Morgunblaðið - 28.11.1997, Síða 48

FÖSTUDAGUR 28. NÓVEMBER 1997
AÐSENDAR GREIIMAR
MORGUNBLAÐIÐ
Bjarga útlendingar
byggðinni?
„HVERT stefnir
siginlega þessi þjóð?“
spurði Skjalda rétt í
þann mund sem ég
þvoði júgrið á henni
nú fyrir skemmstu.
Hún hafði komist í
Moggann og séð frétt-
ir um áframhaldandi
Siiksflutninga til höf-
uðborgarsvæðisins.
„Nú á malbikið," sagði
ég heldur önugur,
enda langþreyttur á
fréttum af þessum
toga. „Og ekki bara á
eitthvert malbik held-
ur á Malbikið sjálft,
þar sem tveirþriðju
hlutar þjóðarinnar eru þegar fyrir,
á hið eftirsóknarverða Höfuðborg-
arsvæði." - „Nú, er það nema
eðlilegt?“ spurði Kola. „Á ekki öll
uppbygging sér stað þar og er
ekki mannlífið svo fjölbreytt þarna
í fjölmenninu? Já, mér heyrðist
£lavíð segja í viðtali um daginn að
nú lifðu menn ekki bara af atvinnu
sinni heldur þyrfti líka fjölbreytt
mannlíf." - „Það er nú trúlega
létt í maga að sjá útlenskar stelpur
dansa berrassa eða geta drukkið
sig fullan á fimmtíu krám í mið-
borginni um helgar," hnussaði í
mér. „Ekki svona neikvæður,"
sagði Kola, „ef þú værir maður
með mönnum, Stefán minn, þá
hefðir þú farið í Háskólann eða
Versló og lært lögfræði eða við-
.-jkiptafræði og ynnir í dag við að
færa fé og upplýsingar milli staða,
eins og svo vinsælt er í dag, og
ef ekki það þá værir þú alla vega
í fjölmiðlageiranum. Og þessum
burðarásum þjóðfélagsins er nú
ekki ofgott að lyfta sér aðeins upp
að afloknum erfíðum vinnudegi.“
Mér var brugðið. Gat verið að
Kola væri yxna? Henni gat ekki
verið sjálfrátt. „Kola mín,“ sagði
ég í umhyggjutóni, því yxna kýr
geta nú verið kvefsnar, „hver hef-
ur eiginlega komið því inn í höf-
uðið á þér að þjóðin geti lifað af
því að færa fé úr einum vasa í
annan eða af því að segja okkur
hvað sé næst á dagskrá í útvarp-
ABu?"
Og nú var komið að stóru
ræðunni
„Kæru kýr,“ sagði ég í upp-
fræðslutón. „Það er nú ekki flókn-
ara en það, að meðan
íbúar þessa lands trúa
því að lífshamingjan
felist í borgarsamfé-
lagi eins og nú er að
þróast á höfuðborgar-
svæðinu þá einfald-
lega heldur fólki
áfram að fækka á
landsbyggðinni og
fólkinu fjölgar fyrir
sunnan. Reyndar verð-
ur byggð áfram eitt-
hvað víðar en þær
byggðir verða annað-
hvort hreinræktaðar
verstöðvar eða nánast
vemdarsvæði þar sem
byggðinni verður bók-
staflega meira og minna haldið
uppi með byggðastyrkjum. Það er
ekkert í pólitík dagsins í dag sem
leyfir mér að draga aðrar ályktan-
ir. Stórhuga stóriðjuráðherrar
kunna að gefa einstökum byggðum
lífsvon um nokkurra áratuga skeið
en álver í Reyðarfirði minnkar að
sama skapi líkur á að aðrir lands-
hlutar eigi sér viðreisnar von. Þá
er sameining sveitarfélaga ekki
annað en skipulagsbreyting á
formi þjónustu. Og við horfum
uppá fiskinn fara meira og minna
óunninn úr landi.
Fátt bendir til að
byggðaþróuninni verði
snúið við, segir Stefán
Tryggvason í þrumu-
ræðu, sem hann hélt
yfír kúnum í fjósinu.
