Morgunblaðið - 17.09.2000, Qupperneq 33

32 SUNNUDAGUR17. SEPTEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 17. SEPTEMBER 2000 33
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Arvakur hf., Reykjavík.
Framkvœmdastjóri: Hallgrímur B. Geirsson.
Ritstjórar: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
LAUSN Á VINNUAFLSSKORTI
Nefnd, sem fyrrverandi forsæt-
isráðherra Noregs skipaði og
kölluð er gildanefnd, hefur
komizt að þeirri niðurstöðu, að á
næstu 30 árum þurfi um hálf milljón
innflytjenda að setjast að í Noregi til
þess að ekki verði skortur á vinnuafli
í mörgum greinum atvinnulífsins. I
samræmi við þetta hefur nefndin
hvatt til þess að opnað verði fyrir
markvissari aðflutning vinnuafls.
Samkvæmt frétt í Morgunblaðinu í
gær dregur einn af meðlimum nefnd-
arinnar í efa, að frjáls flutningur
vinnuafls á EES-svæðinu dugi til í
þessu sambandi.
Þetta eru athyglisverðar fréttir frá
Noregi, ekki sízt í Ijósi þess, að bæði
þar, í Danmörku og víðar hafa komið
upp ákveðin vandamál eftir því sem
fólki frá fjarlægum löndum hefur
fjölgað, m.a. og ekki sízt vegna mis-
munandi hugsunarháttar og lífsvið-
horfa.
Við Islendingar höfum ákveðna
reynslu í þessum efnum. Arum og
jafnvel áratugum saman höfum við
flutt inn vinnuafl til þess fyrst og
fremst að vinna í fiskvinnslu en á
seinni árum einnig til starfa í öðrum
atvinnugreinum. Nú er t.d. töluvert
um að erlent vinnuafl sé flutt inn til
starfa í byggingariðnaði.
Reynsla okkar af því fólki, sem
hingað hefur flutt í þessu skyni annað
hvort tímabundið eða til lengri dvalar
er yfirleitt góð. Það á bæði við um það
fólk, sem hingað hefur komið frá öðr-
um Evrópulöndum en einnig um
flóttafólk frá Asíu, sem hefur átt þátt
í því með dugnaði og eljusemi að
byggja hér upp fjölbreyttara þjóðlíf.
Innflutningur á erlendu vinnuafli
hefur fyrst og fremst farið fram á
vegum þeirra atvinnufyrirtækja, sem
ekki hafa getað fengið fólk til starfa
hér á íslandi og þess vegna leitað
annað. Hins vegar er ekki hægt að
tala um markaða stefnu af hálfu
stjórnvalda eins og nú virðist vera til
umræðu í Noregi.
Það er hins vegar áleitin spurning
fyrir okkur Islendinga, hvort at-
vinnulíf okkar og efnahagskerfí er
komið á það stig, að við getum ekki án
hins erlenda vinnuafls verið.
FRIÐUR UM BARNAHÚS
að er nauðsynlegt að friður skap-
ist um hið svonefnda Barnahús.
Þær deilur, sem staðið hafa um notk-
un þess eru óþægilegar og þeir, sem
hlut eiga að máli, eiga að ljúka þeim
hið snarasta. Um þetta efni segir Sól-
veig Pétursdóttir, dómsmálaráðherra,
réttilega í Morgunblaðinu í gær:
...mér finnst það skipta miklu
máli, að það ríki ró og spekt í þessum
efnum. Það þjónar bezt hagsmunum
barnanna og þeirra aðstandenda og
sömuleiðis er mikilvægt að fólk sé
ekki hrætt við að bera fram kærur
vegna kynferðisbrota og að börnunum
líðivel."
Dómsmálaráðherra bendir á, að sú
aðstaða, sem komið hefur verið upp í
Héraðsdómi Reykjavíkur sé ætluð til
margvíslegra nota: „... þessari að-
stöðu er einnig ætlað að sinna þolend-
um í öðrum viðkvæmum málum, svo
sem nauðgunarmálum og líkamsárás-
armálum. Þetta er mikilvægt að hafa í
huga.“
Og loks segir Sólveig Pétursdóttir
um Barnahús: „Nú má vel vera, að við
sérstakar kringumstæður, þegar
barnið er mjög ungt og fram þarf að
fara læknisrannsókn samtímis, þá sé
heppilegt að þetta eigi sér stað í
Barnahúsi.“
í ljósi þessara ummæla er þess að
vænta, að þessu óþægilega deilumáli
verði lokið á fundi dómsmálaráðherra
og félagsmálaráðherra næstu daga.
