Morgunblaðið - 12.12.1999, Blaðsíða 50

* 50 SUNNUDAGUR 12. DESEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
HUGVEKJA
Hólar í Hjaltadal.
Kirkja úr
bjargi byggð
Dómkirkjan í Hjaltadal var byggð úr
rauðgrýti nálægs fjalls, Hólabyrðu.
Helgi kirkjunnar fer ekki framhjá nein-
um, segir Stefán Friðbjarnarson, sem
leggur leið sína heim til Hóla.
í HUGVEKJU síðasta sunnu-
dags var lítillega fjallað um torf-
kirkjur fyrri tíðar, en nokkrar
þeirra hafa varðveizt fram á okk-
ar daga. Að þessu sinni beinum
við athygli okkar að kirkju, sem
er úr bjargi gerð, fógrum og
sagnfræðilegum dýrgrip, dóm-
kirkjunni að Hólum í Hjaltadal.
Sú dómkirkja, sem nú prýðir
Hólastað, var vígð 20. nóvember
árið 1763. Að Hólum var biskups-
setur í tæpar sjö aldir (1106 til
1801). Þar var jafnlengi höfuð-
staður Norðurlands. Og á bisk-
upsstólunum, Hólum og Skálholti,
vóru æðstu fræða- og mennta-
stofnanir þjóðarinnar öldum sam-
an.
Kirkjur vóru í flestum íslenzk-
um byggðum um miðja 11. öld, það
er þegar í biskupstíð ísleifs Giss-
urarsonar. Um það leyti byggði
Oxi Hjaltason veglega trékirkju að
Hóium og lagði til hennar mikil
auðæfi, segir í Jóns sögu helga. Sú
kirkja brann. í hennar stað var
byggð Hólakirkja hin önnur, er
stóð fram á daga Jóns Ogmunds-
sonar, fyrsta Hólabiskupsins, sem
vígður var 1106. Hann lét reisa
kirkju snemma á biskupstíð sinni,
er var fyrsta dómkirkjan á Hólum.
Alls hafa staðið fimm dómkirkjur
þar, þrjár byggðar í kaþólskum sið
en tvær í lúterskum. Þar sátu 36
biskupar, 23 í kaþólskum sið og 13
í lúterskum.
í kaþólskum sið ber hæst nöfn
biskupanna Jóns Ögmundssonar
(1106-1121), sem varð dýrlingur
Norðlendinga, Guðmundar góða
Arasonar (1203-1237), sem talinn
var sannhelgur maður þegar í lif-
anda lífí, og skörungsins og þjóð-
hetjunnar Jóns Arasonar
(1524-1550). í lúterskum sið rís
hæst nafn Guðbrandar Þorláks-
sonar (1571-1627). Hann var mik-
ill lærdóms- og vísindamaður. Gaf
út heilaga ritningu á móðurmálinu
(Guðbrandar-biblíu). Það þrek-
virki er talið eiga hvað drýgstan
þátt í því að íslenzk tunga hefur
varðveizt lítið breytt fram á okkar
daga. - Hólar eru nú aðsetur ann-
ars af tveimur vígslubiskupum
okkar og fræðasetur, tengt búvís-
indum og fiskeldi.
Víkur þá sögunni að Gísla bisk-
upi Magnússyni, sem varð skóla-
meistari í Skálholti 1737 og bisk-
up á Hólum 1755. Hann tók við
Hólastóli í nokkurri niðurníðslu
en stóð fyrir miklu uppbyggingar-
starfi. A hans dögum var reist af
steini sú dómkirkja, sem enn
stendur að Hólum, ein fárra ald-
inna bygginga, sem við höfum af
að státa.
