Morgunblaðið - 17.10.1999, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 17. OKTÓBER 1999
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Eitt af málverkum Margrétar Jónsdóttur í Listasafni Kópavogs.
Leikmyndir
einfaldleikans
MYMILIST
Gerðarsafn
KYRRALÍFSMYNDIR OLÍU- OG
EGGTEMPERAVERK
MARGRÉTJÓNSDÓTTIR
Opið alia daga frá 12-18. Lokað
mánudaga. Til 31. október. Aðgang-
ur kr. 200 í allt húsið.
MÁLARINN Margrét Jónsdóttir
lætur ekki deigan síga í viðleitni
sinni við .að höndla einfaldleikann,
sem er ein eríiðasta þraut málara-
listarinnar. Lengi voru dúkar lista-
konunnar víðfeðmir flekar, jafnvel
svo jaðraði við yfirstærðir að mörg-
um fannst, en svo kom hún öllum á
óvart með sýningu á smámyndum
sem voru gerðar á norrænu vinnu-
stofunni á Sveaborg, Svíavirki. En
einmitt þessar pælingar í smáum
stærðum virðast hafa skerpt sýn
Margrétar á þá hnitmiðuðu burða-
rása og hryn myndbyggingarinnar
sem eru svo nauðsynlegir til að gera
einfaldleikann sannfærandi, eitthvað
meira en bara einfaldleika sem til-
gang og markmið í sjálfú sér. Og í
raun gera smáu stærðirnar meiri
kröfur, vegna þess að gerendur
verða að glíma við að skapa þá yfir-
höfnu, mónumentölu, spennu sem
kemur sjálfkrafa í yfirstærðunum.
Lögmálið er nefnilega, að áhrifa-
máttur slíkra mynda rýmar iðulega
stórlega við smækkun á ljósmynd, á
meðan hann heldur sér og jafnvel
eílist varðandi minni myndir.
Einmitt þessvegna sem menn álíta
gjaman, að ýmis sígild listaverk
sem þeir þekkja úr listverkabókum
séu mai-gfalt stærri en þau eru í
raun og verða yfir sig hlessa er þeir
standa loks frammi fyrir þeim og
uppgötva að þau era kannski vart
meira en lófastór! Myndefni Mar-
grétar er í höfuðdráttum hið sama,
langa mjóa sprænan sem fylgt hefur
henni um árabil vel virk sem fyrr, en
nú kemur hún fram sem leki úr
kaffibollum, eða kaffibollar era sjálf-
stæðar einingar frá ýmsum sjónar-
homum. Eðlilega vinnur Margrét í
minni stærðum ytra, það gerir flutn-
ingavandamálið, og á þessari sýn-
ingu gerði hún þær í París, sem seg-
ir okkur að farsælast sé að listakon-
an sé á sem mestri hreyfingu milli
landa, víkkar líka sjónhringinn sem
hér er merkjanlegt.
Stóru flekarnir era þannig ekki
lengur takmark hjá Margréti, held-
ur sú markaða stærð sem hentar
staðsetningu og viðfangsefnunum
hverju sinni, þannig skiptist sýning
hennar í Gerðarsafni í tvo hluta,
stór verk og meðalstór og nú geng-
ur dæmið upp sem aldrei fyrr.
Kannski mest um vert hve áferðin
er hreinmettuð og safarík í einfald-
leika sínum, fletirnir jafnan ferskir
og lifandi þó svo nær einlitir séu í
minni myndunum. Satt að segja var
áferð verka hennar á köflum dálítið
þokukennd og óþægileg fyrir aug-
að, eitthvað svo undarleg og óraun-
hæf. Má það hafa verið til að ögra
og laða fram sértækar stemmning-
ar, gilt að vissu marki en sannfærði
þó ekki til fulls.
