Morgunblaðið - 10.09.1998, Síða 32

Morgunblaðið - 10.09.1998, Síða 32
32 FIMMTUDAGUR 10. SEPTEMBER 1998 MORGUNBLAÐIÐ MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 10. SEPTEMBER 1998 33 STOFNAÐ 1913 ÚTGEFANDI FRAMKVÆMDASTJÓRI RITSTJÓRAR Árvakur hf., Reykjavík. Hallgrímur B. Geirsson. Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. OGNVEKJANDI UPPLÝSINGAR ÞÆR upplýsingar sem komu fram í frétt í Morgun- blaðinu í gær, um stórfellda fjölgun ungra sjúklinga í meðferð á Vogi eru ógnvekjandi. Samkvæmt upplýs- ingum úr sjúkraskrám Sjúkrahúss SAA á Vogi fyrir fyrstu sex mánuði þessa árs er áfram mest fjölgun í yngstu aldurshópunum sem þangað leita. Fjölgað hefur um 34% í aldurshópnum 24 ára og yngri á síðustu sex ár- um og fjöldi þeirra sem eru 19 ára og yngri og þangað leita eftir meðferð hefur rúmlega tvöfaldast á sex ára tímabili. Aðrar og ekki síður skelfilegar upplýsingar eru fólgn- ar í greiningunni á í hvers konar vímuefnaneytendur hinir ungu sjúklingar skiptast. Hlutfall stórneytenda amfetamíns og kannabisefna meðal unga fólksins sem leitar sér meðferðar er álíka hátt og á síðasta ári, en árið 1996 fjölgaði þeim um helming miðað við sama tíma árið áður. Fram kemur að hópur stórneytenda kannabisefna í hópi meðferðarsjúklinga hefur verið um helmingur þeirra sem eru 24 ára og yngri og stórneytendur amfeta- míns hafa verið um 40% meðferðarhópsins og eru enn. Þórarinn Tyrfingsson, yfirlæknir á Vogi, segir í sam- tali við Morgunblaðið í gær, að mikil neysla amfetamíns sé undanfari sprautunotkunar og því sé ljóst að sprautu- fíklum muni fjölga talsvert næstu tvö til þrjú árin og þeir verði yngri en áður. í máli Þórarins kom einnig fram sú skelfilega staðreynd, að 55% unga fólksins sem kom til meðferðar á fyrstu sex mánuðum þessa árs höfðu prófað heróín og það efni ásamt helsælu (ecstasy) og kókaíni virðist hafa unnið sér sess hérlendis. Allt eru þetta geigvænlegar upplýsingar. Hér verður að stórefla forvarna- og fræðslustarf um hvers konar vá er fyrir dyrum og í þeim efnum verða allir að leggjast á eitt - foreldrar, skólayfirvöld, heilbrigðisyfii’völd, lögregla, bindindissamtök, íþrótta- og æskulýðshreyf- ing. Allir! SAMKEPPNI Á GSM-MARKAÐI ENGINN VAFI er á því, að sú samkeppni, sem hófst með stofnun og starfsemi farsímafélagsins Tals hf., hefur skilað símnotendum hagstæðara verðlagi og auk- inni og bættri þjónustu. í aðdraganda að stofnun Tals hf. undirbjó Landssíminn sig fyrir væntanlega sam- keppni með verðbreytingum og nýrri þjónustu, m.a. var allt landið gert að einu gjaldsvæði. Einkaréttur Lands- símans til símaþjónustu féll niður um síðustu áramót. Tal hf. hóf svo starfsemi sína á sviði farsímaþjónustu í maíbyrjun. Tal hf. hefur nú tilkynnt um lækkun á mínútuverði á símtölum milli tveggja GSM-síma á vegum fyrirtækis- ins, svo og breytingu á verðflokkum. Frá 15. september mun gjaldið verða 10 kr. á mínútu, hvenær sem hringt er sólarhringsins, og verður aðeins einn gjaldflokkur fram- vegis. Gjaldflokkar eru nú fimm og mínútuverðið á bilinu 10-15 krónur. Framkvæmdastjóri fyrirtækisins, Þórólf- ur Árnason, bendir á, að eftir þessa breytingu verði mínútuverð helmingi ódýrara en áður þegar hringt er milli tveggja Tals GSM-síma heldur en þegar hringt er úr landlínusíma í Tals GSM-síma. Á daginn