Gísli biskup Magnússon og
Magnús amtmaður Gísiason fóru
fyrir Norðlendingum um bygg-
ingu hinnar nýju dómkirkju og
knúðu konungsvaldið til stuðnings
við hana. I fyrstu stóð til að nota
timbur í kirkjubygginguna en nið-
urstaðan varð önnur. I heimildar-
riti um Hóladómkirkju, er Þor-
steinn Gunnarsson og Kristján
Eldjárn tóku saman (Hólanefnd
1993), er vitnað til skriflegrar um-
sagnar Magnúsar amtmanns, þar
sem hann leggur til að byggð
verði steinkirkja. Hann staðhæfði
að það yrði bæði ódýrari kostur
og ekki jafn viðhaldsfrekur. En
fleira kom til. Orðrétt sagði þessi
löngu gengni heiðursmaður:
„Náttúran hefur gætt Hólastað
fegurra og endingarbetra bygg-
ingarefni en unnt er að panta frá
öðrum löndum. Nefnilega hinn yf-
irmáta fagra rauða sandstein sem
þar finnst gnótt af í næsta ná-
grenni og múr sá er uppbyggður
af sem staðið hefur kringum
kirkjuna árum saman. Það virðist
ósannlegt að fyrirmuna kirkjunni
að verða uppbyggð á þennan
máta sem Herrann sjálfur sýnist
hafa ætlast til.“
Dómkirkjan á Hólum, reist úr
rauðum sandsteini fjallsins, er
ómetanlegur dýrgripur, bæði
byggingin sjálf og búnaður henn-
ar allur. Danskur arkitekt, dansk-
ir iðnaðarmenn og danskur fjár-
stuðningur komu til sögunnar,
sem skylt er að muna og þakka.
Islenzkir fagmenn og listamenn
lögðu og sitt til, ekki sízt í síðari
tíma endurbótum og viðhaldi. En
á engan er hallað þótt staðhæft sé
að Gísli biskup Magnússon hafi
átt drýgstan þátt í tilurð þessarar
fjallkirkju heima að Hólum. Þjóð-
in stendur í þakkarskuld við alla
þá, sem að þessari byggingu
komu, fyrr og síðar.
Dómkirkja, gerð úr rauðgrýti
Hólabyrðu, prýdd fomum og list-
rænum búnaði, vafin þúsund ára
kirkjusögu þjóðarinnar, laðar til
sín erlenda sem innlenda ferða-
menn. Það er sérstök tilfinning
sem fylgir því að ganga í og
dvelja í Hóladómkirkju, sem
gegndi öldum saman forystuhlut-
verki í kristnihaldi og menntun
þjóðarinnar. Helgi hennar fer
ekki framhjá neinum. Jafnvel í
þögn hennar má heyra eilíft fyrir-
heit hans sem er ljós heimsins:
Sjá, ég er með yður alla daga, allt
til enda veraldar. Hvar sem tveir
eða þrír eru saman komnir í mínu
nafni er ég mitt á meðal þeirra.
Vonandi ber þjóðin gæfu til að
varðveita vel og af trúmennsku
hornsteina giftu sinnar og sögu,
Hóla og Skálholt, og bakland
þessara biskups- og menningar-
setra, boðskap friðar og kærleika.
í DAG
VELVAKANPI
Svarað í síma 569 1100 frá 10-12 og 13-15
frá mánudegi til föstudags
Fólk í
fyrirrúmi
FÓLK í fyrirrúmi hefur
verið slagorð Framsókn-
arflokksins af og til á fjög-
urra ára fresti. Framsókn-
arflokkurinn á að vera í
bestu aðstöðu til að fá
fram leiðréttingar á kjör-
um aldraðra og öryrkja.
Nú er hann svo upptekinn
við að keyra í gegn virkjun
í Fljótsdal og byggingu ál-
vers á Reyðarfirði vegna
þess að eyðibyggðastefna
þess flokks sem hefur
kennt sig við byggðamál
er með allt niður um sig í
byggðamálum. Hætta er á
því þótt virkjun og álver
komi haldi áfram að
streyma fólk af lands-
byggðinni til höfuðborgar-
innar.
Nú á Framsóknarflokk-
urinn að fá Byggðastofnun
undir umsjá iðnaðarráð-
herra, en nú er svo komið
að félagsmálaráðherra,
Páll Pétursson, treystir
sér ekki til að setjast í stól
formanns Byggðastofnun-
ar. Á meðan karpað er um
þessi mál á Alþingi,
gleymist fólk i fyrirrúmi,
aldraðir og öryi-kjar.
Kannski fara þeir að muna
eftir þessum hópi í þjóðfé-
laginu. Hann er líka kjós-
endur. Allt þetta mál um
virkjanir og álver er orðið
hálfgerð leiksýning. Það
er kominn timi til að láta
tjaldið falla.