Er svo er komið hugsar Margrét
fyrst og fremst um myndflötinn í
heild sinni, innbyrðis jafnvægi allra
þátta, og tekst að gera það áhrifa-
ríkar en nokkru sinni fyrr. Hin
beina frásögn og hlutlægu ytri til-
vísanir hafa að nokkra vikið fyrir
myndrænni skipan þar sem innri
lífæðar málverksins fá mál. Og það
virðist sama hve einfaldar myndirn-
ar eru, alltaf era einhver myndræn
átök í þeim sem höfða til skilning-
arvita skoðandans. Rík ástæða til
að minna hér á, að litir, línur og
form hafa sál og sitt eigið mál, hug-
myndafræði og heimspeki, á það er
stöðugt verið að minna á sýningum
ytra, sem ég varð áþreifanlega var
við á ferðalagi mínu um Evrópu ný-
verið. í stuttu máli, Margrét Jóns-
dóttir er listakona á uppleið.
Bragi Ásgeirsson
ftalía á
MYJVDLIST
(ierðarsafn
MÁLVERK OG SKÚLPTÚR
ÖRN INGI
Sýningin er opin frá 12 til 18 alla
daga nema mánudaga og stendur
til 31. október. Aðgangur kr. 200.
ÍTALÍA hefur lengi verið
Mekka myndlistarmannsins. Þar í
landi búa menn að hátt í þrjú þús-
und ára gamalli myndlistarsögu og
ganga til daglegra verka sinna inn-
an um fagra smíðisgripi etrúanna,
steinbrýr og höggmyndir Róm-
verjanna og undursamleg listaverk
endurreisnarmannanna. Islensk-
um listamanni hlýtur að þykja
þetta öfundsvert því hér heima er
vart nokkuð að finna sem vitnar
um lengri menningarsögu en sem
svarar svo sem þremur manns-
öldrum og mestalla okkar ellefu-
hundruð ára sögu höfum við ís-
lendingar staðið nokkuð utan við
þá miklu menningarstrauma sem
Italir hafa siglt í miðjum. Hvert er
þá svar listamannsins við þessu?
Hvernig tekur hann á menningar-
sögunni og heimfærir hana upp á
Fókus hér, fókus þar
MYJVDLIST
Gerðarsafn
BLÖNDUÐ TÆKNI
ANITA HARDY KASLO, SISSÚ
PÁLSDÓTTIR OG STEINA
VASULKA
Til 31. október. Opið þriðjudaga
til sunnudaga frá kl. 12-18.
Aðgangur kr. 200.
ÞRJÁR vinkonur sem þekkjast
frá Santa Fe í Nýju Mexíkó hafa nú
sett saman sýningu í kjallara Lista-
safns Kópavogs. Þær eru Steina Va-
sulka, Sissú Pálsdóttir og Anita
Hardy Kaslo, og gera þær heiðar-
lega tilraun til að samþætta verk sín
þannig að sýningin myndi eina heild
en virki ekki sem þreföld einkasýn-
ing. Þetta gera vinkonumar með
því að vinna sýninguna sem eina
samfellda heild. Yfirskriftin er ,Ár-
þúsunda arkitektúr“, titill sem ber í
sér spádómsfræ um leið og hann
vísar aftur í tímann til okkar óræða
upphafs.
Hið merkilega við samstarf
þeirra Steinu, Sissú og Anitu er að
svo ólíkum manneskjum skuli koma
til hugar að flétta saman verk sín
með sameiginlegri sýningu. Ekkert
í ferli þeirra bendir til að þær hafi
fengist við skyld viðfangsefni hing-
að til og reyndar má sjá að framlag
þeirra á sér fullkomlega óskyldar
rætur. Hvað er það þá sem vakir
fyrir vinkonunum þrem, og á hvaða
forsendum starfa þær?
