Morgunblaðið - 17.10.1999, Síða 33

32 SUNNUDAGUR 17. OKTÓBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
+
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 17. OKTÓBER 1999 33
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
SL. fimmtudag var kynnt á
Reyðarfirði skýrsla um um-
hverfisáhrif álvers á Reyðar-
firði. í skýrslu þessari eru tekn-
ar saman margvíslegar upplýs-
ingar um fyrirhugaða fram-
kvæmd við byggingu álvers og
áhrif þeirra bæði á samfélag og
umhverfi. I skýrslunni eru fróð-
legar upplýsingar um byggða-
þróun á Austurlandi og þar
kemur m.a. fram, að íbúum
Austurlands hefur fækkað um
800 frá árinu 1990. Þetta er al-
varleg þróun, sem sýnir, að það
dugar ekki til, þótt í þessum
landshluta séu rekin nokkur
mjög öflug fyrirtæki í sjávarút-
vegi.
Skýrsla þessi er tekin saman
á grundvelli 7. greinar laga nr.
63 frá 21. maí 1993. Skipulags-
stjóri birtir þessar upplýsingar
innan tveggja vikna frá því að
þær berast honum og hefur al-
menningur þá fímm vikur til
þess að koma að athugasemd-
um. Innan átta vikna frá því að
skipulagsstjóri hefur birt þessa
tilkynningu eða skýrslu fram-
kvæmdaraðila ber honum að
kveða upp úrskurð um það
hvort fallizt er á framkvæmd
við hið fyrirhugaða álver með
eða án skilyrða eða hvort ráðizt
skuli í frekara mat á umhverfís-
áhrifum.
Endanlegan úrskurð skipu-
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
lagsstjóra er hægt að kæra til
umhverfisráðherra og verður
það að gerast innan fjögurra
vikna frá því að hann er birtur.
Umhverfisráðherra hefur svo
átta vikur til þess að kveða upp
úrskurð sinn.
Þetta er það ferli, sem nú er
hafið í sambandi við fyrirhugað-
ar framkvæmdir við álver á
Reyðarfirði. Þetta ferli er í
samræmi við þau lög, sem sett
voru á Alþingi fyrir rúmum 6
árum. Eins og sjá má er þessi
málsmeðferð til fyrirmyndar.
Allar upplýsingar eru teknar
saman, almenningur á kost á að
koma að athugasemdum og þar
til bærir aðilar taka hinar end-
anlegu ákvarðanir.
Þegar þetta ferli er komið í
gang varðandi álver á Reyðar-
firði vaknar sú spurning hvers
vegna í ósköpunum það má ekki
líka fara fram í tengslum við
Fljótsdalsvirkjun. Landsvirkj-
un, sem framkvæmdaraðili
þeirrar virkjunar, mun innan
tíðar skila skýrslu, sem vafa-
laust verður bæði ítarleg og
vönduð um umhverfisáhrif
Fljótsdalsvirkjunar. Hvers
vegna má sú skýrsla ekki fá
sömu meðferð og skýrslan um
álverið, sem á að tengjast
þeirri virkjun? Því hefur verið
haldið fram af stjórnvöldum í
heilt ár að það mundi tefja
virkjunarframkvæmdir og
koma í veg fyrir samninga við
Norsk Hydro. Ef þessi máls-
meðferð hefði hafizt fyrr væri
henni senn að ljúka en jafnvel
þótt hún fari ekki í gang fyrr
en nú er ljóst að tíminn er næg-
ur. Það sem fyrst og fremst
gæti tafið þetta ferli í sambandi
við Fljótsdalsvirkjun er ef
skipulagsstjóri kæmist að
þeirri niðurstöðu að afla þyrfti
frekari upplýsinga. Á þessu
stigi málsins er ekki hægt að
ganga út frá því sem vísu, að
hann mundi óska eftir frekari
upplýsingum.