Ritstjórnargreinar Morgunblaðsins
17. sept. 1960: „Öllum hugs-
andi íslendingum er það ljóst,
að ástandið í alþjóðamálum
hefur sjaldan verið eins ugg-
vænlegt eins og það er nú.
Eftir að Parísarfundur æðstu
manna stórveldanna fór út
um þúfur, vegna þjösnaskap-
ar forsætisráðherra Sovét-
ríkjanna á sl. vori, hefur
kalda stríðið sífellt verið að
færast í aukana. Sovétríkin
hafa haft í hótunum við hinar
vestrænu þjóðir, og jafnvel
haft á orði að nota eldflaugar
til þess að hafa áhrif á sam-
búð einstakra ríkja í Vestur-
heimi.“
17. sept 1970: ,Á síðustu
misserum hefur mjög orðið
vart aukinna athafna Sovét>
ríkjanna í námunda við Island
og raunar í landinu sjálfu. So-
vézkar flotadeildir hafa verið
á sveimi í grennd við landið.
Framkvæmd hjálparflugs til
Perú um Keflavíkurflugvöll
vakti grunsemdir. Nefna má
fleiri dæmi um þessa auknu
athafnasemi Sovétríkjanna
við ísland.
í viðtali sem Bjöm Bjamason
átti við Manlio Brosio, fram-
kvæmdastjóra Atlantshafs-
bandalagsins, fyrir skömmu
og birt var í Morgunblaðinu í
gær er Brosio m.a. spurður
þess, hvort vænta megi ráð-
stafana af hálfu Atlantshafs-
bandalagsins af þessum sök-
um og svaraði Brosio á
þennan veg:
„Fram til þessa hafa Vestur-
lönd haft yfirburði yfir Sovét-
ríkin á höfunum. Rússar
reyna nú að snúa þessu við,
eins og við höfum gleggst séð
á Miðjarðarhafi og nú á Atl-
antshafi. Við megum ekki láta
stundarhræðslu út af þessu
grípa um sig, heldur verðum
við að meta ástandið hlutlægt
og grípa til ráðstafana í sam-
ræmi við það mat. Aukinn
flotastyrkur Sovétríkjanna
gerir víða vart við sig, eins og
þið íslendingar getið borið
vitni um. Þetta á ekki að
hræða okkur heldur að verða
okkur hvöt til þess að við-
halda árvekni okkar og gera
það, sem við teljum nauðsyn-
legt til að tryggja öryggi okk-
ar.““
17. sept. 1980: „Svavar Gests-
son, félagsmálaráðherra,
upplýsir í viðtali við Þjóðvilj-
ann í gær, að athafnir aðstoð-
armanns hans og Baldurs
Óskarssonar, trúnaðarmanns
fjármálaráðherra, í Flug-
leiðamálinu, hafi verið í sam-
ráði við hann og Ragnar Am-
alds. Félagsmálaráðherra
segir: „Þeir hafa unnið að
þessum málum í samráði og
samvinnu við sína ráðherra."
Þá vita menn það: Baldur
Óskarsson, sem skipaður var
sérstakur eftirlitsmaður fjár-
málaráðherra með fjárhags-
legum ákvörðunum Flug-
leiðamanna vegna
ríkisábyrgðar, sem félagið
fékk, hefur brotið trúnað í því
starfi í samráði við Ragnar
Arnalds, fjármálaráðherra.
Svavar Gestsson hlýtur að
vita hvað hann er að segja.“
►
ARNI M. Mathiesen sjávar-
útvegsráðherra hefur
opnað umræður um lækk-
un skatta. Það gerði hann
í ræðu á fundi fulltrúa ís-
lenzkra fyrirtækja, sem
starfa í Evrópu, sem
haldinn var í Lúxemborg
í gær, föstudag. Það er vissulega tímabært að
slíkar umræður fari fram.
