Morgunblaðið - 17.09.2000, Qupperneq 13

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 17. SEPTEMBER 2000 13
s
r
því þar þóttist hún örugg. Bretar á
miðjum aldri muna einnig að
sprengjugígar í borginni voru eðlileg
viðmiðun þegar þeir voru að byrja að
rata um borgina.
Borgarbúum voru einnig gefin
ýmis góð ráð til að lifa með óttanum.
I bæklingnum „Nerves versus
Nazis“ var lesendum ráðlagt að telja
hægt, ef þeir heyrðu sprengju falla.
Ef menn næðu að telja upp að sextíu
og væru enn að telja gætu þeir verið
vissir um að lifa af. I lok september
mátti sjá að borgarbúar voru farnir
að venjast óttanum. I desember
fullvissaði Hitler flokksleiðtoga sína
aftur á móti um að stríðið við Breta
væri svo gott sem unnið. „Bretland
er einangrað."
Sigur hinnar nafnlausu og
ónefnda yfirmannsins
Yfirlýsingar Hitlers voru þó ósk-
hyggjan ein. Bretar höfðu ekki tap-
að, en þó heldur tæplega unnið og
hræðslan við mátt Þjóðverja var enn
ríkjandi meðal breskra ráðamanna.
Það var ekki fyrr en Sovétríkin og
Bandaríkin drógust inn í stríðið að
dró úr innrásarótta Breta.
Almenningur gerði sér heldur
ekki grein fyrir þessum sigri. Eins
og Orwell benti á virðast atburðir
sjaldnast mikilvægir einmitt þegar
þeir gerast, enda var þetta fyrir
daga sviðsettra stjómmálaleiðtoga.
Orrustan um Bretland átti sér
ekki áþreifanlegan endi fremur en
upphaf, en nokkurs konar sigur
unnu Bretar þó. Ástæður hans eru
Þegar loftárásirnar hófust fyrir alvöru leituðu tugþúsundir Lundúna-
búa, aðallega konur og böm, skjóls í neðanjarðarlestarstöðvum.
herinn þrjár árásarhrinur, 27. sept-
ember, 30. september og 5. október,
og missti 205 flugvélar.
Þegar hér var komið sögu virðast
yfirmenn þýska hersins hafa áttað
sig á því að loftárásirnar hefðu ekki
borið tilætlaðan árangur. Þjóðverj-
ar misstu svo margar flugvélar að
það hlýtur einnig að hafa dregið úr
baráttuhug þýsku flugmannanna.
Þjóðverjar hættu þó ekki alveg
hernaðinum gegn breska flughem-
um og tóku upp nýja baráttuaðferð.
Þeir hættu nánast alveg að senda
sprengjuflugvélar yfir Bretland og
beittu nánast eingöngu orrustuvél-
um og ormstu-sprengjuvélum. Við
þetta minnkaði tjón þýska flughers-
ins en sprengjufarmar fiugvélanna
vom svo litlir að þær gátu ekki
valdið verulegu tjóni. Þýsku flug-
mennimir tóku einnig að forðast
loftbardaga, vörpuðu sprengjunum
niður og forðuðu sér þegar breskar
flugvélar nálguðust þá. Þessum
árásum var haldið áfram til loka
októbermánaðar og þær hjöðnuðu
smám saman.
Talið er að í orrustunni um Bret-
land hafi Bretar grandað um það bil
1.700 þýskum flugvélum og misst
900.375 flugmenn RAF biðu bana
og 358 særðust.
Hætt við innrás
Þjóðverjar gerðu sér loks grein
fyrir því að þeim var um megn að ná
algerum yfirráðum í lofti yfir Bret-
landi og horfið var frá því að gera
innrás í landið.
Eftir sigur Breta í þessari afdrifa-
ríku flugormstu lauk Winston
Churchill, þáverandi forsætis-
ráðherra, lofsorði á bresku flughetj-
urnar og sagði að aldrei áður í sögn
stríðsátaka hefðu, jafnmargir stað-
ið í jafnmikilli þakkarskuld við svo
fáa“.
Byggt á bókinni „The War in
Pictures".
Rústir íbúðarhúsa og verslana við þekkta götu í Lundúnum, Old Kent Road, eftir eina af loftárásum Þjóðveija í
október 1940.
margvíslegar. Bretar höfðu betri
upplýsingar um Þjóðverja, sem voru
illa að sér um Breta og breskar að-
stæður. Þjóðverjar sátu meðal ann-
ars og lásu sér til í rómverskum
heimildum um eðli breskrar her-
mennsku og lágu yfir frásögnum af
Vilhjálmi sigursæla.
Bretar ofmátu styrk Þjóðverja og
hergagnaframleiðslumátt þeirra.
Þjóðverjar vanmátu hins vegar
Breta og styrk þeirra. Þessi sál-
fræðilegi munur hafði vafalaust tölu-
verð áhrif að mati Overys og varð
Bretum á endanum í hag.
En þrátt fyrir vantrú á eigin styrk
höfðu Bretar hernaðarlega yfir-
burði. Hvað hernaðarstyrkinn varð-
aði höfðu Bretar einfaldlega fleiri
flugvélar, þeir misstu aðeins 900
flugvélar en skutu niður 1.700 og síð-
ast en ekki síst voru þeir færir um að
framleiða mun fleiri vélar en Þjóð-
veijar. Þrátt fyrir missinn höfðu
þeir fleiri flugvélar til umráða haust-
ið 1940 en þeir höfðu haft um sum-
arið.