Halldór Ásgrímsson, utanrík-
isráðherra, hefur látið í ljósi þá
skoðun, að alþingismenn séu
ekki síður hæfir til að taka
þessar ákvarðanir en embættis-
menn og ekki skal dregið úr því
en hvers vegna tóku alþingis-
menn þá ekki ákvörðun um það
við lagasetninguna 1993 að þeir
sjálfir skyldu taka þær ákvarð-
anir, sem skipulagsstjóra er
falið lögum samkvæmt? Það
getur varla verið ástæða til að
segja sem svo, að alþingismenn
séu ekki síður vel til þess fallnir
að taka ákvörðun í sambandi við
Fljótsdalsvirkjun en það sé allt
í lagi að skipulagsstjóri geri það
varðandi álverið. Eða hvað?
Það ferli sem nú er hafíð í
sambandi við álver á Reyðar-
fírði og er til fyrirmyndar er
jafnframt sterk hvatning um að
hið sama verði gert varðandi
Fljótsdalsvirkjun. Ríkisstjórnin
mundi sýna mikil hyggindi með
því að hverfa frá þeirri fyrirætl-
an að afgreiða virkjunina í
krafti meirihluta atkvæða á Al-
þingi og láta hana í þess stað fá
sömu meðferð og álverið, sem
er forsenda fyrir því, að hún
verði byggð. Það er forsenda
fyrir því, að sæmileg sátt geti
tekizt um þessar framkvæmdir
ef niðurstaða slíks umhverfis-
mats yrði jákvæð á annað borð,
sem enginn veit fyrirfram, en
yrði hún neikvæð er ekkert vit í
framkvæmdunum.
UMHVERFISMAT Á
ÁLVERI OG VIRKJUN
Andardráttur
kýrinnar í
náttmyrkrinu
M: Lýsingar þínar á
æskuumhverfinu hafa
á sér þjóðsögulegan
blæ. Þú hefur snemma verið hand-
genginn þessum sögum.
G: Já, þær voru mér veruleiki,
sem ég virti og óttaðist. Einhverju
sinni að vetrarlagi, þegar ég var
inni í baðstofu einn saman, fann ég
gamalt brýni. Ég kastaði því í ein-
hverju hugsunarleysi upp í loftið, og
um leið og það féll í gólfíð greip mig
geigvænleg hræðsla, því ég sá allt í
einu fyrir mér höfuð Þórs með
blæðandi sár í enni, en brýnið stóð í
undinni. Þetta var goðsögnin um
heinina eða brýnið, sem stendur í
höfði Þórs og hreyfist í undinni og
vekur honum sársauka í hvert
skipti, sem maður kastar brýni. Og
nú hafði ég unnið það óhappaverk
að valda þessu heiðna goði kvölum
og óþægindum. Það var ógæfu-
merki og ég þorði ekki að segja
nokkrum lifandi manni frá því. Eg
var hræddur um að örlögin yrðu
mér andsnúin. Þannig voru þjóðsög-
umar partur af lífi manns og veru-
leika.
M: En kom Þór til að gera upp
sakimar?
G: Nei, ekki sjálfur, en örlögin
hafa stundum leikið mig grátt, eins
og reyndar ýmsa aðra. Eg held að
máttarvöldin eigi sér sinn líkama og
gætu þannig særzt og þjáðst af
sársauka, við eigum að vara okkur.
Sjáðu til, þetta er heiðnin, óttinn við
hin duldu öfl, sem við þekkjum ekki.
Svona hugsaði maður þá, þetta lá í
loftinu, þjóðsagan, goðsagnir, rím-
ur, íslendinga sögur. Eg hugsa
svona enn, því í heimi sagnanna á
listin heima.
M: Stóra myndin þín, sem þú kall-
ar Skammdegisnótt,
er hún ekki í ætt við
þjóðsögu?
G: Það má vel vera.
Ég get sagt þér,
hvernig hún varð til
og svo getur þú dreg-
ið þínar ályktanir. Fyrir eitthvað
tuttugu ámm var ég gestur á
sveitabæ að vetri til. Á nóttunni
heyrði ég, að það vom skepnur hin-
um megin við þilið, þar sem ég svaf.
