Morgunblaðið - 17.11.2000, Blaðsíða 36

36 FÖSTUDAGUR 17. NÓVEMBER 2000
MORGUNBLAÐIR
ALLT LAGT UNDIR?
Mönnum fellur misvel í geð sú framtíðarsýn sem blasir
við eftir áratug, aö ísland taki forystu meðal Evrópu-
þjóða í álframleiðslu, gangi eftir þau áform í uppbygg-
ingu á Vestur- og Austurlandi sem aö er stefnt. í fimmtu
og síðustu grein Björns Inga Hrafnssonar um stóriðju-
mál á íslandi eru reifaðar ólíkar skoðanir á næstu skref-
um í þessum málum. Inn í fléttast málefni landsbyggó-
arinnar, en einnig breytingar sem geröar hafa verið á
kjördæmaskipan í landinu.
Morgunblaðið/RAX
Morgunblaðið/Golli
HIÐ heimsþekkta verktaka- og
ráðgj afarfyrirtæki Kaiser
Engineers hefur annast eftir-
lit með starfsemi og fram-
kvæmdum Norðuráls hf. á
Grundartanga fyrir þær
evrópsku lánastofnanir sem
fjármagnað hafa uppbyggingu álversins ásamt
íslensku bönkunum Islandsbanka-FBA og
Landsbanka íslands.
Graham W. Morrey, einn stjómenda fyrir-
tækisins, var staddur hér á landi í vikunni og
kynnti sér framkvæmdir við stækkun álversins
upp í 90 þúsund tonn, auk þess sem hann hitti
að máli fulltrúa Landsvirkjunar og Fjárfesting-
arstofunnar, orkusviðs.
Morrey hitti Morgunblaðið að máli í gær-
morgun og upplýsti hann að Kaiser Engineers
sendi að jafnaði fulltrúa sína einu sinni í mánuði
til íslands í því skyni að fylgjast með rekstri
Norðuráls i umboði hinna erlendu fjármála-
stofnana.
„Tilgangurinn er að sjá hvemig reksturinn
gengur og hvort fyrirtækið vinnur í samræmi
við áætlanir,“ segir hann, og tekur fram að
Kaiser sé algjörlega óháð Norðuráli eða Col-
umbia Ventures, heldur taki að sér slíkt eftirlit
fyrir lánastofnanir og fjárfesta víða um heim.
„Reksturinn gengur vel hjá Norðuráli, eins
og hann hefur gert um nokkra hríð. Fram-
kvæmdir vegna stækkunarinnar em vel á veg
komnar og mér sýnist allt vera í samræmi við
áætlanir," segir hann.
Spurður um áform Norðuráls um þriðja
stækkunaráfanga upp á 150 þúsund tonn segir
Morrey að það séu ekki aðeins skynsamleg
áform, heldur eigi fyrirtækið einfaldlega að
fara þessa leið.
„Til lengri tíma litið snýst allt um hag-
kvæmni og aukna framleiðni, í áliðnaðinum eins
og alls staðar annars staðar. Ný álver í dag em
ekki undir 240-250 þúsund tonnum að stærð og
þess vegna em fyrirætlanir Norðuráls aðeins
eðlilegt skref í viðskiptalegu tilliti."
En telur hann raunhæft að stefna að bygg-
ingu tveggja svo stórra álvera?
„Já, það er vel raunhæft. En íslenska hag-
kerfið þyldi líklega ekki báðar framkvæmdir í
einu. Þess vegna teldi ég líklegt að Norðurál
fengi að stækka sitt álver fyrst, enda sýnist
mér að ekki verði unnt að taka ákvörðun í verk-
efninu fyrir austan íyrr en eftir tvö til þijú ár.“
Ljóst má vera að hún lagðist misvel í lesend-
ur Morgunblaðsins, framtíðarsýn sú sem greint
var frá í opnunargrein greinaflokksins Island
og álið sl. sunnudag, og fólst í að ísland tæki
stöðu við hlið Norðmanna sem stærsti framleið-
andi áls i Evrópu árið 2010, gangi þau áform um
uppbyggingu álframleiðslu í landinu eftir sem
nú eru uppi og varða stækkun álvers Norðuráls
á Gmndartanga og byggingu álvers á Reyðar-
firði. Var þar einnig bent á þá staðreynd, að
ákveði forsvarsmenn ISAL aukinheldur að
stækka álverið í Straumsvík, eins og margir
telja líklegt, þýðir það að ísland tekur afger-
andi forystu í álframleiðslu Evrópuþjóða þegar
h'ða tekur á næstu öld.
„Besta sem við gætum lagt fram
til að draga úr mengun í heiminum"
Halldór Ásgrímsson, utanríkisráðherra og
formaður Framsóknarflokksins, hefur mjög
barist fyrir uppbyggingu stóriðju hér á landi.
Hann telur þessa framtíðarsýn mjög jákvæða.