Orrustan um Bretland var í raun
unnin af fáum, eins og Churchill tók
eftir. Þessir fáu unnu þrekvirki við
erfiðar aðstæður, taugaspennu og
alltof mikið vinnuálag. Flugmenn-
irnir voru nafnlausir, því að flugher-
inn vildi ekki halda á lofti hlut ein-
stakra flugmanna. Og i bæklingi
flugmálaráðuneytisins var Dowding,
yfirmaður flugflotans, ekki nefndur
á nafn. Það voru því hinir fáu og
nafnlausu sem unnu orrustuna og
efldu þar með sigurtrú Breta og
sjálfstraust að mati Overys.
Ferðafélaginn
frá Samsonite
toppurinn í töskum
Fyrsta Samsonite verslunin
á Islandi hefur opnað í
Skeifunni 7 undir sama þaki
og Metró.
Bjóðum allar gerðir af
Samsonite töskum, harðar
og mjúkar, stuttar og langar,
stórar og smáar.
M
METRO
TÖSKU - OG SKÖVIÐGERÐIR
Skeifan 7 • Sími 525 0800
hermenn og vopnabúnað yfir sundið,
en slíkt verið ógerlegt nema að sigra
flugherinn fyrst. Það hafi því verið
upphaflega markmiðið með orrust-
unni um Bretland.
Átök ólíkra manna
Mat Breta og Þjóðverja hver á
öðrum var mjög ólíkt og þeir ráð-
herrar, sem stýrðu átökunum, voru
líka mjög ólíkir. Það var hinn spillti,
fáfengilegi og ósvífni Hermann Gör-
ing, ráðherra flugflotans og fyrrver-
andi flugmaður, sem fór fyrir orrust-
unni gegn Bretum. Hinn breski
andstæðingur hans var Sir Archi-
bald Sinclair, dæmigerður breskur
aðalsmaður, sem lét yfirmanni flug-
flotans, Sir Hugh Dowding, skipu-
lagninguna eftir. Dowding var hetja
úr fyrri heimsstyrjöldinni. Hann var
í þann mund að fara á eftirlaun þeg-
ar orrustan um Bretland var að hefj-
ast en var beðinn um að vera lengur.
Þjóðveijar hófu loftárásir á Bret-
land í júní, en það var of snemmt að
sjá að um allsherjar orrustu væri að
ræða. Þjóðverjar miðuðu hins vegar
við að hefja leiftursókn 10. ágúst,
sem þeir kölluðu ,Ai'nardaginn“.
Fátt gekk þó þeim í hag. Veðrið var
óhagstætt þessa daga og árásinni
því frestað, svo ekki varð úr neinu
fyrr en síðdegis hinn 14. ágúst.
Þá var veðrið þó enn ekki gott, en
ekki tókst betur til en svo að ekki
bárust boð nema til hluta flugflotans
um að ákveðið hefði verið að hætta
við árásina. Það var því aðeins hluti
flughersins, sem lagði af stað, og
þetta fálmkennda upphaf varð til
þess að Bretar áttuðu sig ekki á því
fyrr en nokkrum dögum seinna að
stórárás væri hafin.
Að telja upp að sextíu og lifa af
Árásirnar beindust að flugvöllum,
radarstöðvum og öðrum hemaðar-
mannvirkjum fyrstu dagana. Ratsjá
var ný tækni á þessum tíma og allt
bendir til að Þjóðverjar hafi ekki átt-
að sig á möguleikum hennar, því þeir
einbeittu sér ekki sérstaklega að
ratsjárstöðvum Breta og ollu ekki
miklum skemmdum á þeim.
í ræðu 4. september fyrirskipaði
Hitler að í stað þess að einbeita sér
að hernaðarmannvirkjum yrðu
borgir og bæir nú skotmörkin og þá
einkum London. Þetta kom sér vís-
ast vel fyrir breska flugherinn.
Um miðjan september átti „Sæ-
]jónið“, en svo hét næsta hernaðar-
áætlun Þjóðverja, að hefjast og
markmið hennar var innrás í Bret-
land. En þegar þar að kom hætti
Hitler við Sæljónið. Ljóst var að
þýski flugherinn hafði stórlega of-
metið árangurinn í baráttunni gegn
breska flughernum. Bretar voru alls
ekki eins aumir og Þjóðverjar höfðu
haldið og vonað.
Overy er þó ekki viss um að slæ-
legur árangur Þjóðverja í Bretlandi
hafi verið eina ástæðan fyrir því að
horfið var fráSæljóninu. Athygli
þeirra beindist einnig í auknum
mæli að öðrum vígstöðvum. En hann
er jafn viss um að við réttar kring-
umstæður hefði Hitler örugglega
freistað innrásar í Bretland.
Þótt horfið væri frá Sæljóns-að-
gerðinni hættu árásir Þjóðverja þó
ekki. Allt haustið stóðu yfir loftárás-
ir á Bretland, einkum á London.
Flestir Lundúnabúar, hvort sem
þeir voru fæddir á þessum tíma eða
ekki, kunna stríðssögur, til dæmis af
ömmunni, sem svaf alltaf undir stóru
og miklu eikarborði með dóttur sína,