í stuttu máli er röksemdafærsla Árna M.
Mathiesen sú, að við eigum að nota sterka
stöðu ríkissjóðs til þess að lækka skatta á fyr-
irtækjum sem ráðherrann segir að séu næst-
hæstir hér ef horft er til Norðurlandanna
allra. Ríkissjóður hafi verið að greiða niður
skuldir sem séu komnar á viðunandi stig og
skattalækkun á fyrirtækjum mundi skapa okk-
ur sterka vígstöðu á vettvangi ESB- og EES-
ríkja. Ráðherrann spáir því, að verði tekin upp
samræmd skattastefna í Evrópu muni skattar
þar hækka en ekki lækka.
Þetta eru athyglisverðar hugleiðingar. Að
vísu er það svo, að skattar á fyrirtæki og raun-
ar að einhverju leyti einstaklinga hafa verið að
lækka að undanförnu í einstökum Evrópuríkj-
um. Skattalækkunin í Þýzkalandi í sumar hef-
ur haft í för með sér keðjuverkun og nærliggj-
andi lönd hafa fylgt í kjölfarið að einhverju
leyti. Þau vilja ekki að Þjóðverjar nái skatta-
legri sérstöðu á meginlandinu. Hitt er rétt, að
það eru vaxandi umræður í Evrópu um sam-
ræmda skattastefnu og ómögulegt að vita á
þessari stundu í hvaða átt þær falla.
Það er ekki sama hver leggur til skatta-
lækkanir. Ef óbreyttur þingmaður úr þing-
flokki Sjálfstæðisflokksins hefði lagt til skatta-
lækkun á grundvelli sterkrar stöðu ríkissjóðs
hefði sú tillaga vakið athygli en kannski ekki
meir. Þegar ráðherra í ríkisstjórn og að auki
samflokksmaður fjármálaráðherra leggur til
skattalækkun munu margir velta því fyrir sér
hvort meira búi að baki og ríkisstjórnin vilji
með þessum hætti kanna viðbrögðin.
STERK staða ríkis-
Þrír hópar sjóða víða á Vesturlönd-
^ um hefur vakið upp um-
ræður sem þessar og yfirleitt skiptast menn í
þrjá hópa.
Einn hópurinn segir: það á að nota afgang
af ríkissjóði til að borga upp allar skuldir við-
komandi ríkis.
Annar hópur segir: það á að nota afgang af
ríkissjóði til þess að auka fjárframlög til heil-
brigðismála, menntamála o.s.frv.
Þriðji hópurinn segir: það á að nota afgang
af ríkissjóði til þess að lækka skatta.
Með ræðu sinni hefur sjávarútvegsráðherra
skipað sér í þriðja hópinn. Ekki er ósennilegt
að margir óbreyttir þingmenn verði til þess að
skipa sér í annan hópinn. Og fróðlegt verður
að sjá hvort Geir H. Haarde fjármálaráðherra
er sammála því sjónarmiði sjávarútvegsráð-
herra að búið sé að koma skuldum ríkissjóðs í
viðunandi stöðu og ekki sé tilefni til að lækka
þær enn meir.
Enn aðrir munu svo spyrja hvort hægt sé af
efnahagslegum ástæðum að lækka skatta. Of-
þenslan í efnahagsmálum á síðustu misserum
hafi vakið upp spurningar um það hvort nauð-
synlegt væri að hækka skatta á ný til þess að
slá á þensluna og frekari skattalækkanir muni
verða til þess að ýta undir enn aukna þenslu.
Það segir svo töluverða sögu um þann efna-
hagslega styrk, sem íslenzka þjóðin hefur náð
á tiltölulega skömmum tíma, að umræður af
þessu tagi geti yfirleitt farið fram. Fullyrða
má, að umræður um skattalækkanir á þessum
forsendum hafi í raun og veru aldrei farið
fram á íslandi fyrr, alla vega ekki frá því, að
lýðveldi var stofnað. Við höfum aldrei verið í
þeirri stöðu, að við höfum átt slíkt val en ræða
sjávarútvegsráðherra hefur orðið til þess að
beina athygli okkar að því að hugsanlega eig-
um við slíkt val.
Og valið er ekki alltaf tekið út með sældinni.