Það vora hrútar sem stönguðust í
myrkrinu. Þá varð mér hugsað til
þess, þegar hafðar vom kýr undir
palli. Það hafði ég aldrei séð, en
stundum heyrt þess getið. Og þá
kom mér í hug mynd: það var kýr,
sem bar með sér birtu og yl sum-
arsins inn í kulda og harðneskju
vetramæturinnar. Og mér kom í
hug einvera og ótti manneskjunnar
í þessari löngu nótt. Mér fannst
ilmurinn og birtan frá kúnni verma
konu, sem sat með sofandi bam og
dreymdi sumarið. Aðaluppistaðan í
þessu öllu var samt andardráttur
kýrinnar í næturmyrkrinu. Og ég
bjó strax til nafn á myndina, það
var reyndar ekki nafn heldur þema:
„Við andardrátt kýrinnar dreymir
barnið fugl sumarsins". Ég var
ánægður með þetta mótíf, ég átti
nógar teikningar af kúm og ég
gerði aragrúa af litaskissum og
teikningum. Ég var að gaufa með
þetta í fjórtán ár og málaði loksins
stóra mynd á einni viku. Á meðan
ég vann að málverkinu, minntist ég
gamalla mynda af enskum kirkjum
frá miðöldum, og ég minntist líka
gamalla katalónskra málverka. Mér
fannst línan keltnesk í myndinni, ég
var ánægður með það. Ég sigldi, að
mér fannst, framhjá öllum módem-
isma. Það var gott undir lit svona
mótíf, dökkblá nótt, hvít stjama,
blár fugl í grænu grasi. Og svo
hafði ég mína uppáhaldsliti, rauð-
leitt og últramarinblátt líkt og í
gamalli kirkjurúðu. Ég var glaður
og deleraði eins og fullur sjóari á
balli uppi í sveit, þegar ég hafði lok-
ið við myndina. Ánnars er ég venju-
lega eins og hálfgalin manneskja,
þegar ég mála. Þetta er nauðsyn-
legt, maður má aldrei hleypa í
brýrnar eða neitt slíkt, heldur
dansa á tánum. Þá verður starfið
ánægjulegt. Einstaka sinnum hef
ég farið með ljótar vísur, til dæmis
þegar ég hef difið penslinum í hvítt
í staðinn fyrir svart, heldurðu ekki
að það sé gott að fara með ljótar
vísur í harðindum?
M: Jú, jafnvel oftar. En þú hefur
gert fleiri myndir úr þjóðsögum?
G: Nei, eiginlega hef ég ekki gert
það. Samt getur verið að ég hafi
málað eina og eina mynd, en ég hef
haft lítinn áhuga á slíkri list og oft-
ast hafa þetta verið teikningar eftir
pöntun. en á hinn bóginn get ég
ekki gengið ósnortinn fram hjá ver-
öld þjóðsögunnar, því þar fannst
mér að sál þjóðarinnar og landsins
renni saman í eitt. Einhvem veginn
sé ég alltaf landið á bak við þjóðsög-
una, hvað svo sem annars kann að
gerast í þeirri sögu. Ég er til dæmis
lítið gefinn fyrir þessar skemmti-
legu sögur af skrýtnum kerlingum
og körlum, en það er einhver ör-
lagarík reisn yfir ýmis konar for-
dæðuskap í þessum sögum eins og í
frásögninni af Parthúsa-Jóni eða
sögum af álfum og ástum þeirra og
mennskra manna. Mér finnst að
þjóðsagan hafi náð langt hér á landi
og skáki, eins og stundum vill verða,
þessum svokölluðu heimsmeistur-
um í iistinni. Þessi óbærilegi sárs-
auki ástarinnar með banagran að
baki minnir mig á þann stóra heims-
meistara og þjóðsagnaskáldjöfur
Garcia Lorca. Hann segir: - „Á nál-
aroddi snýst ást mín.“
M.
HELGI
spjall
RÚMT ár er nú liðið frá
því að jafnaðarmenn
(SPD) unnu sigur í þing-
kosningunum í Þýska-
landi og kanslaraefni
þeirra, Gerhard Schröd-
er, myndaði stjórn með
Græningjum. Almennt
var litið svo á að þáttaskil hefðu orðið með
þessum sigri jafnaðarmanna; 16 ára valda-
skeiði Helmuts Kohls kanslara var lokið og
ný kynslóð tekin við stjórnartaumunum.