Nei, kæru kýr, það er því miður
fátt í kortunum sem bendir til að
byggðaþróuninni verði snúið við.
Meðan við sem teljum okkur til
landsbyggðarinnar erum sífellt að
láta okkur dreyma um að fá og
hafa allt eins og þau fyrir sunnan,
og meðan sveitarstjórnarmenn
bíða endalaust eftir því að ríkið
eða einhver ósýnileg hönd færi
þeim atvinnutækifæri og atvinnu-
lífið bíður eftir meiri styrkjum og
auknum kvóta, þá hlýtur þessi þró-
un að halda áfram. Okkur fækkar
og borgríkið styrkist. Það tekur
eins og hálfa öld til viðbótar að
keyra þessa þróun í strand. Þá
verður byggðavandi íslendinga
fækkun þeirra sjálfra með flutningi
til annarra ríkja.“
„Er þá allt tapað og öll von úti?“
stundi Búkolla mædd. Ég hélt
áfram. „Ekki segja útlendingamir
sem koma til landsins. Það er eins
og þeir sjái auð í öllu okkar um-
hverfi: ótrúleg náttúra, ósnortið
land, vistvæn þjóð, grænt land,
dýrmætt strjálbýli og einstök saga
þjóðarinnar. En afhvetju sjáum við
Islendingar þetta ekki sjálfir? Af-
hveiju finnst okkur ásættanlegt
að nýta miðhálendið til raforku-
framleiðslu fyrir mengandi stór-
iðju, sækja stjórnlaust á fjarlæg
fískimið, flytja inn óendumýtan-
lega orkugjafa í stómm stíl, brenna
og grafa óflokkað msl um allar
jarðir, beita landið á stundum úr
hófí og ögra náttúrunni með ýms-
um öðmm hætti? Afhveiju þarf
útlendinga til að benda okkur á
að einhver mestu auðævi þessarar
þjóðar felast einmitt í víðeminu
og sttjálbýlinu? - Jú, kannski
vegna þess að við verðum að
gleyma ræðum stjórnmálamann-
anna, síbylju fjölmiðlanna, væli
þrýstihópanna og jafnvel um
stundarsakir stund og stað til að
öðlast þennan skilning. Við verðum
að loka augunum, anda djúpt og
hugsa um framtíð barnanna okk-
ar. Við sem viljum sjá meginhluta
landsins í blómlegri byggð eftir
nokkra áratugi, þannig að fram-
sækin atvinnustarfsemi fái þrifíst,
verðum að leita samstöðu meðal
þjóðarinnar um að byggja upp
þjóðfélag sem býður upp á tvo
góða kosti m.t.t. búsetu. Annars
vegar öflugt höfuðborgarsvæði og
hins vegar landsbyggðina, e.k.
grænt samfélag, sem umframt allt
virðir náttúruna og lifír með henni.
En við verðum að gera okkur grein
fyrir því að það er hið heildræna
við þessa mynd sem gerir hana
mögulega. Það er ekki nóg að
framleiða vistvænt dilkakjöt eða
selja ferðamönnum ferðir á sögu-
slóðir. Það verður að vera hægt
að markaðssetja landsbyggðina
þannig að öll framleiðsla og þjón-
usta falli að heildarmyndinni.
Þannig munum við fá erlenda
gesti, sem jafnvel gætu aukið íbúa-
fjöldann um tugi prósenta, allt
árið um kring. Þessir gestir kæmu
til að njóta þjónustu heilbrigðis-
stétta, einkum aldraðir og fólk í
endurhæfingu, og fólk sækti hing-
að menntun og fróðleik af ýmsu
tagi auk þess sem enn er mjög
mikið óunnið við að skapa heilsárs
starfsemi í hefðbundinni ferðaþjón-
ustu. - Þessum gestum okkar
myndum við síðan þjóna með sölu
á matvælum, menningu og mörgu
fleiru löngu eftir að þeir væru
komnir til sinna heima því þeir
hafa þá flestir tekið „íslands-
trúna“, sem ég kalla svo, og eru
því tryggir neytendur.