Norðmenn eru einhver ríkasta þjóð á norður-
hveli jarðar. Þeir safna í sjóði jafnt og þétt og
hafa byggt upp öflugan varasjóð eða lífeyris-
sjóð fyrir norsku þjóðina, hinn svokallaða olíu-
sjóð.
Ef Norðmenn eru spurðir frétta um þessar
mundir úr norsku þjóðlífi segja þeir gjarnan:
við erum svo ríkir, að okkur vantar peninga til
þess að setja í skólakerfið og heilbrigðiskerfið
og til þess að hjálpa fátæka fólkinu. I slíkum
viðbrögðum endurspeglast deilur í norsku
samfélagi um það hvemig eigi að nota auðæfin
og ekki allir á einu máli um að þau eigi að nota
til að auka útgjöld til ákveðinna þarfa.
REVKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 16. september
Skattar og
fyrirheit
ÞEGAR ríkisstjórn
Þorsteins Pálssonar tók
upp staðgreiðslukerfi
skatta var tekið upp eitt
skattþrep og skattaprósentan ákveðin 35,2%.
Þegar kreppan skall á nokkrum misserum síð-
ar var skattaprósentan hækkuð smátt og
smátt og fór yfir 40%. Jafnframt var tekinn
upp sérstakur skattur á hátekjufólk.
Þessi ráðstöfun var skiljanleg á þeim tíma
og vakti ekki miklar deilur. Skattgreiðendur
skildu þörfina fyrir skattahækkanir og þeim
fylgdu fyrirheit um að skattar yrðu lækkaðir á
ný þegar betur áraði.
Þegar verst gekk í kreppunni voru skattar á
fyrirtæki lækkaðir. Það var líka skiljanleg ráð-
stöfun og mætti ekki andstöðu enda gerðu
landsmenn sér grein fyrir nauðsyn þess að
efla atvinnulífið þegar allt var á niðurleið.
Á undanförnum árum hafa tekjuskattar á
einstaklinga verið lækkaðir smátt og smátt í
samræmi við fyrirheit sem ríkisstjórnin gaf í
tengslum við gerð kjarasamninga. Þrátt fyrir
þá skattalækkun munar enn töluvert miklu á
tekjuskattsprósentunni nú miðað við það sem
hún var þegar staðgreiðslukerfi skatta var
tekið upp.
Þegar hátekjuskattur var tekinn upp var því
lýst yfir, að um tímabundinn skatt væri að
ræða. Hann yrði felldur niður þegar betur ár-
aði. Ekki er við því að búast að þau fyrirheit
verði efnd, enda tæpast pólitískur jarðvegur
til þess á sama tíma og tekjumunur í samfé-
laginu hefur aukizt jafngífurlega og raun ber
vitni.
Þetta er bakgrunnur þeirrar umræðu sem
Árni M. Mathiesen sjávarútvegsráðherra er að
efna til nú með ræðu sinni í Lúxemborg.
Álitamálin í skattakerfinu eru hins vegar
fleiri en það eitt hvort lækka eigi skatta á fyr-
irtækjum eins og sjávarútvegsráðherra hefur
lagt til.
Verði skattar lækkaðir á fyrirtækjum í ann-
að sinn á nokkrum árum má gera ráð fyrir, að
kröfur einstaklinga um sambærilega skatta-
lækkun verði háværari.
Þá er ekki ósennilegt að einhverjar raddir
komi upp um það, að eftir að fjármagnstekju-
skattur hafi náð að festa sig í sessi og skili um-
talsverðum tekjum í ríkissjóð sé tilefni til að
jafna skatta af launatekjum og eignatekjum og
spurt verði hvers vegna eigi að gera greinar-
mun á því hvernig tekjur séu skattaðar eftir
því hvort þeirra sé aflað með vinnuframlagi
eða á grundvelli eigna sem gefi af sér tekjur.
Morgunblaðið hefur að undanförnu vakið at-
hygli á því, að með lögum frá 1996 er unnt að
fresta skattgreiðslu af söluhagnaði eigna nán-
ast endalaust og sérstaka athygli vakti þegar
hæsti skattgreiðandi í Reykjavík á þessu ári
ákvað að nýta sér ekki þennan rétt heldur
greiða fulla skatta af söluhagnaði sem til hans
féll.
