningahlutar
eru tvíteknir til að leggja áherslu
á það sem sagt er: „Lyktina og
lyktina" (bls 8), „allt var hreint
og hræðilegt og hræðilegt" (bls.6)
svo aðeins séu dæmi tekin. Oft
eru lokaorð setningar líka látin
ríma s.s. bretta og
fletta (bls. 3), og
hnakkanum og makk-
anum (bls. 6).
Saga Grýlu er sögð
af hugmyndaauðgi
sem verður æ glanna-
legri þegar á söguna
líður. I síðustu köflun-
um finnst mér höfund-
ur fara algerlega yfir
strikið. Fjallað er um
jólaköttinn sem étur
einn af sonum Grýlu
og kerling refsar hon-
um með því að leggja
á hann söðul og ríða
honum um fjöll og
fímindi þar til hann
er orðinn tamur eins og hestur.
Loks em svo leidd til sögunnar tvö
fyrrverandi „eigintröll" Grýlu - því
ekki gátu þeir verið eiginmenn -
þeir Boli og Gustur. Annar er hálf-
ur hestur og hálfur tröllkarl, en
hinn er hálft naut og hálfur af
tröllakyni. Þeim er boðið til jóla-
veislu en matur er enginn til í
hellinum. Grýla krefur Leppalúða
um að heilsa nú upp á „kviðmága"
sína sem telja hann ekki Grýlu
samboðinn. Grýla gleðst samt yfír
því að þeir skuli ennþá vera skotn-
ir í sér. Upphefjast nú hin mestu
rifrildi og slagsmál sem enda með *"
því að einn aðdáendanna lendir í
potti Grýlu og verður að jólamat
fjölskyldunnar.
Hugmyndin að því að skrifa
sögu Grýlu er sniðug og myndirnar
nógu gasalegar til að hæfa þessari
tröllkonu úr íslenskri þjóðtrú. En
höfundur missir efnið út úr hönd-
unum þegar líður á og sagan verð-
ur að hálfgerðu klúðri í lokin. Það
er erfítt að sjá að þessar nýju
ófreskjur, Boli og Gustur, eigi
nokkurt erindi í sögu Grýlu og síst
er það til að prýða þjóðsöguna að *
láta Grýlu framreiða ijúkandi steik
úr fyrrverandi „eigintrölli" sínu á
jólunum.
Myndir Þórarins eru mjög fag-
lega unnar, mikið af smáatriðum,
og Grýla öll hin ferlegasta eins og
vera ber. í myndunum er mikil
hreyfíng og glannaleg glettni sem
hæfir vel sögunni. Gaman er t.d.
að sjá mýsnar sem skreyta sig með
jólahúfum, laumast upp um hillur
í bústað Grýlu. Það verður fróðlegt
að fylgjast með þessum listamanni
í framtíðinni.
Sigrún Klara Hannesdóttir
Grýla segir frá
Gunnar
Helgason
1-
Islenskt sveitalíf
BOKMENNTIR
Unglingasaga
KAPPI Á KROSSGÖTUM.
AF JÓA í BORG OG SVEIT
eftir Stefán Aðalsteinsson.
Mál ogmenning, 1997 - 171 bls.
STEFÁN Aðalsteinsson hefur
vakið óskipta athygli fyrir gullfal-
legar fræðibækur fyrir böm um
íslensk dýr og náttúru
sem Bókaútgáfan
Bjallan gaf út. Honum
er einstaklega vel lag-
ið að lýsa náttúruleg-
um fyrirbrigðum á
einfaldan og fagran
hátt sem allir geta
skilið. Nú fetar hann
inn á nokkuð aðrar
brautir og sendir frá
sér skáldsögu fyrir
börn og unglinga um
Jóa og líf hans fyrst í
Reykjavík og síðan í
sveitinni.
í upphafi kynnumst
við Jóa sem er ein-
mana og vansæll eftir
skilnað foreldra sinna. Hann er
látinn fylgja pabba sínum en
mamma fór með systur hans út á
land þar sem hún tók upp sambúð
með nýjum manni og þar á Jói
hálfsystur. Pabbi er sjómaður og
fjarverandi langtímum saman og
Jói býr þá hjá frænku sinni sem
ekki nær vel til hans. Við kynn-
umst því hversu erfítt hann á í
skólanum og svo strákaeijum og
einelti. En svo kynnist hann Sig-
rúnu sem er einkar góður kennari,
hann eignast hana og dóttur henn-
ar Möggu að vinum, og með þeim
fer hann í sveit.
Þegar Jói kemur í Mjóadal fær
hann að kynnast gjörólíku lífi því
sem hann lifði í Reykjavík því að
á bænum er leitast við að sinna
sjálfsþurftarbúskap og mest notuð
gömul tækni við búskapinn. Jói er
mjög jákvæður og námsfús og til-
búinn að læra allt sem
afi og amma vill kenna
honum varðandi bú-
skapinn. Jói lærir að
mjólka geitur, skilja
mjólk á skilvindu, slá
með orfi og ljá, hann
fer í smalamennsku og
hjálpar til við rúning,
fer á silungsveiðar og
gómar lax og svona
mætti lengi telja. I
einni skoðunarferðinni
finna þeir meira að
segja kuml sem „ligg-
ur þó nokkuð undir
öskulaginu sem féll úr
Heklu árið 1104“ (s.
139). Það eru kveðnar
vísur og allir spreyta sig á kveð-
skapnum og heimilislífið er ein-
staklega gott og fagurt eins og
það gerist best.
í lýsingum sínum á þessum
gömlu, íslensku vinnubrögðum er
Stefán á heimavelli og lýsir ákaf-
lega vel hvernig hvert verk var
unnið, getur um orð og orðatiltæki
sem tengjast þessum horfnu vinnu-
brögðum sem eiga sér enga skír-
skotun til lífs nútíma íslendinga
sem flestir lifa í borgarsamfélagi.