„Ég tel að það væri mjög ánægjulegt fyrir
ísland og íslendinga ef það yrði niðurstaðan.
Ég tel að þetta væri það besta sem við gætum
lagt fram til að draga úr mengun í heiminum,
annars vegar að framleiða ál með endumýjan-
legri orku og hina.yegar að viðkomandi létt-
málmur verði til þess að draga úr eldsneytis-
notkun í heiminum,“ segir hann.
Guðjón Guðmundsson, alþingismaður Sjálf-
stæðisflokks og varaformaður iðnaðarnefndar
Alþingis, segir hins vegar að sér h'tist vel á slíka
framtíðarsýn, þar sem góð reynsla sé af rekstri
álvera hér á landi og áhð hafi fært íslendingum
fjölda góðra starfa og stuðlað að margskonar
uppbyggingu.
Guðjón er þingmaður Vestlendinga, eða hins
nýja norðvesturkjördæmis, og hann segist
leggja mesta áherslu á að sem fyrst verði orðið
við óskum Norðuráls um stækkun upp í 300
þúsund tonn.
„Um áratugaskeið höfum við Islendingar
leitað eftir aðilum sem tilbúnir eru að fara út í
slíkar framkvæmdir, oft með litlum árangri
þótt á því séu nokkrar undantekningar. Nú er
hins vegar aðili tilbúinn í þessar framkvæmdir
og með peningana í vasanum. Þess vegna hljót-
um við að ganga til þessara viðræðna í fullri al-
vöru og stefna að samningum sem fyrst,“ segir
hann.
Guðjón vill ekki stilla upp áformunum á
Grundartanga gegn Reyðarálsverkefninu á
Austurlandi. Hann segir að ákjósanlegt væri að
ná báðum verkefnum til landsins og skapa
þannig atvinnu í tveimur ólíkum landshlutum.
Óhætt er að segja að formenn stjórnarand-
stöðuflokkanna hti öðruvísi á málin.
„Mér þykir þetta ekki sérlega glæsileg fram-
tíðarsýn. Ég er ekki viss um að allir hafi séð
málin í þessu Ijósi áður,“ segir Össur Skarphéð-
insson, formaður Samfylkingarinnar. Össur
tekur það fram að hann leggist ekki gegn stór-
iðju sem slíkri, enda hafi íslendingar þegar
nokkra reynslu af slíkri starfsemi hér á landi.
Hins vegar sé mikilvægt að eggin séu ekki of
mörg í sömu körfu og vafasamt sé hvort veðja
eigi svo miklu á álframleiðslu sem raun ber
vitni.
„Mér hugnast ekki að Islendingar leggi sér-
stakan metnað í að gera sitt land að einu því
fremsta á sviði stóriðjunnar í heiminum. Öll vit-
um við að gengi áliðnaðarins er býsna valt og ég
held að ekki sé farsælt að setja hag þj óðarinnar
til frambúðar að stóru leyti á slíka grein,“ segir
hann.
Steingrímur J. Sigfússon, formaður Vinstri
hreyfingarinnar- græns framboðs, tekur undir
þetta og segir að shk framtíðarsýn sé ekki bein-
línis fýsileg. „Ég held að það sé í raun nóg kom-
ið af erlendri mengandi stóriðju. Þótt ekki sé
vegna annars en að við erum að verða ískyggi-
lega háðir þessari einu tegund stóriðjurekstrar.
Heimsmarkaðsverð á áli kemur því til með að
hafa sífellt meiri áhrif á okkar þjóðarbúskap, en
eins og allir vita hefur það verið mjög sveiflu-
kennt. Jafnframt eru raforkusölusamningar
beintengdir álverði, þannig að við erum enn
viðkvæmari en ella fyrir útslagi af ýmsu tagi.“
Að mati Steingríms skortir allan grundvöll til
þess að taka ákvörðun um svo stórfellda aukn-
ingu á álframleiðslu hér á landi og vísar hann
m.a. til þess að vinna við gerð rammaáætlunar
um nýtingu vatnsafls og jarðvarma sé skammt
á veg komin og eins sé allt í uppnámi með
Kyoto-bókunina um leyfilega losun gróður-
húsalofttegunda. Enn nefnir hann að margt
bendi til þess að það sé beinlínis óhagkvæm
ráðstöfun á orku landsins að binda hana til
langframa til stóriðju.
„Þarna er um að ræða mjög lágt verð sem við
myndum binda okkur með til langs tíma þegar
framundan eru spennandi nýtingarkostir með
þeirri orku sem samstaða yrði um að nýta.
Kostir sem miklu geðfelldari eru að mínu mati
og leysa af hólmi innflutt jarðefnaeldsneyti, svo
dæmi sé tekið,“ segir hann.
Nýtanleg orka miklu minni
en spár segja til um?
