Morgunblaðið - 29.03.1998, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 29. MARZ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
CURTIS Harris stýrir sameindaerfðafræðirannsókmim á krabbameini við National Cancer Institute innan National Institute of Health. Hann er þar
að auki klínískur prófessor við læknadeild Georgestown-háskóla og ritstjóri ýmissa kunnra vísindarita.
RANNSÓKNIR
Á KRABBAMEINIALDREI
JAFN SPENNANDI
Krabbamein leiðir hugann að ógn og sárs-
auka. Lengi vel fylgdi dauði í kjölfarið.
Krabbamein var og er enn einn helsti
ógnvaldur hins dauðlega manns. Anna G.
Ólafsdóttir komst að því í samtali við
Curtis Harris, einn af færustu vísinda-
mönnum heims á sviði krabbameinsrann-
sókna, að verið er að stíga stór skref í átt
að dýpri skilningi og þar af leiðandi árang-
ursríkari meðhöndlun á hinum ýmsu
tegundum krabbameins.
„ÉG HEF stundað rannsóknir frá
17 ára aldri og þori að fullyrða að á
mínum ferli hefur rannsóknarvinn-
an aldrei verið jafn spennandi og
síðustu fimm árin. Ungir vísinda-
menn eru öfundsverðir af því að
standa á þröskuldi hinnar gullnu
aldar rannsókna á sviði læknavís-
inda. Skilningur vísindamanna er
að dýpka og gefur möguleika á því
að hægt verði að þróa árangurs-
ríkari meðhöndlun á ýmsum alvar-
legum sjúkdómum, að krabba-
meini meðtöldu, á næstu áratug-
um,“ segir Curtis Harris og vekur
athygli á því að full ástæða sé til
bjartsýni enda sé þróunin í átt til
árangursríkari meðhöndlunar þeg-
ar hafin.
Harris var fenginn hingað tO
lands frá Bandaríkjunum til að
flytja fyrirlestur í tilefni af 10 ára
afmæli Rannsóknastofu Krabba-
meinsfélags Islands í sameinda- og
frumulíffræði í liðinni viku. Fyrir-
lesturinn vakti óskipta athygli ís-
lenskra vísindamanna enda er
Harris einn af fremstu vísinda-
mönnum heims á sviði krabba-
meinsrannsókna. Harris er í for-
svari fyrir sameindaerfðafræði-
rannsóknir krabbameins í mönn-
um við National Cancer Institute
innan National Institutes of
Health. Hann er þar að auki
klínískur prófessor við læknadeild
Georgestown-háskóla og ritstjóri
ýmissa kunnra vísindarita.
íslenskar rannsóknir á heims-
mælikvarða
Orðstír Harris veldur því að full
ástæða er til að vekja sérstaka at-
hygli á inngangsorðum hans um
sjálft afmælisbarnið. „Rannsókna-
stofan er ung eða aðeins tíu ára,“
sagði Harris og lagði kíminn í
bragði áherslu á að tíu ár væru
ekki langur tími. Allra síst þegar-
verið væri að koma á fót vísinda-
starfi. „Því er eftirtektarvert að
hún skuli þegar hafa skapað sér al-
þjóðlegan sess. íslendingar mega
vera stoltir af því að eiga hlutdeild
í starfsemi rannsóknastofunnar.
Hver og einn hefur auðvitað sína
persónulegu ástæðu til að styðja
við starfsemina enda hafa því mið-
ur flestir haft kynni af ógnvaldin-
um krabbameini á einn eða annan
hátt. Allir ættu hins vegar að vita
að fjárfestingin er að skila sér til
baka. íslenskar rannsóknir á borð
við rannsóknir á brjóstakrabba-
meini eru á heimsmælikvarða. Vís-
indamenn vitna í og notfæra sér ís-
lenskar upplýsingar í
rannsóknum í barátt-
unni við krabbamein
um allan heim,“ sagði
Harris og taldi upp-
lýsingamar ekki að-
eins gagnlegar fyrir
baráttuna gegn
krabbameini. „Niður-
stöðurnar velga at-
hygli á vönduðum vinnubrögðum á
sviði íslenskra rannsókna hvar-
vetna úti í hinum stóra heimi.“
Erfðir og umhverfi
í fyrirlestrinum velti Harris fyr-
ir sér áhrifum erfða og umhverfis-
þátta á borð við mengun og matar-
æði á áhættuna á krabbameins-
myndun. „Við höfum auðvitað
lengi vitað að krabbamein og jafn-
vel ákveðnar tegundir krabba-
meins séu algengari í sumum fjöl-
skyldum en öðrum. Smám saman
er svo að fást gleggri mynd af því
hvemig erfðir og áhrif frá um-
hverfinu hafa áhrif á krabbameins-
myndunina. Stundum hafa erfðir
mun meira vægi en talið hefur ver-
ið og er lungnakrabbamein þar í
flokki. Við getum sjálf haft talsvert
að segja um eigin líkur á að fá
lungnakrabbamein, þ.e. með því að
velja eða hafna því að taka upp
reykingar. Samt er ómögulegt að
útiloka erfðir enda virðast sumir
vera útsetnari fyrir lungnakrabba-
mein en aðrir,“ segir Harris og
minnir á að rannsóknir gefi vís-
bendingar um að sjálf reykinga-
fíknin geti erfst innan fjölskyldna
svo að sumir verði háðari reyking-
um en aðrir. „Yfirleitt er um sam-
spil að ræða og ekki rétt að kenna
umhverfinu einu um eins og al-
gengt var að gert væri í Banda-
ríkjunum á sjöunda
áratugnum eða álíta
að erfðir einar valdi
því að sumir fái
krabbamein og aðrir
ekki eins og síðar var
almennt álitið."