I athyglisverðri grein í Frjálsri verzlun
kemur Árni Harðarson héraðsdómslögmaður
og forstöðumaður skatta- og lögfræðisviðs
Deloitte & Touche að þessu álitaefni úr ann-
arri átt og spyr hvers vegna söluhagnaður
hætti allt í einu að teljast fjármagnstekjur
þegar hann er kominn út fyrir ákveðin mörk
og segir m.a.: ,Af framangreindu má sjá, að öll
umræða í þá átt að ekki sé eðlilegt að aðilar
með ótakmarkaða skattskyldu á Islandi geti
lækkað skatta sína hérlendis með fjárfesting-
um sínum erlendis er á villigötum og í ósam-
ræmi við það alþjóðaumhverfi sem Island er
og vill vera hluti af. Miklu nær væri að huga
að þeim skattareglum sem í gildi eru hér á
landi, reglum sem beinlínis hvetja íslenzka
fjárfesta til þess að fjárfesta frekar í eignar-
haldsfélögum erlendis heldur en að fjárfesta
hérlendis. Hér er sérstaklega átt við þá reglu,
að söluhagnaður umfram tiltekið mark hætti
skattalega séð að teljast vera fjármagnstekjur,
sem þær þó Ijóslega eru, og skattleggist með
allt að 35 prósentustigum hærri skatti. Þessi
regla er orðin tímaskekkja í íslenzku efna-
hagslífi og í óþarfa ósamræmi við þær reglur
sem gilda um skattlagningu arðs ...“
Þessi tilvitnun sýnir, að í umræðum um
skattamál má gera ráð fyrir, að fram komi
krafa um að eignatekjur verði skattlagðar með
samræmdum hætti, hversu háar sem þær
kunna að vera. Það má færa ákveðin rök fyrir
því eins og Árni Harðarson m.a. gerir með til-
vísun til hins alþjóðlega umhverfis. Auðvitað
er ljóst, að pólitísk sjónarmið ráða því, að hætt
er að skattleggja eignatekjur sem fjármagn-
stekjur þegar ákveðnu hámarki hefur verið
náð. Þau sömu pólitísku sjónarmið munu hins
vegar gera það að verkum, að þessum mismun
Holtsós undir Eyjafjöllum.
verður ekki breytt nema meiri jöfnuður verði
á milli skattlagningar eignatekna og launa-
tekna.
En það er jafnframt rétt, að hið alþjóðlega
umhverfi, sem við búum í, kallar á aðlögun
okkar að gjörbreyttum aðstæðum. Því sem að
íslendingum snýr sérstaklega í þeim efnum
lýsir Árni Harðarson á þennan veg í grein
sinni í Frjálsri verzlun: „Það hefur varla farið
fram hjá neinum, sem fylgist með íslenzku
fjármálalífi, að fjárfestingar íslendinga er-
lendis hafa aukizt til muna. Þessar fjárfesting-
ar hafa ekki einungis verið í þegar starfandi
félögum erlendis. Á allra síðustu árum hafa ís-
lendingar í vaxandi mæli notað fjármuni sína
til þess að kaupa í eða jafnvel stofna hlutafé-
lög erlendis sem hafa þann tilgang að fjárfesta
í öðrum félögum, þ.e. svokölluðum eignar-
haldsfélögum. Þekktastar þess konar fjárfest-
ingar erlendis eru sennilega í eignarhaldsfé-
lögum í Lúxemborg en um fjölmargar aðrar
staðsetningar getur einnig verið að ræða. En
eftir hverju eru menn að sækjast með slíkum
fjárfestingum? Það geta verið fjölmargar mis-
munandi ástæður fyrir því að einstaklingur
ákveði að fara þessa leið. Hér má til dæmis
nefna svokallað nágrannaeftirlit, sem hvatt er
til með lögbundinni birtingu álagningarskrár,
einföldun skattskila, erfðamál, lágmörkun
eignarskatts eða frestun/lágmörkun á greiðslu
tekjuskatts. Algengasta ástæðan er sjálfsagt
sú síðastnefnda, þ.e. frestun eða lágmörkun
viðkomandi á greiðslu tekjuskatts hérlendis.“
Af þessu má sjá, að með ræðu sinni í Lúx-
emborg hefur Árni M. Mathiesen sjávarút-
vegsráðherra opnað fyrir umræður um skatta-
mál á breiðara grundvelli en þeim einum hvort
lækka eigi skatta á fyrirtækjum. Það er já-
kvætt og ekki ólíklegt að ráðherrann hafi með
ræðu sinni hrundið af stað umfangsmeiri at-
burðarás en ætla mátti við fyrstu sýn.