Gunnar G. Bjartmai-sson.
Um Grensáskirkju
ÉG get ekki lengur setið á
mér og langar að benda á
hluti sem mér finnst ekki
sæmandi fyrir sóknar-
kirkju.
Þegar ég fermdist fyr-
ir rúmum þremur árum
áttum við fermingar-
systkinin að fá að ferm-
ast í nýju kirkjunni. Hún
var ekki tilbúin, við
fermdumst því í safnað-
arheimilinu og í sárabæt-
ur átti okkur að vera boð-
ið sérstaklega í nýju
kirkjuna. Mér hefur ekki
enn verið boðið.
Sunnudaginn 28. nóv-
ember sáu litlu systkini
mín í Stundinni okkar
kynnta bókina Framtíðar-
landið. I bókinni eru sög-
ur sem á að lesa, eina á
dag, frá 1. desember til 6.
janúar. Þessa bók áttu öll
börn á aldrinum tveggja
til tíu ára að fá senda
heim frá kirkjunni sinni.
Litlu systkini mín biðu
spennt eftir bókinni en
þegar kominn var 3. des-
ember og engin bók kom-
in var hringt í biskups-
embættið. Þar kom í ljós
að Grensáskirkjusókn,
ásamt örfáum öðrum
sóknum á iandinu, var
ekki með í þessari gjöf. Ef
við hefðum ekki séð bók-
ina í barnatímanum hefði
hún farið framhjá okkur
og fór hún trúlega fram-
hjá mörgum heimilum í
sókninni. Við þurftum því
að kaupa bókina til þess
að þessi kristilegi jólaboð-
skapur komi líka inn á
okkar heimili þó að Grens-
áskirkju sé ekki í mun að
börnin fái þessa lesningu
fyrir svefninn.
Að lokum vil ég minnast
á frábæra tónleika sem
barnakór Grensáskirkju
hélt í Langholtskirkju 19.
nóvember sl. undir stjóm
Margrétar Pálmadóttur í
tilefni 10 ára afmælis
kórsins. Ég vona að safn-
aðarnefnd Grensáskirkju
sjái til þess að það verði
framhald á þessu upp-
byggilega barnastarfi.
Sóknarbarn.
SKAK
llm.sjon Margeir
I'étursson
STAÐAN kom
upp á Evrópu-
meistaramóti
landsliða í Batumi
í Georgíu. Joe
Gallagher (2520),
Sviss, hafði hvítt
og átti leik gegn
Constantin Io-
nescu (2430),
Rúmeníu.
34. Hxf6! - Kxf6
35. Dh6 - Dc7 og
svartur gafst upp.
íslendingar
sendu ekki lið á
mótið fremur en venju-
lega. Skáksambandið hér
hefur lagt áherslu á þátt-
töku í ólympíuskákmótun-
um.
Hvítur leikur og vinnur.
COSPER
Eins gott að við bönnuðum Magga að horfa á þetta.
Víkverji skrifar...
VÍKVERJI hefur tekið tölvu-
tæknina í sína þjónustu og líkar
vel að geta borgað reikninga á Net-
inu og losnað þar með við biðraðir í
bönkum og sparisjóðum. Um síð-
ustu helgi var eindagi á einum
reikningi Víkverja og rauk hann því
til og greiddi reikninginn sunnudag-
inn 5. desember, sem var eindagi.
En þegar greiðsluseðillinn kom á
tölvuskjáinn var búið að bæta 400
króna vanskilagjaldi og um 380
króna dráttarvöxtum við reiknings-
upphæðina þrátt fyrir að á greiðslu-
seðilinn væri ritað að slíkir dráttar-
vextir og vanskilagjöld yrðu ekki
innheimt nema greitt væri eftir
eindaga.
Ekki verður um það deilt að Vík-
verji greiddi á eindaga en ekki eftir
hann, þannig að honum fmnst ekki
rétt að greiða þessar tæplega 800
krónur aukalega. Hjá SPRON, sem
sér um innheimtu á umræddum
reikningi var ástæða þessa sögð sú
að hjá Reiknistofu bankanna væri
greiðslan keyrð inn í kerfið á mánu-
dagskvöldi og þá væri komið fram
yfir eindaga. Mikið rétt, en varla
getur það talist vandamál Víkverja.