Spurður um nýtingu raforkunnar segir Öss-
ur Skarphéðinsson að Islendingar verði að
spyrja sig hvað þeir vilji verja miklum hluta af
nýtanlegri orku til stóriðju.
„Ég er þeirrar skoðunar að nýtanleg orka sé
miklu minni en þessar gömlu spár okkar gera
ráð fyrir. Slíkar spár urðu til þegar bormenn
íslands gengu um með Klondyke-glampa gull-
æðisins í augunum og héldu að hægt væri að
virkja bókstaflega hvar sem.er. Sú.tíð er.ein-.
Egil Myklebust, aðalforstjóri Norsk Hydro,
kemur af fundi með fulltrúum stjórnvalda í
stjórnarráðinu í íslandsheimsókn sinni á
dögunum. í baksýn er Þórður Friðjónsson,
forstjóri Þjóðhagsstofnunar.
faldlega liðin að virkjanir snúist eingöngu um
atvinnumál. Við þurfum að taka tillit til annarra
hagsmuna; náttúruverndar, ferðaþjónustu sem
útflutningsgreinar og ekki síður útivistarþarfar
íslendinga sjálfra og þeirrar almennu ímyndar
hreinleikans sem byggð hefur verið upp hér á
landi og fjárfest mikið í. Ég held líka að þetta
hefði afleitar afleiðingar í sölu annarrar ís-
lenskrar framleiðslu sem við höfum markaðs-
sett út á þetta tæra loft, þennan bláa himin,
þessa grænu náttúru og þessar miklu auðnir."
Össur segir það mat sitt að enginn geti í raun
svarað hversu mikil orka sé nýtanleg, þar sem
möguleg orkunýting hafi aldrei verið metin
með allra hagsmuni aðra inni í dæminu.
„Mér finnst því að áður en menn slá um sig
með gullæðisdraumum af þessu tagi verði þeir
að ljúka þeirri heimavinnu sem felst í ramma-
áætluninni. Henni þarf að ljúka áður en ákveðið
verður með framhaldið. Ekki má heldur
gleyma því að íslendingar hafa ákveðið að ger-
ast fyrsta vetnisvædda samfélagið í heiminum.
Hafa þær fyrirætlanir nú verið settar til hlið-
ar?“ spyr hann.
Eðlilegt að bíða niðurstöðu
úttektar Þjóðhagsstofnunar
Halldór Asgrímsson segir að eðlilegt sé að
bíða nú niðurstöðu úttektar þeirrar sem Þjóð-
hagsstofnun hefur fallist á að vinna fyrir Norð-
urál, um áhrif stækkunar álversins á Grundar-
tanga.
„Svipuð úttekt var unnin fyrir Norsk Hydro
og mér finnst eðlilegt að skoða þessi mál í sam-
hengi þegar sú vinna liggur fyrir. Þá kemur
væntanlega í Ijós hvernig hægt er að samþætta
þessi verkefni inn í íslenskt efnahags- og at-
vinnuh'f."
Halldór bendir á að stjórnvöld hafi verið
mjög ánægð með það á sínum tíma þegar Norð-
urál afréð af hefja starfsemi hér á landi. Þá hafi
mikið atvinnuleysi ríkt hér og áhugi stjómvalda
hafi beinst að því að skapa fleiri störf.
Hann segir að sú ákvörðun hafi markað
ákveðin tímamót og því vilji hann líta á frekari
stækkunaráform fyrirtækisins nú með miklum
velvilja.
„Það er hins vegar grundvallaratriði í mínum
huga að framkvæmdirnar á Austurlandi geti
gengið fram með eðlilegum hætti og sam-
kvæmt þeirri tímaáætlun sem nú er fyrir hendi.
Ég tel það ekki aðeins mikilvægt fyrir Austur-
land, heldur einnig landið allt. Við höfum búið
við mikinn tilflutning fólks, ekki síst vegna mik-
illa framkvæmda á suðvesturhorninu. Til að
snúa vörn í sókn er afskaplega mikilvægt að
framkvæmdum verði áfangaskipt fyrir austan
og ég er ekki tilbúinn til að setja slíkt í hættu,“
segir hann.
Halldór segir hins vegar að staðan nú kalli á
að þeir aðilar sem standa að Reyðarálsverkefn-
inu gangi frá því máh eins fljótt og auðið verði.
„Það er siðferðileg kvöð okkar að standa við
gerða samninga gagnvart Norðuráli. Það er
jafnframt skylda okkar að taka vel á móti öllum
þeim sem vilja byggja upp atvinnulíf á Islandi.
Við verðum hins vegar að gera það í þeim skref-
um sem okkar htla efnahagskerfi leyfir, því
ekki viljum við setja stöðugleikann í hættu. Það
er siðferðileg skylda okkar sem stjórnmála-
manna gagnvart íslensku atvinnulífi almennt
að varðveita stöðugleikann. Hann er ekkert síð-
..ur forsenda framfara frekar en uppbygging,"