Harris segir að
nýjar upplýsingar
komi að góðu gagni.
„Gagnabanki með upplýsingum
um áhrif erfða og umhverfis er af-
ar gagnlegur í meðhöndlun
krabbameins. Þegar komist hefur
verið að því að umhverfið sé aðalá-
hrifavaldurinn er með markvissari
hætti en áður, t.d. í gegnum heilsu-
gæslu, hægt að vinna gegn
krabbameinsmynduninni. Við
stöndum frammi fyrir flóknara
vandamáli þegar sterkar erfðir eru
annars vegar. Eina færa leiðin er
að halda áfram að leita eftir upp-
lýsingum um sjálft ferlið í þvi
skyni að grípa inn í, koma í veg
fyrir eða lækna krabbameinið í
tæka tíð. Meðferðin gæti falist í
genalækningum eða þróun lyfja til
að líkja eftir starfsemi skaddaðra
gena.“
Æxlisbælandi gen (p53)
Þegar frekar er gengið á Harris
kemur í ljós að hann og rannsókn-
arhópur hans hefur haft sérstakan
áhuga á geninu p53 enda koma
stökkbreytingar í því geni ósjaldan
við sögu í myndun krabbameins.
„Genið hefur verið flokkað í hópi
svokallaðra æxlisbælandi gena því
prótein frá geninu hefur bælandi
áhrif á skiptingu krabbameins-
fnima. Gallinn er bara sá að genið
í sjálfri krabbameinsfrumunni
virkar ekki. Við höfum því gert til-
raun til að færa heilbrigt gen yfir í
krabbameinsfrumu. Tilraunin hef-
ur borið árangur því að genið virð-
ist hafa bælandi áhrif á skiptingu
krabbameinsfrumunnar. Hafa
verður í huga að rannsóknirnar
hafa verið gerðar á rannsóknar-
stofu. Meðhöndlun á fólki er á til-
raunastigi og tengist því að fundin
verði nægilega árangursrík tækni
til genalækninga enda verður að
vera hægt að koma heilbrigða gen-
inu fyrir í hverri einustu ki;abba-
meinsfrumu," segir hann. „Önnur
leið gæti verið að þróa lyf til að
líkja eftii' starfsemi p53 í krabba-
meinsfrumunni."
Hann segir að einn angi rann-
sóknanna felist í þvi að reyna að
lesa ákveðnar upplýsingar út úr
stökkbreytingu p53 gensins. „Við
erum að reyna að gi-afast fyrir um
hvað stökkbreytingarnár segja
okkur sjálfar um orsakavaldinn.
Hvort hann hefur ekki skilið eftir
sig fingraför á stökkbreytingunni.
Nú erum við með ákveðnar vís-
bendingar og leitin heldur áfram,“
segir Harris.
Hann segir að annar angi rann-
sóknarinnar hnígi að starfsemi p53
í líkamanum. „A herðum heil-
brigðs p53 gens hvílir heilmikil
ábyrgð. P53 tekur á því þegar
fnima hefur orðið fyrir skemmd.
Annað hvort hefur það áhrif á að
fruman hægi á sér og bæti sér upp
skaðann eða, ef fruman er orðin al-
varlega skemmd, að hún drepist.
Almennt sér p53 um að viðhalda
ákjósanlegu jafnvægi i myndun og
dauða fruma í líkamanum. Hið síð-
artalda er sérstaklega mikilvægt í
tengslum við krabbameinsmyndun
enda veldur óeðlileg frumufjölgun
æxlismyndun," segir hann og tek-
ur fram að við stökkbreytinguna
verði p53 ófær um hvort tveggja.
Harris segir að rannsóknir á
stökkbreytingum tengist beint
meðhöndlun einstakra tegunda
krabbameins. „Mismunandi stökk-
breytingar geta valdið krabba-
meini í einu og sama líffærinu, t.d.
í brjóstum. Ekki er því endilega
víst að sama meðhöndlunin eigi
endilega við í hvert sinn. Hægt er
að nefna að rannsóknir hér og ann-
ars staðar hafa sýnt að erfiðara er
að eiga við brjóstakrabbamein sem
ber stökkbreytt p53 en
brjóstakrabbamein með aðrar
stökkbreytingar," segir hann og ít-
rekar að á grundvelli upplýsinga
um stökkbreytingu sé hægt að
velja markvissari aðferð til að ráð-
ast gegn krabbameininu.
Full ástæða til bjartsýni
Harris segir nánast ómögulegt
að staðhæfa hvenær ógnvaldurinn
hafi endanlega verið hrakinn af
sjónarsviðinu. A hinn bóginn sé
með tilliti til vaxandi þekkingar á
krabbameinsferlinu óhætt að stað-
hæfa að árangursríkari aðferðir til
að meðhöndla margar tegundir
krabbameins eigi eftir að koma
fram á næstu áratugum. „Þróunin
er hafin og góðu fréttirnar eru að
almenningur virðist, a.m.k. í
Bandaríkjunum, vera farinn að
minnka reykingar. Magakrabba-
mein er í rénun og gæti ástæðan
falist í breyttu mataræði. Nú er
hægt að greina krabbamein í melt-
ingarfærum mun fyrr. Sá mögu-
leiki virðist meira að segja vera að
þróast að hægt verði að koma í veg
fyrir magakrabbamein með lyfja-
gjöf. Þrátt fyrir að enn sé langt í
land er því full ástæða til bjartsýni
á sviði krabbameinslækninga.“
Gleggri mynd
af áhrifum
erfða og
umhverfis á
krabbamein
i
I
I
!
í
c
i
t
í
t
!
i
!
8
i
t
I
f
i
í,
X