Morgunblaðið - 17.11.2000, Síða 28

’ '28 F’öá^rtjriAéTJR7!?; NöVEMBföKSooo
ERLENT
< MÖlRtítjMljMÍÐ
Losunarkvótar í brenni-
depli á loftslagsráðstefnu
Reuters
Liðsmadur samtaka grænfriðunga ekur hér hjólböruhlassi af kolum frá kolaorkuveri í Amsterdam til að vekja
athygli á þörfinni á að stjórnvöld ríkja heims komist að samkomulagi um aðgerðir til að draga úr brennslu jarð-
efnaeldsneytis, sem veldur mestri losun gróðurhúsalofttegunda.
Kvótar á losun gróður-
húsalofttegunda eru
aðalumræðuefnið á
loftslagsráðstefnunni í
Haag. Deilt er um út-
færslu kvótanna en
hugsunarhátturinn, seg-
ir Sigrún Davíðsdóttir,
er hliðstæður því sem
Islendingar þekkja frá
veiðikvótunum.
ENSK orð og skammstafanir
fljúga um sali, sama hvaða mál er
verið að tala. I kringum sérfræði-
leg málefni eins og þau, sem er
verið að glíma við í Haag þessa
dagana, losun efna sem valda gróð-
urhúsaáhrifum, verður til sérstakt
tungumál, hugtaka- og skammstaf-
anakerfi, sem hinir innvígðu eru
jafnvígir á og móðurmálið. I kring
eru svo ýmsar spaugilegar uppá-
komur. Þegar gestir komu í ráð-
stefnuhöllina í gær voru þar fyrir
utan tvær persónur, klæddar eins
og ísbimir og dreifðu bæklingum
um hættuna er heimskautasvæðun-
um stafar af gróðurhúsaáhrifum.
Upptakturinn að loftslagsráð-
stefnu Sameinuðu þjóðanna í Haag
voru ábendingar vísindamanna á
níunda áratugnum um að losun kol-
tvísýrings út í andrúmsloftið væri á
góðri leið með að breyta loftslagi
heimsins. Nú efast fáir um að svo
sé, en með niðurstöðum alþjóðlegr-
ar nefndar árið 1988 komust gróð-
urhúsaáhrif á dagskrá Sameinuðu
þjóðanna.
Upp úr því varð til loftlagssamn-
ingurinn frá umhverflsráðstefnunni
í Rio de Janeiro 1992, þar sem
löndin lýstu vilja til að draga úr
loftmengun, svo hún yrði ekki
meiri en var 1990. Fljótlega kom
upp óánægja með að þetta væri að-
eins viljayfirlýsing, sem ekki hefði
neinar lagalegar skuldbindingar.
Næsta skref var því bókunin í
Kyoto 1997 um takmörk og tíma-
setningu, þannig að iðnríki tækju á
sig að draga úr loftmengun um 5
prósent miðað við það sem var
1990 á tímabilinu 2008-2012, eða
því sem er kallað fyrsta skuldbind-
ingartímabil.
Hvað er um
að vera í Haag?
Viðfangsefnið í Haag er að
leggja línurnar um hvemig eigi að
framfylgja Kyoto-bókuninni - og
hvaða viðurlögum eigi að beita
gegn þeim löndum, sem ekki
standa við skuldbindingar sínar.
Hér er rétt að hafa í huga að með
bókuninni eru það eingöngu iðnrík-
in, sem taka á sig skuld-
bindingar um að minnka
losun koltvísýrings, ekki
þróunarlöndin.
I Haag eru nú staddir
embættismenn, vísinda-
menn og sérfræðingar,
auk fulltrúa hagsmunasamtaka og
umhverflssamtaka. Hér er fundað
þvers og kruss frá morgni og fram
undir miðnætti. Um helgina, þegar
ráðherrar taka að streyma hingað,
herðist takturinn enn og fundirnir
munu vísast standa fram yfir mið-
nætti. í lokalotunni, þegar kemur
að því að taka erfiðu ákvarðan-
irnar, munu fundaloturnar að öllum
líkindum standa samfleytt í sólar-
hringa. Því það verður að ná samn-
ingum, sem gera það að verkum að
iðnríkin geti lögleitt Kyoto-bókun-
ina frá 1997 um 5 prósent minni
losun efna er valda gróðurhúsa-
áhrifum. Þrýstingurinn stafar af
gríðarlegum áhuga almennings á
Vesturiöndum á loftmengun og
gróðurhúsaáhrifum.