Sýnt þótti að Schröder hygðist tryggja að
efnahagslegur skriðþungi Þýskalands fengi
betur notið sín innan hinnar sameinuðu Evr-
ópu og að Þjóðverjar myndu reka ákveðnari
utanríkisstefnu en fram til þessa þar eð segja
mætti að uppgjörinu við hörmungar síðari
heimsstyrjaldarinnar væri loks lokið.
Fleira kom til. Græningjar höfðu aldrei áð-
ur setið í ríkisstjóm Þýskalands og það þótti
tímanna tákn er leiðtogi þeirra tók að sér
embætti utanríkisráðherra. Schröder hafði
fyrir sitt leyti lagt á það áherslu að hann
væri þýsku viðskiptalífi vinsamlegur og að
Þjóðverjar þyrftu ekki að óttast að Jafnaðar-
mannaflokkurinn hygðist innleiða á ný sósíal-
íska stjórnarhætti. Kanslarinn nýi boðaði
breytingar og umbætur á fjölmörgum svið-
um í Þýskalandi og atvinnuleysinu hét hann
að berjast gegn af fullum krafti.
Það var því ekki að ástæðulausu sem
Schröder var borinn saman við þekktustu
leiðtoga jafnaðarmanna á Vesturlöndum nú
um stundir þá Bill Clinton Bandaríkjaforseta
og Tony Blair, forsætisráðherra Bretlands.
Eins konar „þríeyki" nútímalegra jafnaðar-
manna sýndist hafa tekið völdin í forusturíkj-
um Vesturlanda, þótt það kunni að vísu að
vera álitamál að telja Clinton í hópi jafnaðar-
manna. Bandarísk stjórnmál era flóknari en
svo að hægt sé að skilgreina þau með sama
hætti og stjórnmál t.d. í Evrópu. En allir
hafa þessir leiðtogar lýst sig fylgismenn
„þriðju leiðarinnar" svonefndu í stjórnmál-
um, sem boðar m.a. að persónuleg ábyrgð
eigi að vega þyngra í nútímanum en „rétt-
indi“ þegnanna í velferðarríkjum Vestur-
landa.
Á þeim 12 mánuðum, sem liðnir era frá
sigri jafnaðarmanna, hefur ekkert gengið
Schröder í haginn. Raunar hefur kanslarinn
átt í þvílíkum erfiðleikum að telja má það
nánast einsdæmi. Og hremmingum Gerhards
Schröders virðist hvergi nærri lokið; margir
telja að hann fái tæpast haldið velli lengur en
fram á vor fari fram sem horfir. Þetta
„undrabam" þýskra stjórnmála virðist í vörn
á öllum vígstöðvum.
mmmmmmmmm hvað hefur
„Ný miðja“ val?ð þessu pólitíska
” J J gæfuleysi? Fyrir það
fyrsta hefur kanslarinn aldrei notið þess
trausts og þeirra persónuvinsælda, sem for-
veri hans naut. Vinsældir Schröders tóku að
fninnka strax eftir að hann hafði myndað rík-
isstjóm sína og þeirri þróun hefur hann ekki
megnað að snúa við. Almennt var talið að af-
sögn helsta keppinautar hans innan SPD,
Oskar Lafontaine fjármálaráðherra, í mars í
ár myndi koma til með að styrkja stöðu
kanslarans en honum hefur ekki tekist að
nýta sér tækifærið og treysta tök sín á
flokknum. Öflugur vinstriarmur innan
flokksins, sá sem Lafontaine leiddi, hefur af-
ar takmarkaðar mætur á Schröder svo ekki
sé sterkara að orði kveðið. Að auki era fylgis-
menn Græningja honum yfirleitt heldur and-
snúnir.