Já, stelpurnar mínar. Tækifærin
eru til staðar. Við verðum bara að
opna augun og trúa á landið okkar
og okkur sjálf."
Svo mörg voru þau orð.
Það leið nokkur stund í þögn.
Flestar kýrnar voru lagstar og
jórtruðu. Þeim fór líkt og þjóðinni.
Andríki og ákafi fyrirlesarans
hafði víst farið framhjá þeim flest-
um. Það var þó með meira móti í
tveimur eða þremur kúm í kvöld-
mjöltunum.
Höfundur er bóndi á Þórisstöðum
á Svalbarðsströnd í Eyjafirði.
- kjarni málsins 1
Stefán
Tryggvason
Mannréttinda-
brot á íbúum
Kópavogshælis
MEÐ breytingum á
lögum um málefni
fatlaðra, er samþykkt
voru á Alþingi í maí
1992, var Kópavogs-
hæli undanskilið frá
lögunum, sem vist-
heimili fyrir fatlaða.
Það var skilgreint
sem sjúkrastofnun, án
þess að gera neinar
samþykktir um rétt
allra þeirra fötluðu
einstaklinga er þar
dvelja. Þetta voru
hrein mannréttinda-
brot á þessu fólki.
Foreldra- og vinafé-
lag Kópavogshælis
gerði athugasemdir við lagafrum-
varpið og varaði félagsmálanefnd
Alþingis við hættunni sem fólst í
frumvarpinu óbreyttu.
Í þessum athugasemdum kom
meðal annars fram: „Við aðra
málsgrein laganna bætist. Vegna
Kópavogshælis er áætlað að út-
skrifa alla fatlaða sem ekki eru
sjúkir á næstu 4 árum. Við fjórðu
málsgrein langanna bætist. Þrátt
fyrir þetta verður réttur vistmanna
á Kópavogshæli sá sami og á öðr-
um vistheimilum fatlaðra.
Við óttumst, ef þetta kemur
ekki skýrt fram, verði réttur skjól-
stæðinga okkar véfengdur gagn-
vart þessum lögum. I því sam-
bandi má nefna 6. gr. um Svæðis-
ráð og eftirlit þess. 28. gr. um
styrk til tækjakaupa. 34. gr. um
rétt til félagslegra íbúða. 37. gr.
um réttargæslu, svo sem skipan
trúnaðrmanns.
Þar sem ekki hefur náðst sam-
komulag um að Kópavogshæli
heyri undir félagsmálaráðuneytið
eins og önnur vistheimili, verður
að setja bráðabirgðarákvæði í lög-
in, þar sem fram kemur, að meðan
fatlaðir eru vistaðir á Kópavogs-
hæli nái lögin til þeirra, jafnt og
á öðrum vistheimilum fatlaðra."
Það hefur allt komið fram sem
við óttuðumst og gerðum athuga-
semdir um, við lagafrumvarpið.
Skjólstæðingar okkar hafa ekki
notið neinna þeirra réttinda sem
fram komá í lögum um málefni
fatlaðra frá 1992.
Þeir fá ekki örorkubætur eins
og aðrir fatlaðir heldur eitthvað
sem nefnist vasapeningar fyrir
fullorðið fólk. Þeir verða af öllum
styrkjum frá Tryggingastofnun til
kaupa á hjálpartækjum. Svæðisráð
Reykjaneskjördæmis í málefnum
fatlaðra, telur sig ekki hafa lög-
sögu til að gæta réttar þeirra.
Stjórnarnefnd Ríkisspítala gerði
á haustmánuðum 1992 tillögu til
heilbrigðisráðherra um breytingar
á nafni og starfsemi Kópavogshæl-
is. Frá 1. jan 1993 nefndist það
endurhæfíngadeild Landspítalans,
Kópavogi. Ráðherra fól stjórnar-
nefnd að skipa nefnd til að útfæra
betur tillögur sínar um framtíðar-
fyrirkomulag Kópavogshælis og
hefja viðræður við félagsmálaráðu-
neytið um flutning íbúanna þaðan.