Auðlinda-
gjöld í stað
skatta?
FYRIR nokkrum dög-
um gerði sjávarútvegs-
ráðherra athugasemdir
við það, að auðlinda-
nefnd, sem Alþingi kaus
fyrir rúmum tveimur
árum, hefði ekki lokið störfum. I framhaldi af
þeim ummælum ráðherrans kom fram, að
starf nefndarinnar væri á lokastigi.
í því sambandi kann að verða áleitið um-
hugsunarefni, ef og þegar samkomulag hefur
tekizt um að taka upp auðlindagjöld í íslenzku
efnahagskerfi, hvort þau geti að einhverju
leyti komið í stað beinna skatta, bæði á ein-
staklinga og fyrirtæki.
Líta má á auðlindagjöld sem sameiginlegar
eignatekjur íslenzku þjóðarinnar. Með sama
hætti og einstaklingur getur haft tekjur af
vinnu sinni en einnig af eignum sínum getur
þjóðin í heild haft tekjur af vinnu sinni en
einnig af eignum sínum.
í þeim tilvikum, þegar um er að ræða sam-
eiginlegar eignir þjóðarinnar eins og t.d. fiski-
miðin sem eru sameign þjóðarinnar sam-
Morgunblaðið/RAX
kvæmt íslenzkum lögum eða ýmsar aðrar
auðlindir, svo sem vatnsföll og hveri eða rétt-
indi sem þjóðin hefur aflað sér með alþjóðleg-
um samningum, svo sem útvarps-, sjónvarps-
og símarásir, er auðvitað eðlilegt að hún kanni
hvort hún geti haft tekjur af þessum eignum
og réttindum.
Ef niðurstaða þjóðarinnar er sú, að hún geti
haft tekjur af þessum eignum og réttindum
með því að selja einstaklingum og fyrirtækjum
aðgang að þeim er ekki óeðlilegt að þessi eig-
andi, sem horfir fram á ákveðnar eignatekjur,
spyrji sjálfan sig hvort hann geti þá ráðstafað
öðrum tekjum sínum með öðrum hætti.
Þar sem gera má ráð fyrir að umræður um
auðlindagjöld eigi eftir að verða töluverðar á
næstu mánuðum og jafnvel misserum er ekki
ósennilegt að þessi spurning komi til umræðu í
framhaldi af hvatningu sjávarútvegsráðherra
um lækkun skatta.
En svo kann líka vel að vera, að þjóðin kom-
ist að þeirri niðurstöðu, sem mörgum gæti
þótt skynsamleg, að afganginn af ríkissjóði
eigi enn um skeið að nota til þess að lækka
skuldir hins opinbera og jafnvel greiða þær al-
veg upp eins og Bandaríkjamenn stefna að og
hugsanleg auðlindagjöld eigi að nota til þess
að byggja upp lífeyrissjóð eða varasjóð allrar
íslenzku þjóðarinnar eins og Norðmenn hafa
gert með svo myndarlegum hætti þar sem er
olíusjóður þeirra sem orðið hefur til vegna af-
raksturs af auðlindunum á hafsbotni fyrir utan
strendur Noregs.
„Ef óbreyttur þing-
maður úr þingflokki
Sjálfstæðisflokksins
hefði lagl til skatta-
lækkun á grundvelli
sterkrar stöðu rikis-
sjóðs hefði sú tillaga
vakið athygli en
kannski ekki meir.
Þegar ráðherra í
ríkissljórn og að
auki samflokksmað-
ur íj ílrmálaráðherra
leggur til skatta-
lækkun munu marg-
ir velta því fyrir sér
hvort meira búi að
baki og ríkisstjórnin
vilji með þessum
hætti kanna við-
brögðin.“
* 1