Við skoðun leiða þessir erfiðleikar í ijós
hversu hæpið það var að bera Schröder sam-
an við þá Blair og Clinton forseta. Báðir
þessir leiðtogar staðsettu flokka sína á miðju
stjórnmálanna í Bretlandi og Bandaríkjun-
um. Hvað Blair varðar gleymist oft að hann
er ekki nema að hluta ábyrgur fyrir þeirri
endumýjun, sem átt hefur sér stað innan
breska Verkamannaflokksins. Það starf
höfðu forverar hans hafið löngu áður en Blair
var kjörinn leiðtogi flokksins. Vissulega er að
finna andstöðu innan breska Verkamanna-
flokksins við stefnu forsætisráðherrans en
þar ræðir um jaðarhópa og þingmeirihluti
Blairs er óvenju traustur.
Innan bandaríska Demókrataflokksins
ríkti almennur vilji fyrir því að flokkurinn
færði sig til hægri og nálgaðist miðju stjórn-
málanna þar vestra enda höfðu repúblíkanar
ráðið forsetaembættinu í 12 ár þegar Clinton
tókst að bera sigurorð af George Bush í
kosningunum haustið 1992.
Þessi „endumýjun" eða endurmat hafði á
hinn bóginn ekki farið fram innan þýska
Jafnaðarmannaflokksins nema að litlu leyti.
Schröder hamraði reyndar á því fyrir kosn-
ingarnar að til væri orðin „ný miðja" í þýsk-
um stjórnmálum, sem jafnaðarmenn hefðu
skiigreint. Þá þegar þótti mörgum stefna
þessi óljós og á þeim 12 mánuðum, sem liðnir
era frá því Schröder hófst til valda, hefur sú
mynd lítið skýi'st. Öflugur armur vinstri-
sinna af gamla skólanum var og er enn and-
vígur því fráhvarfi frá viðteknum kennisetn-
ingum þýskrar jafnaðarmennsku, sem
Schröder boðaði. Verra þótti mörgum að
ekki var ljóst hvað koma ætti í staðinn. Þessi
gagnrýni virðist hafa verið réttmæt að því
leyti að ákaflega erfitt er að festa hendur á
nákvæmlega hver hugmyndafræði kanslar-
ans er og hver sérstaða hans er í þýskum
stjórnmálum.
Niðurstaðan er því sú að Schröder hafi
ekki unnið sigur á Kristilegum demókrötum
sökum stefnu sinnar og persónuvinsælda
heldur hafi þar fyrst og fremst verið um að
ræða viðbrögð almennings við þaulsetu
Kohls kanslara á valdastóli. Erfiðleikar
Schröders varpa þannig forvitnilegu ljósi á
ýmsa þætti nútíma stjómmála og þann vera-
leika, sem pólitískir leiðtogar standa nú
frammi fyrir og lýsir sér m.a. í minnkandi
þolinmæði kjósenda og þverrandi flokksholl-
ustu.
Hitt er að sönnu rétt, að Schröder og Jafn-
aðarmannaflokkurinn hafa reynt að innleiða
djúpstæðar breytingar í Þýskalandi, breyt-
ingar, sem mjög margir eru sammála um að
séu nauðsynlegar en fáir era tilbúnir til að
þola. Þar ræðir einkum um niðurskurð á fjár-
frekustu sviðum velferðarkerfisins, lækkun
bóta og eftirlauna, breytingar á skattakerf-
inu og almenna viðleitni til að auka sveigjan-
leika í þýsku atvinnulífi. Öflug andstaða hef-
ur myndast við umbætur þessar og ekki bæt-
ir úr skák að flokksmenn kanslarans börðust
gegn svipuðum umbótum, sem Helmut Kohl
reyndi að knýja í gegn á sínum tíma.
■■■■■ HUGTAKIÐ „STÖÐ-
Varðstaða Ugleika“ er að finna í
um
legi
þetta hugtak varð-
stöðu um réttindi og hagsmuni launþega og
því hlutverki hafa þýsk verkalýðsfélög sinnt
af miklum þrótti. Jafnframt hefur vinstri
armur Jafnaðarmannaflokksins staðið vörð
um annað kunnuglegt hugtak, sem er „fé-
lagslegt réttlæti" en á þeirri hugmynd er
þýska velferðarkerfið grandvallað. Þær um-
bætur, sem kanslarinn hefur boðað, lúta all-
ar að breytingum á velferðarkerfinu, sem
margir túlka á þann veg að hverfa eigi frá
grundvailarkennisetningum flokksins um hið
„félagslega réttlæti“. Við þetta bætist síðan
fyrirstaða, sem byggð er á andúð á persónu
kanslarans. Hann þykir lítt við alþýðuskap
og er vændur um að hafa takmarkaðan
skilning á hagsmunum almennings en þess
dýpri vitneskju um þarfir þýskra stórfyrir-
tækja.