kostar það 21,90 kr. á mínútu að hringja úr venjulegum heimilis- síma og 14,60 kr. á kvöldin. Þórólfur segir, að með þessum breytingum vilji fyrir- tækið koma til móts við viðskiptavini sína og bjóða jieim samkeppnishæft verð og þjónustu. Viðskiptavinir Tals hf. eru nú 6.200 og er það um 10% markaðshlutdeild, en hún er mun meiri á höfuðborgarsvæðinu, eða 15-18%. Að sögn framkvæmdastjórans bætast um 1.500 nýir við- skiptavinir í hópinn á mánuði. Samkvæmt þessu hefur fyrirtækið náð umtalsverðum árangri á þeim rúmlega fimm mánuðum, sem það hefur starfað. Búast má við því, að stjórnendur Landssímans muni ekki sitja með hendur í skauti heldur mæta þessari nýju áskorun Tals hf. með lækkun GSM-gjalda og jafnvel nýj- ungum í þjónustu. Það er leið samkeppninnar. STUNDUM komum við okkur upp dagdraumi sem við vitum innst inni að aldrei rætist en það getur líka gerst að við einhend- um okkur í að gera eitthvað í málinu. Nanna de Carvalho Söndahl er 83 ára gömul og átti íslenskan föður, Magnús Árnason Söndahl. Hann fluttist átta_ ára gamall með foreldr- um sínum, Árna Sigfússyni frá Ljóts- stöðum í Sunnudal í Vopnafírði og eiginkonu hans, Guðrúnu Halldóru Magnúsdóttur, til Brasilíu árið 1873. Árni kenndi sig við heimahagana í Sunnudal. Nönnu dreymdi frá barnsaldri um að heimsækja þetta undarlega eyland í norðri og afskekkta dalinn sem for- feður hennar komu frá. Hún býr í milljónaborginni Curitiba í sambandsríkinu Paraná en þar settust Islendingarnir frá Norð- Austurlandi upphaflega að enda byggðin á hásléttu og loftslag ekki eins heitt og viða annars staðar í landinu. I bréfum sem landnemarnir sendu heim kom fram að mestu sum- arhitar í Þingeyjarsýslum hefðu verið óþægilegri en heitustu dagarnir í nýja landinu. Nanna lærði aldrei neitt sem heitið getur í íslensku en hvaða hugmyndir gerði hún sér um landið? „Eg var alltaf að skoða kort af Is- landi, aflaði mér upplýsinga um það,“ segir hún. „Mér fannst alltaf svo mik- ið til um það hvað þið leggið mikla áherslu á mannlega göfgi. Ég er hreykin af íslensku ætterni mínUj ekki bara af því að faðir minn var Islendingur heldur dái ég líka náttúruna hér, menninguna með goðsögnum sínum og dulúð. Og sá sem elskar land eins og Island gerir það ekki af léttúð, það kostar vinnu!“ Kunni 13 tungumál Hún ræðir um fóður sinn, Magnús, sem var miklum gáfum gæddur, lauk háskólaprófi í verkfræði, lærði alls 13 tungumál og gegndi veigamiklum embættum í Brasilíu. Einnig var hann áhugasamur um trúarbrögð, var fríþenkjari og stofnaði alþjóðleg- an stjórnmálaflokk er boðaði jafnað- arstefnu. Börnum sínum gaf hann ýmis norræn nöfn eins og Baldur, Guðrún og Óðinn en þar að auki nöfn á borð við Zarathustra og sérkenni- leg millinöfn sem hann sagði að væru í samræmi við eiginleika þeirra. Ekki er Nanna mikið fyrir að segja frá sjálfri sér og einkahögum en hún var starfandi læknir í meira en fjörutíu ár, aðallega í Curitiba en einnig í Sao Paulo. Móðir Nönnu, Maria Estella de Carvalho prófessor, var sæmd orðu fyrir störf sín árið 1961 og var það þáverandi forseti, Janio Quadros, sem afhenti hana í Curitiba. Quadros var ættingi de Carvalho og barðist hart gegn land- lægri spillingu í landinu, var kallaður „Maðurinn með sópinn". Nanna stofnaði félagið Brasilíu-Ís- land 1996, 48 manns mættu á