Er það ekki vandamál bankans eða
sparisjóðsins?
Fyrst bankar og sparisjóðir
bjóða fólki uppá þá þjónustu að
greiða reikninga á Netinu verða
þeir, og/eða Reiknistofa bankanna,
að laga sig að þessu breyttu að-
stæðum. Annars eru þeir í raun
komnir framúr sjálfum sér í tækn-
inni.
GAMALL enskur blaðamaður,
kunningi Víkverja, komst lífs
úr flugslysinu í Múnchen 1958, þeg-
ar nokkrir leikmanna knattspyrnu-
félagsins Manchester United létust.
Hann slasaðist mjög illa, lá lengi á
sjúkrahúsi í borginni og gantaðist
stundum með það að eftir sjúkra-
húsvistina hefði hann líklega að
minnsta kosti verið orðinn hálfur
Þjóðveiji - honum hefði verið gefið
svo mikið þýskt blóð! Ekki var sér-
lega gott á milli Englendinga og
Þjóðverja á árunum eftir lok síðari
heimsstyrjaldarinnar, en hann fúls-
aði ekki við þýska blóðinu. Það
bjargaði lífi hans.
Víkveija datt þetta í hug þegar
hann las grein um starfsemi Blóð-
bankans og viðtal við Svein Guð-
mundsson bankastjóra hér í blaðinu
fyrir viku. Ljóst er að Blóðbankinn
er ein nauðsynlegasta stofnun
landsins, og þau ummæli Sveins at-
hyglisverð, að mati Víkverja, hvem-
ig hugsunarháttur þai'f að breytast í
þjóðfélaginu gagnvart honum og
raunar ýmsu öðru í heilbrigðiskerf-
inu. Hann telur að viðhorfsbreyt-
ingu þurfi; að fólk hætti að hugsa
um að alltaf sé verið að eyða pen-
ingum heldur sé verið að kaupa
verðmæti.
Hann kveðst telja eina ástæðu
rekstrarvanda spítalanna þá að yfir-
völd vilji ekki horfast í augu við það
hvað þjónustan kostar í raun og
veru. Síðan segir í greininni:
Sveinn viðurkennir að margt í heil-
brigðisþjónustunni sé erfitt að verð-
leggja. „Hlutabréf fyi'irtækja
hækka og lækka af ýmsum ástæð-
um, en ég spyr sem svo: hvers virði
er það fyrir þjóðfélagið ef við lækn-
um mikið sjúkt bam á vökudeild?
Eða ef bami með geðræna erfið-
leika á unglingsárum er hjálpað til
manns; hvað er það mikils virði?
Hve mikið hækka „hlutabréf'
Landspítalans? Er fólk reiðubúið að
meta framleiðnina í heilbrigðisþjón-
ustunni?"
Sveinn segir að öll fyrirtæki þurfi
að veija fé í markaðsstarf og þar sé
Blóðbankinn engin undantekning.
„Mjög öflugt kynningarstarf þarf til
að ná til fólks, kynning kostar pen-
inga og þess vegna á það að vera
jafn sjálfsagt að við birtum opnu-
auglýsingar í Morgunblaðinu eða
fömm í stórar sjónvarpsherferðir
viku eftir viku og FBA. Það á að
vera jafn sjálfsagt að Blóðbanki
auglýsi til að laða að viðskiptavini
og að ríkisrekinn banki - eins og
FBA var þá - geri það, til að skapa
sér ímynd,“ segir hann.
Sveinn segir í viðtalinu að því sé
spáð að strax á næsta ári verði
framboð á blóði í Bandaríkjunum
minna en eftirspumin, og það er
auðvitað uggvænleg þróun.
Tíminn nú rétt fyrir jólin er einn
þeirra sem Sveinn bankastjóri
nefndi, þegar dregur úr því að fólk
gefi blóð. Margt annað glepur og
fólk er á fullu við að undirbúa jólin.
Víkverji vill því hvetja sem flesta til
að heimsækja Blóðbankann, þiggja
kaffi og kex og gefa blóð.