Hann útskýrir fyrir lesendum af
einstakri þolinmæði það sem fyrir
augun ber. Gaman hafði ég af því
þegar höfundur leggur Jónínu, sem
er meðlimur í Hundaræktarfélag-
inu, í munn fróðleik um íslenska
hundinn og afi veit að norrænir
kettir hafa fundist í Ameríku.
Þarna er einmitt vísindamaðurinn
kominn með sínar eigin rannsóknir
sem hann setur inn í söguna sem
hluta af þeirri uppfræðslu sem Jói
fær í sveitinni.
Öll vandamál Jóa hverfa eins
og dögg fyrir sólu þegar hann er
kominn i Mjóadal og búinn að
kynnast þessu ágætisfólki þar.
Hann ætlar að ílengjast þar, að
hausti er hann sæll og hamingju-
samur, hefur eignast hvolp af ís-
lensku kyni og bíldótt lamb sem á
að marka með hans eigin marki.
í sögulok er hann meira að segja
búinn að sættast við strákana sem
voru óvinir hans í Reykjavík.
Trúlega er saga Jóa eingöngu
hugsuð sem umgjörð um aðalatriði
sögunnar sem eru lýsingar á bú-
skaparháttum sem nú eru annað
hvort horfnir eða að hverfa. Sem
slík er bókin á mörkum þess að
vera skáldsaga og fræðibók. Að
mínu mati er mesta gildi sögunnar
fólgið í lýsingum á þeim vinnu-
brögðum sem brátt verða hvergi
til sjáanleg en aðeins til í minni
manna og uppskriftum þeirra sem
hafa kynnst þeim af eigin raun.
Sigrún Klara Hannesdóttir
Stefán
Aðalsteinsson
Klókir krakkar
BÆKUR
Barnabók
ÚT í VÍÐA VERÖLD
eftir Iðunni Steinsdóttur.
Myndskreytt af Brian Pilkington.
Iðunn 1997 - 105 bls.
ÞAÐ er hátíð í bæ. Það er vor
og fjólurnar eru að springa út í
Fjólubæ.
Fjólurnar eru lifíbrauð bæjarbúa.
Þeir þurrka þær, saxa og búa til te
sem býr yfír lækningamætti. Þegar
tegerðinni lýkur halda þeir út! heim
að selja teið sitt og kaupa fyrir það
allar aðrar nauðþurftir. En á veturna
er bærinn einangraður frá um-
heiminum vegna ófærðar og því erf-
itt að fylgjast með því sem gerist
þar. Það kemur því flatt upp á bæj-
arbúa þegar
óvæntur gestur
kemur á fjóluhá-
tíðina þeirra,
sendiboði Frið-
leifs góða. Sendi-
boðinn flytur
þeim aldeilis tíð-
indi því hann
segir Friðleif
góða banna þeim
að t!na fjólur,
þær séu í útrýmingarhættu. Það
verður uppi fótur og fít en hvers
mega fáfróðir bæjarbúar sín gegn
hinum alvitra og góða Friðleifi?
Afleiðingarnar eru alvarlegar.
Bæjarbúar verða fljótt hungraðir því
þrátt fyrir nýjan atvir.nuveg, vöru-
skiptaverslun, hefur enginn mat á
boðstólum. Fullorðna fólkið bognar
í bakinu, allt utan ein kona sem
lætur ekki beygja sig og tínir nokkr-
ar fjólur í trássi við bannið. Það lend-
ir á ungu kynslóðinni að fara út í
víða veröld, finna Friðleif og leita á
náðir hans. Vinirnir þrír, Birta, Hers-
ir og Dúi hafa Elliða forseta bæjar-
stjórnar og klárinn Jarp sér til full-
tingis.
Sagan er þjóðlegt ævintýri með
nútímaspurningum. Álfar, tröll og
dvergar verða á vegi ferðalanganna
ásamt landshornaflækingum og
ýmsum náttúrufyrirbærum. Hver
þekkir náttúruauðlindir best og kann
að nýta þær? er meðal þess sem
spurt er. Er það Friðleifur góði sem
enginn hefur séð eða veit hvar býr?
Eða eru það bæjarbúar sjálfír sem
hafa nytjað auðlindina mann fram
af manni öldum saman? Siðlausum
gróðasjónarmiðum, fíkn og um-
gengni við náttúruna er fléttað inn
í ferðalagið og svarið er einfalt; láttu
skynsemina ráða.
Atburðarásin er hröð og spenn-
andi og það reynir á hyggjuvit
krakkanna þegar þau lenda í marg-
víslegum hættum. Málfarið er fjöl-
breytt nema að orðasambandið „bú-
inn að“ einhveiju kemur of oft fyr-
ir, til dæmis fjórum sinnum á tveim-
ur blaðsíðum undir lokin. Letur og
sagan eru einkum ætluð læsum
krökkum sem lesa söguna sjálfir þó
fleiri geti haft gaman af.
Kristín Ólafs
Kramhúsið
verðlaunað
SÝNING og kynning á ís-
lenskri barna- og unglinga-
menningu var haldin í Ham-
borg í Þýskalandi nýlega. Sýn-
ingin var á vegum Katholische
Akademie í samvinnu við IKM
(Das Institut Fiir Interdiszipl-
inSre Kultur und Medien-
Forschung).
Á sýningunni voru Kram-
húsinu í Reykjavík veitt verð-
laun fyrir skapandi starf með
börnum og unglinum á síðast-
liðnum árum. Björn Bjarnason
menntamálaráðherra veitti
verðlaununum viðtöku fyrir
hönd Kramhússins.