Ef til vill hefur það farið framhjá
mörgum Islendingnum að ímynd
listamannsins sem einmana snill-
ings er á hröðu undanhaldi. Enginn
veit það betur en Steina Vasulka,
sem ætíð hefur starfað í nánum
tengslum við aðra skapandi einstak-
linga. Teymi er kjörorð dagsins,
ekki síst þegar tæknilist á borð við
myndbönd er annars vegar. Fram-
þróun skjálistarinnar var einfald-
lega óhugsandi án félagsskapar
ólíkra uppfinningamanna, mynd-
könnuða og hugmyndaríkra tækni-
fræðinga af ýmsum toga. Slík teymi
starfa saman í bróðerni, óeigin-
gjamt og af fullkomnum heilindum.
Oðravísi næðist lítill árangur.
Svona forsendur virðast liggja að
baki sýningu Steinu, Sissú og Anitu.
Þær era allar af þeim módemíska
meiði sem tekur tilraunina fyrir
verkið. Slíkt hispursleysi gagnvart
útkomunni er næsta sjaldgæft á
tímum póstmódemísks maníerisma
þar sem allt þarf helst að vera slétt
og fellt svo áhorfandinn þurfi nú
ekki að brúka ímyndunaraflið alltof
mikið og trufla með því óslökkvandi
hrifningarþörf sína.
Hvort heldur sem það er gert af
ráðnum hug eður ei þá minnir
myrkvaður klefinn sem þær deila
með sér, Steina og Sissú, töluvert á
Merzbau Kurts heitins Schwitters.
Þetta er einhvers konar hellir með
formmyndunum úr hvítu frauð-
plasti, sem virka bæði sem högg-
myndræn skipan í rými og skermar
fyrir myndbönd Steinu. Þau flæða
um svæðið frá skjávörpunum og
rekast á frauðplastsfletina líkt og af
tilviljun. Þannig era sumir hlutar
hreyfimyndanna í fókus, meðan aðr-
ir berast um svæðið eins og óhlut-
bundin litamynstur.
Við innganginn í klefanum - sem
ef til vill mætti skynja sem snjóhús
úr heimildarmynd Flahertys, Na-
nook norðursins, ef hann væri ekki
svona víður og stór - myndar frauð-
plastið hleðslumynstur sem fangar
myndvarpið með einstaklega eftir-
tektarverðum hætti. Það er eitthvað
mikilfenglegt við þessi hvítu form
og flæðandi myndir; eitthvað sem
frekar minnir á auðnir norðursins
en brennda náttúra Nýju Mexíkó.
Framan við klefa Steinu og Sissú
hanga svo veglegar cibachrome-
Ijósmyndir Anitu Har-
dy Kaslo. Hún er arki-
tekt að mennt, en Ijós-
mjmdari í hjáverkum.
Ljósmyndir Ánitu virð-
ast við fyrstu sýn full-
komlega óhlutbundnar,
en sú vitneskja að ljós-
myndir era ávallt af
einhverju rekur menn
til að ráða í gátumar
sem við þeim blasa.
Myndefni sitt sækir
hún tii tveggja ólíkra
átta; litskyggna af
krabbameinsæxli og
eigin smásjárljósmynda
af frjókomum fengnum
úr hýbýlum Anasazi-
frumbyggja, forfeðra
Hopi-indiánanna í suð-
vesturfylkjum Banda-
ríkjanna, en menningu
þeirra má rekja allt aft-
ur til fyrstu aldar okkar
tímatals.
Líkt og tölvustýrðar
myndbandsmyndir
Steinu frá Nýja-Sjá-
landi, Grænlandi og Is-
landi, eru myndir Anitu
stundum í fókus og
stundum ekki. Allt fer það eftir því á
hvaða blett er einblínt. Þannig mæt-
ast myndimar á veggnum myndun-
um í klefanum og nú skapast nýjar
víddir og ný tengsl. Það sem hjá Sis-
sú virtust inúísk snjóhús, tengjast
allt í einu neðanjarðarhýsum fram-
byggjanna í Pueblo Bonito í Nýju
Mexíkó, sem rekja má aftur til tólftu
aldar. Líkt og kiva-myndir, eða
klefaveggmyndir Anasazi-fólksins
teygja verk þeirra Steinu Vasulka,
Sissú Pálsdóttur og Anitu Hardy
Kaslo sig frá hinu alvíða, heims-
horna milli, til hins þrengsta bú-
skapar í iðrum líkamans.