Þýskaland er þriðja stærsta hagkerfi í
heimi og langöflugasta ríki Evrópu, hagkerfi
þess er t.a.m. þriðjungi stærra en Frakk-
lands, sem er í öðra sætL Þýska efna-
hagsundrið eftir síðari heimsstyrjöldina
byggðist á blönduðu hagkerfi félags- og
markaðshyggju þar sem áhersla var lögð á
stöðugleika, samninga og samstöðu í nafni
sameiginlegra markmiða fyrirtækja og sam-
taka launamanna. Á síðari áram hefur þeim á
hinn bóginn fjölgað stöðugt, sem telja að
þetta kerfi sé tímaskekkja, í það skorti
sveigjanleika, sem aftur sé forsenda fyrir
viðbrögðum og aðlögun að þeim breyttu tím-
um er ríkja með tilkomu hinna hnattvæddu
alþjóðlegu viðskipta. Þjóðverjar geti ekki
viðhaldið bæði kerfi þessu og samkeppnis-
hæfni sinni á alþjóðlegum mörkuðum.
Þróunin á undanliðnum mánuðum hefur
frekar orðið til að styrkja þá, sem þessu
halda fram, í trúnni frekar en hitt. Á sama
tíma hefur andstaðan við umbótaáætlun
Schröders orðið harðari. Klofningurinn verð-
ur því djúpstæðari. Þjóðverjar sýnast standa
frammi fyrir sársaukafullu uppgjöri.
„félags-
; réttlæti“
stjórnmálaumræðu
velflestra landa. í
Þýskalandi merkir
REYKJAVIKURBRÉF
Laugardagur 16. október
■■■■■^l „RÍKISFJÁRMÁLIN
Skuldafen eru í rúst.“ Auðvelt
er að ímynda sér hví-
lík viðbrögð yfirlýsing sem þessi myndi kalla
fram ef t.a.m. íslenskur ráðamaður léti hana
frá sér fara. Þessi ummæli lét hins vegar
Hans Eichel, fjármálai’áðherra Þýskalands,
falla á dögunum. Og ekki var það að ófyrir-
synju. Þýska ríkið er að sökkva í skuldafen.
Skuldir ríkissjóðs hafa þrefaldast á síðustu
tíu árum og er sú þróun að stóram hluta rak-
in tO kostnaðar við sameiningu Þýskalands.
Fjórða hvert mark, sem þýskir skattborgar-
ar greiða tU samfélagsins, fer nú í að greiða
vexti af skuldum ríkisins en einungis þessar
greiðslur nema 82 mOljörðum þýskra marka
á ári. Á sama tíma sligar atvinnuleysi hag-
kerfið, en það mælist nú rám 10% og hefur
lítið sem ekkert minnkað á síðustu áram.
Ellilífeyris- og bótaþegum fjölgar þar eð ald-
urssamsetning þjóðarinnar tekur breyting-
um.
Allt ber því að sama branni; uppskurður á
þýska velferðarkerfinu í víðtækum skOningi
þess orðs virðist óumflýjanlegur. Schröder
kanslari býr hins vegar ekki yfir nægilegum
pólitískum styrk til að knýja fram umbætur
þessar. Og hans eigin flokksmenn standa
ekki að öllu leyti að baki honum.