Markmiðið er að ná samningum,
sem gera það að verkum að iðnrík-
in fáist á næstu tveimur árum til að
staðfesta Kyoto-bókunina. Bókunin
öðlast ekki gildi nema að minnsta
kosti 55 af þeim löndum, sem eiga
aðild að loftslagssamningnum frá
1992, staðfesti bókunina, þar með
talin þau iðnríki, sem samanlagt
áttu að minnsta kosti 55 prósent af
þeim koltvísýringi, sem losaður var
út í andrúmsloftið á árinu 1990.
Hingað til hafa aðeins 30 lönd
staðfest bókunina, eingöngu þróun-
arlönd, en ekkert iðnríkjanna. En
það eru iðnríkin, sem taka á sig
skuldbindingar með Kyoto-bókun-
inni - og ekkert þeirra mun stað-
festa hana fyrr en framkvæmd og
framfylgd reglnanna er komið á
hreint. Það er verkefnið í Haag.
Hverjir takast á?
I grófum dráttum eru það þjóð-
arblokkir sem takast á. Þessar
blokkir eru ekki sammála í öllu, en
nógu sammála til að starfa að
miklu leyti saman. Stærsti hópur-
inn er 130 þróunarlönd, þar á með-
al Kína. Þar sem þessi hópur er
svo stór eru í honum ýmsir undir-
hópar um einstök málefni.
Iðnríkin skiptast í tvo hópa.
Annars vegar eru það Evrópu-
sambandslöndin fimmtán. Hins
vegar svokallaður Regnhlífahópur,
en það eru sjö ríki OECD, sem
ekki eru í ESB, ísland, Bandaríkin,
Kanada, Japan, Noregur, Ástralía,
Nýja-Sjáland og svo
Rússland og Úkraína.
Þessi hópur er ekki sér-
lega samstæður, en þó
sammála í grófum
dráttum. Það sem
þrýsti honum saman
voru viðhorf ESB um losunarkvóta,
sbr. hér á eftir.
Um hvað er deilt?
Deiluefnin í Haag eru í grófum
dráttum þrjú: í fyrsta lagi sveigj-
anleikaákvæði, en þau varða fram-
kvæmd bókunarinnar, í öðru lagi
binding koltvísýrings og hvernig
eigi að meta hana og í þriðja lagi
framfylgd bókunarinnar.
Sveigjanleikaákvæðin ná til
þriggja sviða - og hér kemur
kvótahugtakið til sögunnar, því
viðamesta málið hér er viðskipti
með losunarheimildir. Samkvæmt
Kyoto-bókuninni hefur hvert iðn-
ríki ákveðið markmið um losun,
sem það má ekki yfirstíga. Þetta
mark er umreiknað í koltvísýrings-
ígildi, sem líta má á sem kvóta,
svipað og veiðikvóta.
Kvótinn er fastur fyrir hvert
land. Ef löndin draga meira saman,
hafa þau eitthvað að selja. Það er
því samdrátturinn, sem á að vera
til sölu, ekki mengunarmarkið
sjálft. Það er fast.
Þá kemur upp deila svipuð
þeirri, sem íslendingar þekkja allt-
of vel: Hver á að selja kvótann?
Ríkið eða einkaaðilar? Og þar í við-
bót hvort bara eigi að selja kvóta í
hverju landi eða einnig milli landa.
Ekkert verð er komið á kvótana.
Það á að myndast á frjálsum mark-
aði rétt eins og íslenskt kvótaverð
og allar tölur getgátur enn sem
komið er.