fyrsta fundinn. Þá kom í ljós að sumir sem mættu voru með þokukenndar hug- myndir um uppruna sinn. Karlmaður sem heitir Bardal hafði alltaf verið viss um að nafnið væri sænskt en Nanna gat sannað að hann væri af- komandi fyrsta íslendingsins í Brasilíu, Jónasar Bárðdals. Talið er að fólk af ættinni Söndahl sé um eitt hundrað í Brasilíu. Giska má á að afkomendur íslensku land- nemanna í Curitiba, sem voru nokkuð á fjórða tug, skipti nú hundruðum eða jafnvel þúsundum. Er þá átt við fólk með eitthvert íslenskt blóð í ættum. „Þekktum hann strax af ættarsvipnum" Nanna reyndi árum saman að ná sambandi við ættingja hér og það tókst loksins fyrh- tveim árum. Sveinn Gústavsson býr í Kópavogi en er frá Siglufírði og á ættir að rekja til fóðurbróður Magnúsar Söndahls, Vigfúsar Sigfússonar á Akureyi-i. Sveinn og Einar bróðir hans, sem býr og staríar í New York, höfðu í bamæsku oft heyrt talað um fólkið sem fór til Brasilíu frá Vopnafirði og ákváðu að kanna hvort þeir gætu leitað uppi ættingja þar. Svo fór að Nanna varð á undan, hún hringdi í Svein og hittu þeir Einar dr. Maro Söndahl, sonarson Magnúsar, í New York til að skipuleggja ferðina hingað. VIÐ afleggjarann upp í Sunnudal, fagnaðaróp heyrðust í rútunni þegar skiltið birtist. Frá vinstri eru Halldór Vilhjálmsson menntaskólakennari, fjarskyldur ættingi Söndahla er slóst í hópinn á Vopnafirði, næst er Sveinn, þá Nanna, Magnelit, Olbir, Derek, Einar, Maro, Beatriz, Izolina, Clemencia, Elynice, Árni, Sylvia og Bromilda. Bókstafurinn ö er ekki notaður í portúgölsku og ættarnafnið bera þau fram Svendal, oft er það ritað Sondahl. NANNA er staðráðin í því að treysta tengslin milli landanna tveggja, þótt 16 þúsund kílómetrar séu á milli. Hún tók með sér mold frá Sunnudal til að geta ræktað jurtir í ís- lenskum jarðvegi í Brasilíu. Að snerta j örð forfeðranna s Nokkrir afkomendur Islendinganna er tóku sig upp á öldinni sem leið og fluttust til Brasilíu eru nú hér á landi í heimsókn. Kristján Jónsson og Árni Sæberg slógust í för með fólkinu á slóðir forfeðranna í Vopnafirði. NANNA með ættingja, Björgu Einarsdóttur, á minjasafninu á Bustarfelli. Morgunblaðið/Árni Sæberg SKÁLAÐ í kampavíni (og ausandi rigningu) fyrir forfeðrunum í húsarústum á Ljótsstöðum. Árni Sigfússon Söndal Guðrún Halldóra Söndal Magnús Á. Zarathustra Söndahl Söndahl „Við þekktum hann strax af ættar- svipnum þegar við renndum að hótel- inu, hann stóð fyrir utan og við vorum ekki í vafa,“ segir Einar. í janúar á þessu ári var svo ákveðið að hópur fólks, sjö afkomendur Magnúsar og flmm manns að auki, þar af tvær aldraðar vinkonur Nönnu, færi hingað í eins konar píla- grímsferð. Nanna hafði verið veik um skeið en náði sér og vildi nú grípa tækifærið áður en ellin yrði henni að fótaskorti. Rigning og rústir í Sunnudal Ferðalangarnir brasilísku eru 12. Með Nönnu, sem er 83 ára, eru dætur hennar tvær, Elynice Söndahl lög- fræðingur og fyiTverandi dómari, 49 ára, og Magnelit sem er húsmóðir og 46 ára gömul. Maro Söndahl land- búnaðarverkfræðingur, sem er 55 ára og rekur eigið fyrirtæki í Brasilíu og Bandaríkjunum, er sonur Zarat- hustra Söndahls, en faðir hans var Magnús Söndahl. Olbir Söndahl er 44 ára gamall verkfræðingur hjá símafyrirtækinu Telebras, sonur hans er Derek, sem varð fimmtán ára á mánudag, og