Og nú öðlast klefi þeirra Steinu
og Sissú enn eina víddina; þá líf-
rænu. Mætti ekki skoða helli þeirra
eins og Jónas eða Spýtu-Gosi könn-
uðu innviði hvalsins? Hið lífræna
kerfi sem kallast á við landamæra-
leysi heimsbyggðarinnar og óend-
anleik sagnfræðinnar gefur árþús-
unda arkitektúr vinkvennanna
þriggja þann heimspekilega grunn
sem sýning þeirra hvílir á. Þannig
er sýning Steinu, Sissú og Anitu í
öllum sínum svífandi léttleik og til-
viljunarkennda anda verðugur óður
til eilífðarinnar, sem er undirskrift
sýningarinnar þar sem við nálgumst
óðfluga nýjan aldatug.
Halldór Björn Runólfsson
Islandi
okkar fallega en hrjóstraga
eyland?
Öm Ingi ferðaðist frá Akureyri
til Italíu og hreifst eins og von var
af öllu því sem þar bar fyrir augu.
En þegar heim kom hófst hann
handa við að vinna úr því sem hann
hafði séð og afraksturinn er
stærsta sýning sem þessi sérstaki
og fjölhæfi Hstamaður hefur haldið
til þessa. Á sýningunni í Gerðar-
safni era þrjár raðir af málverkum
sem taka á Ítalíuferð hans og sýna
hvernig hin gamla miðjarðarhafs-
menning fellur að íslensku lands-
lagi og íslensk menning að Miðjarð-
arhafinu. í einni myndröðinni hefur
Öm Ingi fellt ítalskar höggmyndir
og hefðir inn í íslenskt, norðlenskt
landslag: Uppi á hrjóstragri heiði
stendur marmaraskúlptúr við hlið-
ina á grjótvörðu sem áður vísaði
ferðamönnum leiðina til byggða og
á Mývatni siglir fólk um í gondóla
að hætti Feneyinga. í annarri má
sjá brúður sem minna á kjötkveðju-
hátíðir Itala gægjast fram innan
um birkihríslur og glaðlega hraun-
fossa. I þriðju málverkaröðinni fer
Öm Ingi hins vegar aðra leið og
heiðrar einn framsýnasta listamann
síðustu aldar, Sölva Helgason, með
því að raða myndskrauti í hans
anda kringum myndir frá Ítalíu. Öll
þessi málverk eru síðan í miklum
gylltum römmum sem Örn Ingi
flutti sérstaklega heim sunnan úr
álfu til að fullkomna þennan sam-
runa Ítalíu og íslendingsins.
Eins og von er til er sýning Arn-
ar Inga fjölbreytt og til viðbótar
málverkunum eru alls kyns upp-
setningar og jafnvel sjónvarpsskjár
þar sem skoða má heimildamyndir
sem hann hefur gert. Á gólfinu er
líka skemmtileg uppsetning þar
sem rammgert búr stendur inni í
hringlaga spegli. I búrinu era
ítölsku brúðurnar úr málverkunum
og gestir geta óhultir speglað sig í
gólfinu meðan þeir virða fyrir sér
þessar erlendu verur. Þá er á sýn-
ingunni röð portrettljósmynda í
miklum römmum sem listamaður-
inn smíðaði sjálfur.
Örn Ingi hefur lag á því að búa til
óvæntar samsetningar sem á frísk-
legan og hispurslausan hátt túlka
flóknar og jafnvel margræðar hug-
myndir. Hér hefur hann tekist á við
stærsta verkefni sitt til þessa og
það er óhætt að segja að honum
farist það vel úr hendi.
Jón Proppé