Morgunblaðið - 20.05.2000, Qupperneq 39

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
LAUGARDAGUR 20. MAÍ 2000 39
Sheila sett yfír
dánarbúið
ERLENDAR
BÆKUR
Spcnnusaga
„MRS. MALORY AND
THE FATALLEGACY“
Eftir Hazel Holt. Signet Mystery
2000.246 síður.
HAZEL Holt heitir breskur
sakamálahöfundur sem skrifar
mjög í ætt við sumar sögur Agatha
Christie. Aðalpersóna hennar heitir
Sheila Malory og er roskin ekkja
sem á uppkominn son og býr í ró-
legu sveitahéraði þar sem fátt
spennandi gerist dags daglega en
hún á stóran vinahóp og svo virðist
sem alltaf sé eitthvað að gerast inn-
an hans sem æsir upp spæjarann í
Malory. Eins og í þessari nýjustu
sögu, „Mrs. Maolory and the Fatal
Legacy“, sem kom út fyrir
skemmstu hjá Signet-útgáfunni í
vasabroti. Gömul vinkona Malory,
hinn heimsþekkti rithöfundur El-
izabeth Blackmore, flnnst látinn og
það er ekki laust við að kringum-
stæðurnar séu dularfullar.
„Kósí“-sögur
„Mrs. Malory and the Fatal
Legacy“ er sjöunda bók Hazel Holt
um Sheilu Malory en Holt þessi er
fyrrum blaðakona og ævisagnaritari
Barböru Pym. Hún snéri sér á miðj-
um aldri að sakamálaskrifum en
bækur hennar flokkast undir það
sem kallað er „kósí“-gátusögur
(spennusagnahöfundurinn Viktor
Arnar Ingólfsson vill kalla glæpa-
sögur af þeirri tegund, sem lýsa ein-
faldlega leit að morðingja, gátusög-
ur, og það er ágætis orð) því þær
æsa engan upp með spennu og blóð-
ugum morðum og óskaplegum þræl-
mennum heldur gerast í einstaklega
fáguðu umhverfi, gjarnan á meðal
hinna betur stæðu og lýsa á hófleg-
an, lágstemmdan og næsta við-
burðasnauðan hátt, morði og áta-
kalausri leitinni að þeim sem það
framdi.
Bækur Hazel Holt eru mjög skrif-
aðar í þessum „kósí“-anda. Spæja-
rinn Sheila Malory, sem er höfund-
ur fræðibóka um nítjándu aldar
skáldsagnahöfunda, flækist ávallt
með óbeinum hætti inn í morðgátur
á milli þess sem hún stendur við
strauborðið eða setur saman köku
fyrir Rauða kross basarinn. Og þeg-
ar hún verður verulega stressuð eða
vitni að einhverju sem kemur henni
sérstaklega á óvart talar hún gjarn-
an um að nú væri gott að fá sér
sterkan bolla af tei.
Og henni veitir svo sem ekki af
teinu í nýjustu sögunni. Þannig er
að hún hittir gamla vinkonu sína frá
háskólaárunum, Beth eða Elísa-
betu, heimsfrægan rithöfund, og
fær að vita að dóttir Beth hefur hag-
að sér undarlega í hennar garð að
undanförnu. Malory kveður síðan
þessa vinkonu sína og það næsta
sem hún fréttir er að Beth hefur
tekið inn röng lyf gegn sjúkdómi
sem hrjáir hana og látið lífið.
Malory á stúfana
Malory er sett yfir dánarbúið og
fer á stúfana og kemst að ýmsu for-
vitnilegu um fjölskyldu þessarar
vinkonu sinnar og um hana sjálfa
sem hún hafði enga hugmynd um.
Eins og það að hún átti sér elsk-
huga. Og eftir því sem hún ræðir við
fleiri kunningja hennar tekur hana
að gruna að ekki hafi allt verið með
felldu.
Malory er ákaflega viðfelldin
söguhetja og vinir hennar, allir
teknir að reskjast, höfðinglegir
heim að sækja og siðprúðir hver og
einn, menntamenn allir, velstæðir
og tilbúnir að leggja fram aðstoð
sína ef þörf krefur. Það er næsta
óhugsandi að nokkur þeirra geti
verið glæpamaður, hvað þá morð-
ingi, en oft er flagð undir fögru
skinni eins og sagt er. En eins og sjá
má eru hér svo sannarlega „kósí“-
glaepabókmenntir á ferðinni.
Ahugaspæjarinn Malory ferðast á
milli þeirra hvers og eins og ræðir
við þá en bókin er nær algerlega
byggð upp á samtölum hennar. Hún
heldur ágætlega athygli lesandans
með því en oft er samt eins og hefði
mátt hrista ærlega upp í öllu saman
og koma manni á óvart, þó ekki væri
nema einu sinni.