bróðir Olbirs er Arni eða Árni Söndahl, sem er 55 ára gamall og fyri'verandi fulltrúi hjá alríkislögregl- unni í Brasilíu. Hann var lengi einn um nafnið Arni í Brasilíu en á nú ung- an son með sama nafni og annan sem skírður var Arnisson að fornafni. Olb- ir og Árni eru synir Baldurs Magnús- sonar Söndahls. Móðir Maros og ekkja Zarat- hustra, Izolina, og eiginkonur Maros og Árna, þær Clemencia og Bromilda, eru einnig í hópnum. Loks eru það Beatriz Paciornik og Sylvia Taborda Leal, vinkonur og gamlir skólafélagar Nönnu sem báðar eru rúmlega áttræðar en hundsa Elli kerlingu eins og hún. „Heyrðu!" var fyrsta íslenska orðið sem hópurinn náði fullum tökum á og það er notað í tíma og ótíma, stund- um höstuglega til að reka á eftir og minna á að ekki megi drolla allt of lengi á hverjum áfangastað. Nanna er ákafamanneskja sem víl- ar fátt fyrir sér, hún er létt í spori og hrópar öðru hverju af fögnuði yfir því sem fyrir ber. Kætin er henni alltaf nærtæk, þegar ekið var í suddanum niður í Vopnafjörð og fátt var að sjá í fyrstu annað en grámann lét hún engan bilbug á sér finna. „Belo horizonte!" sagði hún sem útleggst „Fallegt útsýni". Samferðamennirnir umgangast hana eins og ættmóður og af mikilli virðingu og ástúð. Matnum á Hótel Tanga á Vopnafirði eru gerð góð skil og eink- um vekur súpan hrifningu, þau vilja fá uppskriftina. Einar uppfræðir þau einnig, hann finnur þurrkaðan þorsk- haus og sýnir þeim að saltfiskurinn, baccalao, sem þau þekkja vel, fæðist með haus eins og aðrir fiskar. Brasilíumenn eru vanir brakandi þerri mikinn hluta ársins og ekki verra fyrir pílagrímana að sjá hvað bændur þurfa að kljást við hér á landi. Islensk náttúra brást ekki, þegar farið var frá þorpinu á mánu- dag til að skoða gamla ættaróðalið í Sunnudal var dumbungur og síðan fór að hellirigna. „Við ættum eiginlega að breyta ættarnafninu, kalla okkur Regndal,“ sögðu ferðalangarnir hlæjandi er búið var að útskýra fyrir þeim að orðið sunna merkti sól. Heimsóknina í dalinn bar upp á afmælisdag yngsta Söndahlsins í hópnum, Dereks, sem Stækkað svæðf Brasilia• J Belo Horízoníe Sao Paítiö Parana Curitiba lohtevideo Morgunblaðið/Halldór Kolbeins SÖLUSAMBAND íslenskra fiskframleiðenda, færði gestunum frá Brasi- líu gjöf á ættarmóti á Hótel Sögu, íslendingasögurnar í enskri þýðingu. Buenos Aires Rio de Janeiro 500 km varð 15 ára. Var hann heiðraður með glæsilegri tertu og afmælissöng á hótelinu undir fána Brasilíu áður en lagt var upp. Mánudagurinn var einnig þjóð- hátíðardagur Brasilíumanna sem varð tilefni til að syngja þjóðsönginn í rútunni. Ágústa Þorkelsdóttir frá Refsstað var leiðsögumaður upp í Sunnudal og vann það þrekvirki að syngja Ó Guð vors lands án þess að misþyrma laginu. Sunnudalur er ekki lengur í byggð en yfirleitt hægt að aka þangað á bíl þótt stundum geti vatnsveður rofið hann. Nanna lét ekki bleytuna á áfangastaðnum á sig fá, hún var hæstánægð og sá aðeins takmarkið sem hún hafði stefnt að frá því hún var 12 ára. Hvaða tilfinningar bærðust með henni þegar hún stóð við rústirnar af bænum? „Þessi heimsókn hingað snertir mig mikið. Ég geri mér núna svo vel grein fyrir því hvernig lífið hefur ver- ið hér í Sunnudal, aðstæðurnar erfið- ar til búskapar, mikið af grjóti og brattlendi. Þetta var hörð barátta fyrir lífinu. Hópur