Vegna klúðurs þáverandi for-
stjóra Ríkisspítala, skilaði þessi
nefnd ekki áliti fyrr en í mars
1994. Það dróst fram í október að
stjórnarnefnd kom álitinu til heil-
brigðisráðherra. Samkomulag varð
milli ráðuneyta í mars 1995 um
flutning 37 himilismanna af Kópa-
vogshæli. Enn eru eftir 14 af þess-
um_ lista.
Á landsþingi Þroskahjálpar 26.
okt. sl. kom fram í máli Páls Pét-
urssonar félagsmálaráðherra, að
12 manns flyttu frá Kópavogahæli
á næsta ári (1998), en óvíst væri
um framtíð þeirra (75)
sem eftir verða, þar
sem áhöld eru um for-
gangsröðun, vegna
biðlista fatlaðra í
heimahúsum.
Við mótmælum
þessu alfarið. Ef
Framkvæmdasjóður
fatlaðra getur ekki
fjármagnað íbúðir og
sambýli fyrir þetta
fólk verður að fá sér-
staka fjárveitngu frá
Alþingi því mestallt
húsnæði Kópavogs-
hælis hefur verið fjár-
magnað úr sjóðum
fatlaðra og því verður
að skila aftur.
Óskiljanlegt er áhugaleysi
stjórnamefndar Ríkisspítala og
heilbrigðisráðuneytis um flutning
vistmanna af Kópavogshæli. Það
hýtur að vera þeirra hagur að fá
húsnæðið sem fyrst undir þá starf-
semi sem því er ætlað í framtíð-
inni. Þess vegna skora ég á þessa
aðila að aðstoða félagsmálaráðu-
neytið að fá fjármagn í kaup á
húsnæði fyrir þetta fólk. Stöðugildi
á Kópavogshæli hafa verið fengin
til að þjónusta þetta fólk og eiga
því að fylgja með þegar það flyt-
ur. Ríkisspítalar geta útvegað ný
stöðugildi fyrir nýja starfsemi á
hælinu.
Þessi seinagangur er
stjómvöldum til hábor-
innar skammar, segir
Birgir Guðmundsson.
hér er um hrein mann-
réttindabrot að ræða.
Þessi seinagangur er stjórnvöld-
um til háborinnar skammar og
sýnir virðingarleysi við þennan hóp
fatlaðra.
Það er krafa okkar að haldið
verði áfram að flytja íbúa Kópa-
vogshælis út í samfélagið og því
verði lokið hið allra fyrsta. Við
teljum það mannréttindabrot á
skjólstæðingum okkar að þeir
dvelji á sjúkrastofnun án þess að
vera veikir.
Það eru 87 heimilismenn á
Kópavogahæli nú og þeir verða af
allri þjónustu er sveitarfélögin
veita fötluðum. Svo sem niður-
greiðslu á ferðaþjónustu fatlaðra,
liðveislu og fl.
Ætlunin er að flytja þjónustu
við fatlaða til sveitarfélaganna 1.
jan. 1999. Hvað verður um íbúa
Kópavogshælis sem þá verða eftir
á hælinu?
Þegar fjallað er um mannrétt-
indi fatlaðra og hvernig þau verði
best tryggð, er rétt að hafa það
hugfast, að fatlað fólk á að njólta
allra borgaralegra, stjórnmála-
legra, efnahagslegra, félagslegra
og menningarlegra réttinda, sem
felast í alþjóðlegum sáttmálum
um mannréttindi á nákvæmlega
sama hátt og aðrir þegnar þjóðfé-
lagsins. Til dæmis segir í Mann-
réttindayfirlýsingu Sameinuðu
þjóðanna, að hver maður eigi
kröfu til Íífskjara sem nauðsynleg
eru til verndar heilsu og vellíðan
hans sjálfs og fjölskyldu hans.
Jafnframt er í yfirlýsingunni lagt
bann við mismunun sem vísar sér-
staklega til fatlaðra.
Höfundur er formaður Foreldra-
og vinafélags Kópavogshælis.
Birgir
Guðmundsson