Arnaldur Indriðason
Sverrir lofað-
ur í Gramo-
phone
TÓNLISTARTÍMARITIÐ
Gramophone gerði Sverri Guðjóns-
syni kontratenór ágætis skil á á síð-
asta ári og valdi
Hillary Finch,
einn gagnrýn-
enda ritsins, disk
Sverris, „Eddu“
sem einn af mark-
verðustu diskum
síðasta árs.
„Það er löngu
tímabært að tón-
listararfí íslands
sé veitt meiri athygli," sagði Finch í
ársuppgjöri sínu í Gramophone. Áð-
ur hafði hún, í júlíhefti Early Music
og Gramophone, fjallað ítarlega um
íslenska tónlistar- og sönghefð,
Sverri Guðjónsson og tónlistarhóp-
inn Sequentia sem ásamt Benjamin
Bagby hefur sýnt flutningi gamallar
íslenskrar tónlistar áhuga.
Finch valdi disk Sequentia,
„Edda: Myths from medieval Ice-
land,“ einnig sem einn af diskum síð-
asta árs og segir hún í umfjöllun
sinni, að þessar tvær ólíku útgáfur
íslenskrar tónlistar vinni vel saman
og séu í senn fræðandi og ánægjuleg-
ar áheyrnar.
„Snilldarleg endursköpun Benja-
min Bagbys á hinni ljóðrænu Eddu
er hugmyndaríkt stórafrek. „Edda:
Myths fröm medieval Iceland“ með
tónlistarhópnum Sequentia fellur vel
að skilningi íslenska kontratenórsins
Sverris Guðjónssonar á sumu því
tónlistarefni sem fyrst heyrðist í
flutningi Bagby. Á „Epitaph" má
heyra útdrátt rímna, sem er einfald-
ur söngur frá fyrstu tíð og þjóðlög
sem lifað hafa í manna minnum og
eru hér endurútfærð af Sverri og
tónlistarhópi hans á mjög næman
hátt.“
Finch hefur ekki síður lofað
Sverri, tónlist hans og þá miklu
rannsóknarvinnu, sem að baki ligg-
ur, í fyrri greinum sínum þar sem
hún gerir rannsóknunum ítarleg skil.
Ævintýrið um Bjart
í Sumarhúsum
LEIKLIST
IVew Perspectives
Theatre Gompany í
M ö g u I e i k h ú s i n u
INDEPENDENT PEOPLE
Höfundur upphaflegrar sögu: Hall-
dór Laxness. Þýðandi: J.A. Thomp-
son. Höfundur leikgerðar og leik-
stjóri: Charles Way. Tónlistarsfjóri:
Craig Vear. Útlitshönnuður: Sarah
Salaman. Ljósahönnun: Jeremy
Rowe. Leikarar: Catherine Neal,
Helga Vala Helgadóttir, Geoff
Gibbons, Mick Strobel, Páll Sigþór
Pálsson og Ragnheiður Guðmunds-
dóttir. Fimmtudagur 18. maí.
BRETAR tóku Bjarti í Sumarhús-
um og hyski hans vel þegar skáldsaga
Halldórs Laxness var gefin út í þýð-
ingu J.A. Thompsons. Gagnrýnandi
dagblaðsins Evening Standard benti
þá á andlegan skyldleika Laxness og
enska rithöfundarins Thomas Hardy
og hefur sennilega haft í huga skáld-
söguna Far from the Madding
Crowd, sem fjallar um smala nokk-
urn og raunir hans. Aðrir hafa orðið
til að benda á skyldleika Sölku Völku
við frægustu kvenpersónu Hardys,
Tess af D’Urberville-ættinni. Það er
merkilegt að þessi áhrifamesti höf-
undur okkar á þessari öld, sem lék
sér að módernisma, kaþólsku og sós-
íalisma skyldi í Bretlandi vera borinn
saman við nítjándualdarhöfund sem
skrifaði um Bretland fyrir upplýs-
ingu og iðnbyltingu.
Það sem er kannski skemmtilegast
íyrir íslenska áhorfendur við þessa
leikgerð og sýningu á Sjálfstæðu fólki
er að sjá þessar persónur með gests
riðin komast að og sagan verður öll
skýrari í hinu knappa formi. Áhersl-
an er mest á samskiptum Bjarts við
konur sínar og fósturdóttur, sem
verða að gjalda fyrir sjálfstæðisbar-
áttu hans. Það er skemmtileg tilviljun
hve mörgu svipar til leiklausna í sýn-
ingu Þjóðleikhússins frá því í fyrra;
má t.d. nefna hina Péturs Gauts-legu
glímu við hreindýrið.