fólks fór héðan, hluti hans fór til Akureyrar, hinir til Brasilíu. Mér þykir vænt um að sjá að þeir sem fóru til Akureyrar spjöruðu sig líka mjög vel, ég áttaði mig á þvi þeg- ar við skoðuðum okkur um í bænum. Þegar Sunnudalsfólkið kom til Brasilíu þurfti það að hefja harða baráttu á ný, þar var líka margt sem gerði kröfur til fólksins. En íslendingamir tóku sér víking- ana til fyrirmyndar, börðust af mikilli einbeitni en í anda friðarins og nutu þess að þeir trúðu á æðri mátt, skap- arann og frið milli allra manna. Þeir vildu kljást við vandann en ekki annað fólk,“ sagði Nanna. „Vitum hvaðan við komum" Slagviðrið kom í veg fyrir að hægt væri að skoða ættaróðalið eins vand- lega og til stóð en enginn kvartaði þótt orðið „kalt“ heyrðist hvíslað á nokkrum tungumálum. Þrátt fyrir kátínu og fjörugar samræður leyndi sér ekki að stundin í Sunnudal var hátíðleg, hún var hápunktur ferðar- innar og tilfinningarnar fengu útrás. Dr. Maro Söndahl var aðaltúlkur ferðamannanna sem yfirleitt eru lítt mælandi á ensku og athyglisvert er að enginn Söndahlanna hafði áður komið til Evrópu. Maro er doktor í plöntuerfðafræði og hjá fyrirtæki hans, Bionova, eru m.a. stundaðar rannsóknir á kaffibaunum en kaffi er mikilyæg útflutningsvara í Brasilíu. „Þetta hefur verið miklu betra en við nokkurn tíma áttum von á,“ segir Maro. „Okkur langaði til að sjá staðinn sem forfeður okkar yfirgáfu, snerta jörðina, anda að okkur loftinu þar. En það er ekki alveg nóg að skoða landslag, við vildum líka hitta einhverja ættingja. Þeir hafa tekið okkur frábærlega, með svo mikilli hlýju að það er engu líkt. Álls konar tilfinningar vakna þegar við sjáum gömlu húsarústirnar og allt hefur þetta verið stórkostlegt ævin- týri. Við sjáum rætur okkar hér, það er nauðsynleg reynsla í lífinu til að njóta þess. Nú vitum við nákvæmlega hvaðan við komum. Við getum í nokkra daga deilt með forfeðrum okkar því sem þeir trúðu á, kynnst því hvað þeir borðuðu, hvaða siði þeir tömdu sér. Auk þessa er gaman að geta hitt fólkið hér og geta velt fyrir okkur hvort skyldleiki sjáist í svipnum!“ íslandstorg í Curitiba? Maro Söndahl segir að fljótlega verði rætt við borgarstjórann í Curitiba og kannað hvort ekki sé hægt að heiðra ísland með því að nefna torg eftir landinu. „Við viljum koma upp litlu húsi þar sem hægt er að varðeita ýmsa sögu- lega muni frá íslandi og gamlar ljós- myndir sem tengjast fólksflutningun- um. Þarna gæti orðið samkomustaður allra af íslenskum ættum í Brasilíu og hægt að bjóða þangað öðrum Brasilíumönnum sem geta þar kynnst sögu okkar, hlustað á íslenska tónlist og borðað íslenskan mat. Við stefnum að því að þessi áform verði að veruleika árið 2000 og ætlum þá að bjóða fulltrúum, vonandi hátt- settum, frá íslandi í heimsókn. Mark- miðið með þessu öllu er að byggja brú milli menningarinnar í löndunum báðum og auðvelda um leið samskipti í viðskiptum og á fleiri sviðum. Island er einstakt land, hér er auðugt menningarlíf og mikilvæg gildi eins og friður í hávegum höfð. Við sáum engan lögreglumann, engan mann í einkennisbúningi þegar við heimsóttum forsetann á Bessastöðum og það var eftirminnilegt. Vonandi tekst ykkur að halda í þessa friðsam- legu arfleifð og verða fordæmi fyrir aðra.“

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.