Forsenda Regnbogahópsins, sem
Islendingar eru í, er að hér verði
sem frjálsastur markaður, líka
þannig að kvótana sé hægt að selja
landa á milli, svo hvatinn til að
nýta þá verði sem mestur. ESB vill
hins vegar setja hömlur á viðskipti
með kvóta, setja þak á þessi við-
skipti, svo kvótinn verði sem mest
notaður heima fyrir. Þetta er
kannski eitt snúnasta deilumálið af
mörgum snúnum - og það verður
firna spennandi að sjá hver niður-
staðan verður hér.
Hin tvö atriði sveigjanleika-
ákvæðanna eru annars vegar sam-
eiginlegar framkvæmdir í þróunar-
löndunum, þ.e. framkvæmdir
iðnríkja í þróunarlöndunum og
sameiginleg verkefni, sem felur í
sér verkefni iðnríkjanna
í Rússlandi og Austur-
Evrópu. í báðum tilfell-
um er verið að reyna að
örva iðnríkin til að
leggja sitt af mörkum á
þessum svæðum. Mörg
umhverfissamtök eru afar tor-
tryggin á þessi atriði og segja
þetta aðferð til að flytja út meng-
un, meðan forsvarsmenn þessa fyr-
irkomulags segja það aðferð til að
stuðla að þróun á vanþróuðum
svæðum um leið og umhverfissjón-
armiða sé gætt.
En hér eiga allir að fá eitthvað
fyrir sinn snúð. Með framkvæmd-
um í þróunarlöndunum, sem
drægju úr loftmengun þar, fengju
iðnríkin umframkvóta. Með fram-
kvæmdum í Rússlandi og Austur-
Evrópu skiptist kvótinn, sem áynn-
ist á milli landanna sem að verk-
efnunum stæðu.
„Binding" er eitt þessara töfra-
orða, sem koma blóðinu á suðu-
mark hér í ráðstefnuhöllinni í
Haag. Skógar binda koltvísýring.
Skógrækt er því lykilhugtak þegar
losun þessa efnis er annars vegar.
Vinnan á ráðstefnunni er unnin í
starfshópum og hópurinn, sem
ræðir bindingu er einn af lykilhóp-
unum. í hverjum hópi eru tveir for-
menn, einn frá þróunarlandi, hinn
frá iðnríki og í bindingarhópnum er
Halldór Þorgeirsson, skrifstofu-
stjóri í umhverfisráðuneytinu, ann-
ar formaðurinn.
Einstök átakaatriði
Hér hafa mörg iðnríkjanna sér-
hagsmuna að gæta. Spurningin er
hvort eigi bara að miða við nýrækt
eða hvort landgræðsla eigi til
dæmis að koma til sögunnar, eins
og Islendingar hafa farið fram á.
Stóru skógræktarlöndin vilja að
tekið verði tillit til umhirðu skóg-
anna.
Útfærsla bindingarákvæðanna
mun hafa grundvallaráhrif á af-
stöðu einstakra iðnríkja. Sum hafa
hótað því að fái þau ekki viðunandi
niðurstöðu á þessu sviði muni þau
ekki staðfesta bókunina. Island
hefur ekki haft slíkar hótanir um
hönd.
Binding er líka eitt þeirra atriða,
sem umhverfisverndarsamtök hafa
sterkar skoðanir á. í öllum bækl-
ingum og á blaðamannafundum
þeirra snýst umræðan að miklu
leyti um þetta atriði.
Skógræktin er gott dæmi um að
það er ekki einfalt mál að stefna að
umhverfisbótum. Ýmis
umhverfisvemdarsam-
tök benda á að gróður-
setning skjótvaxinna
trjáa þjóni ekki um-
hverfisvænum tilgangi.
Það er ekki auðvelt að
finna lausnir, sem ekki auka um-
hverfisspjöll.
Eitt er að setja reglur, annað að
framíylgja þeim. Það er öllum ljóst
að það verður að setja upp ein-
hvers konar eftirlits-og refsinga-
kerfi. Hvaða mynd það á eftir að
taka á sig er enn óljóst, en það
verður ekki minnsta átakaefnið.
Það er ljóst að þróunin verður
ekki stöðvuð og fólk hættir ekki að
keyra í bílum eða bruðla með orku
á annan hátt. En markmið átaks
eins og Kyoto-bókunarinnar er að
stuðla að því að framleiðsla aukist
en spjöllin, sem losun efna er valda
gróðurhúsaáhrifum veldur, minnki.