Milli steins
og sleggju
HAFI STAÐA
kanslarans verið
veik fyrir verður
ekki annað sagt en
að hann hafi orðið
fyrir hverju áfallinu á fætur öðru í kosning-
um til sveitarstjórna og sambandslands-
þinga á síðustu vikum. Hvert vígi SPD af
öðru hefur fallið í kosningum þessum og er
nú svo komið að flokkurinn hefur ekki leng-
ur meirihluta í efri deild þýska þingsins,
Bundesrat. Þetta gerir kanslaranum nánast
ókleift að kalla fram þann stuðning, sem
honum er nauðsynlegur hyggist hann koma
áætlunum ríkisstjórnarinnar um sparnað í
framkvæmd.
Þýskir fjölmiðlar hafa á síðustu dögum
birt kafla úr bók Oskar Lafontaine er hann
nefnh’ „Hjartað slær til vinstri". Bókin var
formlega kynnt á bókamessu í Frankfurt á
miðvikudag en þýskir stjórnmálaskýrendur
era almennt sammála um að með ritun henn-
ar hafi Lafontaine hafið atlögu að kanslaran-
um, sem miði að því að skaða tiúverðugleika
hans. Lafontaine sakar Schröder um að hafa
svikið kosningaloforðin,, segir hann ófæran
um að starfa með öðram og að stjóm hans
hafi nú horfið tO „ný-frjálshyggju“ þvert á
það, sem boðað hafi verið fyrir kosningarnar.
Því er spáð að erfitt verði fyrir Schröder
að snúa þessari þróun og hans bíði aðeins
frekari ósigrar. I maímánuði fara fram kosn-
ingar tO þingsins í Nordrhein-Westphalen,
sem er fjölmennasta þýska sambandslandið
og telja sumir þýskir stjórnmálaskýrendur
að kanslarinn fái tæpast haldið velli verði
flokkur hans fyrir afhroði þar. Þá berast
fregnir af ólgu innan flokks Græningja, sem
vitanlega er ekki fallin til að styrkja stjóm
Schröders í sessi þótt deOur um starfsaðferð-
ir og hugmyndafræði hafi löngum sett mark
sitt á þau samtök.
Hitt er rétt að hafa í huga að ákveðin hefð
hefur skapast fyrir því í þjóðmálaumræðum í
Þýskalandi að magna upp erfiðleika kanslar-
ans. Helmut Kohl þurfti einnig að sætta sig
við nokkra erfiða ósigra skömmu eftir að
hann hafði tekið við kanslaraembættinu 1982
og síðustu 6-8 árin af valdaferli hans var því
mun oftar en ekki spáð að endalokin væra
skammt undan. Allir reyndust þessir spá-
dómar rangir og Kohl naut fáheyrðra yfir-
burða í þýskum stjórnmálum allt þar til
haustið 1998 er kjósendur töldu tímabært að
breyta tO.
Oráðlegt er því með öllu að draga þá álykt-
un að Schröder fái ekki haldið velh. Kanslar-
inn hefur sýnt að hann er slyngur pólitískur
baráttumaður auk þess sem hann er annálað-
ur fyrir seiglu ef ekki beinlínis þrjósku. Á
hinn bóginn er einnig hæpið að bera kanslar-
ann saman við Helmut Kohl hvað þetta varð-
ar. Kohl var óskoraður leiðtogi CDU og
stjórnaði flokknum í raun eins og herforingi.
Sérhverja andstöðu barði hann niður strax í
fæðingu enda var hann oft vændur um ein-
ræðislega tilburði.
Þessi lýsing á augljóslega ekki við Gerhard
Schröder, flokkur hans er klofinn og tæpast
Morgunblaðið/RAX
getur talist sannfærandi að Rudolf Scharp-
ing, vamarmálaráðherra Þýskalands, neydd-
ist á dögunum tO að lýsa því opinberlega yfir
að hann styddi kanslarann og hefði ekki hug
á að reyna að hreppa embætti hans. Að auki
er hefð fyrir slíkum átökum innan þýska
Jafnaðarmannaflokksins. Flokkurinn hefur
tvívegis áður ráðið yfir kanslaraembættinu
og í bæði skiptin urðu deilur innan flokksins
tO þess að veikja alvarlega stöðu kanslara
SPD er þeir börðust fyrir pólitísku lífi sínu. í
bæði skiptin lauk þeirri baráttu með ósigri.