Það setur sterkan ævintýrasvip á
sýninguna að hér svara dýrin fyrir
sig, en það er einmitt í hlutverkum
þeirra sem Páll Sigþór Pálsson og
Ragnheiður Guðmundsdóttir fara á
kostum. Páll Sigþór var mjög trú-
verðugur í hlutverki Ingólfs Arnar-
sonar Jónssonar og Ragnheiður kom
baráttu Ástu Sóllilju við tilfinningar
sínar vel til skila. Annars er leikurinn
yfirleitt jafn og góður og kemur fyrir
að leikararnir komast á flug. Helga
Vala Helgadóttir er t.d. mjög einlæg
og sönn í hlutverki Rósu; Mick
Strobel einarður Bjartur og hafði
gott vald á fomlegu tungutaki þýð-
ingarinnar; Geoff Gibbons dró upp
mjög skemmtilegan karikatúr í hlut-
verki prestsins og það sópaði að
Catherine Neal í hlutverki Rauðs-
mýrarmaddömunnar.
Héma er það töfraraunsæ sýn á
skáldverkið Sjálfstætt fólk sem er í
fyrirrúmi og það er ótrúlegt hve hægt
er að koma miklu af sögunni til skila á
jafnstuttum tíma og á svo litlu sviði.
Sveinn Haraldsson
augum. Á undan sýning-
unni og í hléi er leikin
upptaka af gömlum kon-
um að kveða rímur og
syngja þjóðvísur. Þetta
er lágt stíllt svo heyrast
varla orðaskil en hrynj-
andin skilar sér. Án
skilnings og orða minnir
þetta helst á balkanskan
eða mið-asískan kvæða-
flutning og gefur sýning-
unni framandlegan tón.
Sama er að segja um
ýmis frumstæð strengja-
og ásláttarhljóðfæri sem
leikið er á í sýningunni.
Þar sem sýningin tek-
ur einungis um tvo tíma í flutningi
verður að stikla á stóru þegar koma á
500 blaðsíðna skáldsögu til skila. Hið
knappa form dregur fram það stór-
karlalega og dæmigerða í persónun-
um og persónusköpunin og framvind-
an fær á sig ævintýralegan blæ, enda
lögð rík áhersla á þjóðsagnaminnin
úr frumtextanum. Þessi skáldsaga
sem Bretum á útkomutíma þýðingar-
innar fannst kannski helst heyra til í
rómantísku sveitasamfélagi Hardys
er færð enn aftar, í einfaldað og tíma-
laust þjóðfélag ævintýrsins. Þessi ep-
íska skáldsaga breytist í ævintýrið
um kotunginn sem ætlaði að verða
eigin herra en frelsið varð honum og
fjölskyldunni dýrkeypt, konur og
börn urðu hungurmorða og önnur
voru hrakin að heiman með harðýðgi.
Sú staðreynd að hann leggur allt und-
ir og tapar öllu snýr ævintýrinu upp í
andstöðu sína og gefur sýningunni
beiskan dæmisögukeim.
Þó að aðstandendur sýningarinnar
hafi lagt sig í líma við að byggja upp
ákveðinn heim með íslenskum hljóð-
dæmum, kvæðasöng og leikmunum
(auk þess sem helmingur leikara-
hópsins er íslenskur)
verður hvert þessara
atriða um sig táknrænt
fyrir framandleika
þeirra í breskum augum
frekar en að þau skapi
einhvern heildarsvip
sem áhorfendur hér
kannast við sem íslensk-
an. I hvert sinn sem
bresku leikararnir bera
fram íslenskt nafn eru
áhorfendur hér minntir
á að hér standa þessi
ókennilegu hljóð sem
tákn fyrir gegnsæju ís-
lensku nöfnin. Það að
hver leikari „söng með
sínu nefi“, þ.e. að hver talaði með sín-
um mállýskusérkennum, jók á fram-
andleikatilfinninguna. Það sem gera
átti sýninguna séríslenska gerði hana
óíslenska, athyglin beindist að hljómi
hinna frambomu orða, ekki að merk-
ingu þeirra eða inntaki setninganna.
Þessu er að sjálfsögðu öfugt farið
með erlenda áhorfendur, fyrir þá er
sýningin hönnuð og án efa sökkva
þeir sér inn í efnið og trúa á hið ,4s-
lenska“ yfirbragð hennar. Lausnir
útlitshönnuðarins voru á stundum
hreinasta snilld, t.d. haugur Gunnv-
arar og klakabrynjan, hljóðmyndin
var áberandi í allri sýningunni og ein-
faldur ljósabúnaðurinn var notaður
af úthugsaðri smekkvísi.
Það er á vissan hátt auðveldara að
koma sögunni á framfæri í stuttri
leikgerð en lengri, einungis aðalat-
Halldór Laxness