Mír verð-
ur látin
falla til
jarðar
Moskva. AFP, AP.
RÚSSNESK stjómvöld hafa
ákveðið að geimstöðin Mír verði
tekin úr notkun í lok febrúar á
næsta ári. Verður hún látin falla
í Kyrrahafið á fáfömu svæði um
2.000 km austur af Ástralíu.
Mír var skotið á sporbaug um
jörðu árið
1986, en þá
var talið að
endingar-
tími hennar
yrði aðeins
þrjú til fimm
ár. Geim-
stöðin þótti
tákn um ár-
angur Rússa
á sviði geim-
vísinda, og því voru rússnesk
stjómvöld treg til að taka hana
úr notkun, þrátt fyrir að viðhald
hennar og rekstur yrðu sífellt
kostnaðarsamari. I byrjun
þessa árs náðust samningar við
einkafyrirtækið MirCorp, sem
hefur bækistöðvar í Hollandi,
um rekstur og leigu á stöðinni
og féllu rússnesk stjómvöld þá
frá áformum um að taka hana úr
notkun. Fyrirtækið fjármagnaði
eina ferð til Mír, en gat ekki
staðið við aðrar skuldbindingar.
Rússar, sem taka þátt í sam-
starfinu um hina nýju Alþjóð-
legu geimstöð, töldu sig þá ekki
lengur geta staðið straum af
kostnaði við Mír, og því var
ákveðið að taka hana úr notkun.
Rússnesk rúlletta
„Ekkert varir að eilífu, ekki
einu sinni Mír,“ sagði Júrí Kopt-
ev, yfirmaður rússnesku geim-
ferðastofnunarinnar, við frétta-
menn í gær. Koptev sagði að
búnaður geimstöðvarinnar væri
kominn til ára sinna og því
þyrfti að leggja í kostnaðarsamt
viðhald ef halda ætti henni
áfram á sporbaug. Líkti hann
áframhaldandi rekstri Mír við
rússneska rúllettu og sagði
rússnesk stjómvöld ekki geta
tekið þá áhættu.
Koptev vakti athygli á hætt-
unni sem stafaði af hlutum á
sporbaug um jörðu og minnti á
að sovéskur gervihnöttur hefði
hrapað og lent í norðurhluta
Kanada árið 1978. Ekkert
manntjón varð, en geislavirk
brot úr gervihnettinum dreifð-
ust um stórt svæði. Bandarísk
geimstöð féll einnig til jarðar ári
síðar, með svipuðum afleiðing-
um. Koptev sagði að ómönnuð
geimfeija yrði send til Mír í jan-
úar til að undirbúa eyðingu
geimstöðvarinnar og milli 26-
28. febrúar myndi afl feijunnar
verða notað til að ýta geimstöð-
inni inn í andrúmsloft jarðar.
Mír samanstendur af sex ein-
ingum og vegur um 140 tonn.
Eldsvoði olli tjóni á innviðum
geimstöðvarinnar árið 1997 og
ein einingin, sem nefnd er
Spektr, hefur verið lokuð eftir
árekstur sem varð sama ár við
litla flaug sem flytur sorp frá
stöðinni. Síðustu geimfaramir
yfirgáfu Mír í júní sl, og gengur
hún nú á sjálfstýringu.
Ekkert verður úr dvöl
geimferðalangs í Mír
Akvörðun Rússlandsstjórnar
þýðir að ekkert verður úr fyrir-
hugaðri dvöl íyrsta „geimferða-
langsins" í Mír, en bandaríski
auðmaðurinn Dennis Tito hafði
samið við MirCorp um ferð til
geimstöðvarinnar. Hefur hann
greitt um eina milljón dollara,
eða um 87 milljónir króna, fyrir
þjálfun til geimferða, en ekki er
víst að sú fjárfesting muni
nokkru sinni nýtast honum.
Eingöngu iðn-
ríkin sem taka
á sig skuld-
bindingar
Binding
koltvísýrings
eitt mesta
deilumálið
Júrí Koptev