Að auki nutu þessir kanslarar flokksins, þeir
Willy Brandt og Helmut Schmidt, mun meiri
persónuvinsælda en Schröder. Hörðustu
andstæðingar Schröders halda því og fram
að hvað pólitíska hæfileika varðar verði hann
seint borinn saman við þá Schmidt og
Brandt.
EðlOegt er að grannt sé fylgst með þróun
mála í Þýskalandi sökum þess hversu mikil-
vægt ríkið er í efnahagslegu og pólitísku til-
liti. Áhrif pólitískrar og efnahagslegrar
óvissu kann að taka að gæta utan landamæra
Þýskalands nái Schröder og menn hans ekki
að rjúfa kyrrstöðuna. Spumingar hafa þegar
vaknað um leiðtogahlutverk Þjóðverja innan
Evrópusambandsins, forastu Þýskalands á
efnahagssviðinu og pólitískan skriðþunga
Schröders.
Að auki leiða hremmingar kanslarans í ljós
hversu mikinn pólitískan styrk leiðtogai’ í
Vestur-Evrópu þurfa að hafa til að knýja
fram breytingar í samfélaginu. Stjórnmála-
þróunin í Þýskalandi vekur því einnig sér-
staka athygli þar eð Þjóðverjar standa aug-
ljóslega ekki einir þjóða Evrópu frammi fyrir
erfiðum breytingum á velferðarkerfi síðustu
áratuga.
■■■■■■ KANSLARIÞÝSKA-
Fylgishrun lands er í sérlega
þröngri stöðu og hon-
um mun reynast erfitt að snúa vöm í sókn.
Forsendur shkra umskipta era í raun tvær; í
fyrsta lagi þarf kanslarinn að ná tökum á
Jafnaðarmannaflokknum og bijóta á bak aft-
ur þá andstöðu, sem þar er að finna. Það verk
kann að reynast erfiðara en ella nú þegar
Lafontaine hefur rofið þögnina og ráðist gegn
kanslaranum. I annan stað þarf Schröder að
freista þess að knýja fram stuðning á þingi
við niðurskurðaráætlanir þær, sem unnar
hafa verið í fjármálaráðuneytinu. Þær kveða
á um 30 mOljarða marka samdrátt í opinber-
um útgjöldum á næsta ári og alls um 150
mOljarða marka spamað á fjórum áram. Þeir
era auðfundnir í Þýskalandi, sem telja þessa
sparnaðaráætlun hvergi nærri duga.
Schröder á því erfitt verkefni fyrir hönd-
um og allt eins má telja að andstæðingar
kanslarans hyggist nýta sér veika stöðu hans
tO að ganga milli bols og höfuðs á honum í
pólitísku tilliti, í samræmi við leikreglur
stjórnmálanna. Reynslan kennir að leiðtog-
inn stendur ávallt tæpt ef undirsátarnir ótt-
ast fylgistap og jafnvel pólitíska útskúfun
undir áframhaldandi forystu hans.
Vera kann að kanslari Þýskalands hafi til
að bera þá kænsku og hæfileika til samninga,
sem nú verður kallað eftir tO að tryggja
stuðning við niðurskurðaráformin. Að öðrum
kosti verður stjórn Gerhards Schröders sem
lömuð með þeim afleiðingum að Þjóðverjar
munu ekki fá notið þeirrar forustu, sem þeh’
þurfa á að halda annai-s vegai’ til að bregðast
við kerfislægum vanda í hagkerfinu og hins
vegar að axla þá ábyi’gð er fylgir því að vera
risaveldi í Evrópu.
Að auki leiða erf-
iðleikar kanslar-
ans í ljós hversu
mikinn pólitískan
styrk leiðtogar í
Vestur-Evrópu
þurfa að hafa til
að knýja fram
breytingar í sam-
félaginu. Sijórn-
málaþróunin í
Þýskalandi vekur
því einnig sér-
staka athygli þar
eð Þjóðveijar
standa augljós-
lega ekki einir
þjóða Evrópu
frammi fyrir erf-
iðum breytingum
á velferðarkerfi
síðustu áratuga.