Morgunblaðið - 13.12.2000, Síða 13

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 13. DESEMBER 2000 E 18
BÆKUR
MARÍA Myrká er einstæð móðir í
þriðja ættlið í sögu Rög-nu Sigurð-
ardóttur, Strengir. Maria sver sig í
ætt kvenna sem hver á sinn hátt
hafa svalað frelsisþrá sinni á mis-
munandi tímum. Allar eiga þær
sameiginleg sterk tengsl við nátt-
úruna sem vakir yfir þeim á ein-
stakan hátt. María kynnist Boga í
Reykjavík á níunda áratugnum.
Þau vita bæði að þau eru og verða
stóra ástin í lífi hvors annars, en
þau eru ung og þeim reynist erfitt
að halda í hamingjuna.
Bogi hefur ekki síður frelsisþrá
en María og hennar ættmæður - en
það má segja að hans frelsisþrá
hafi afleiðingar sem bitna á öllum
sem eru nátengdir honum, jafnvel
færa að því rök að hann raunveru-
Iega glati sínu frelsi.
„Já,“ segir Ragna, „hann er dálít-
ið fórnarlamb. Hann og María eru
af hinni svokölluðu X-kynslóð, fyrir
utan það að þau lifa ekki þessu inni-
haldslausu lífi sem alltaf er verið að
heimfæra upp á þá kynslóð."
Fórnarlamb hverra er hann?
„Hann er dálítið fómarlamb okk-
ar tíma þar sem fólk er alltaf að
skilja. Mennirnir fara oft ver út úr
þeim en konumar. Þær hafa yf-
irleitt börnin hjá sér og hafa þá
haldfestu og jarðbindingu sem því
fylgir. Þeir fara oft á mis við það og
verða daprir helgarpabbar ein-
hvers staðar í kjallara þangað til
þeir finna aðra konu og önnur
börn. Eins og náttúruandinn sem
vakir yfir konunum segir á einum
stað í bókinni, þá vonar hún að ein-
hver heimsæki mennina líka
-vegna þess að þeir eru aleinir."
Nú er ástarsaga Maríu og Boga í
forgrunni, saga þar sem ástin hefur
mörg og breytileg andlit. En þú
bregður líka upp fleiri myndum af
ástinni.
„Já, einkum ástarsögu móður
hennar og ömmu og það er sagt frá
því hvemig þeim tókst að finna lífi
sínu farveg. Móðir Maríu hefúr val-
ið aðra leið til þess en María.
Hún er í sambúð með manni en á
vissan hátt er hún einstæð móðir
vegna þess að hjá henni em börnin
númer eitt, síðan er það landið og
náttúran númer tvö og hún beinlín-
is flýr heimilið í nokkra mánuði á
ári til þess að vera frjáls. Sambýlis-
maður hennar, fóstri Maríu, er
númer þrjú. Hennar eina leið til
s
Astin
mörg
þess að vera í sambúð
við þennan mann er að
elska hann ekki of mik-
ið. Þannig heldur hún
sjálfstæði sínu - en tap-
ar mikilvægum þáttum
um leið.“
Síðan er amman sem
á barn sem er föð-
urlaust og hún elur upp
ein - rétt eins og María.
Ástargæfan er ekkert
gefin hjá þessum kven-
legg. Svo er það fjórða
konan, Sigrún, eig-
inkona Boga. Er hún og
María ekki fómarlömb
hans?
„Þau eru öll þrjú
fórnarlömb viðhorfa sem liggja í
samfélaginu. Það sem skilur á milli
Sigrúnar og Maríu er að Sigrún lít-
ur til lengri tfma og ákveður að
standa þetta af sér eins og hvert
annað óveður. Hún vill halda í föð-
ur barnanna sinna, þrátt fyrir allt.“
Bogi er nú ekki þjakaður af trú-
festu.
„Nei, það er frekar óljóst hvað
honum finnst. Tilfinningum hans er
ekki beinlínis lýst og lcsandinn
upplifir sig frekar inn í óöryggi
Maríu gagnvart honum. Hann er
kannski ungur og á reiki og veit
ekki hvað hann vill eins og marg-
ir.“
Heimur spennunnar togar
kannski dálítið í hann, jafnvel strax
í upphafi þegar hann er í viðkvæmu
og ungu ástarsambandi við Maríu.
„Já, hún vill meira öryggi. Hann
er forvitnari og hún er tilbúin
fylgja honum og leggja heilmikið á
sig til þess að halda í hann.“
Nú spannar sagan tíu ár af sögu
þeirra og ástin tekur á sig aðra
mynd, tilfinningarnar breytast. í
upphafi er ást hennar einlæg en
þegar sambandið brestur er eins og
ástin nærist bara á sjálfri sér í
lausu lofti.
„Já, María þroskast og áttar sig
hefur
andlit
loksins á því að
draumar hennar
hafa ræst en þeir
voru bara ekki þeir
draumar sem hún
lagði af stað með í
upphafí.Þegar þau
hittast aftur er hún
að reyna að end-
urvekja minningu
sem verður aldrei
aftur til. Sú ást sem
þau áttu einu sinni
verður aldrei aftur.
Þau reyna bæði að
halda áfram með
hana eins og hún var
- en þau hafa breyst
þannig að þau ná
auðvitað aldrei að finna hana. Þau
finna eitthvað annað í staðinn."
En hún er jafnframt reið út í
hann?
„Já, en hún er ekki síður reið út í
sjálfa sig fyrir að hafa elskað hann
og gloprað því út úr höndunum á
sér. Hún veit ekki hvort það voru
mistök. Þetta snýst ekki síst um þá
reiði sem hún fann í rauninni til í
fyrri hlutanum, þegar hún var ung
og óreynd, en veitti aldrei útrás.
Hún fær útrás fyrir hana tíu árum
seinna og verður frjáls. María hef-
ur staðið í stað í öll þessi ár. Hún
hefur ekki getað haldið áfram með
líf sitt. Hún missti sambandið við
Boga og bestu vinkonu sína. Hún
hefur ekki komið lífi sínu aftur á
réttan kjöl. Hún hefur eignast dótt-
ur en er ekki alveg ánægð. Þegar
hún áttar sig loksins á þvf að hún
getur losað sig við það sem hefur
staðið henni fyrir þrifum, getur
hún haldið áfram með líf sitt.“
X-kynslóðin? Er hún eitthvað
öðruvísi en aðrar kynslóðir?
„Mér finnst það ekki. Það er búið
að tala mikið um þetta innihalds-
leysi sem er talið einkenna hana.
En það er ekki til staðar - ekki í ná-
vígi.“
Ragna
Sigurðardóttir
Stórfín eskimóasaga
BÆKUR
Þjdd skáldsaga
FYRIR NORÐAN
LÖG OG RÉTT
Eftir Ejnar Mikkelsen. íslensk
þýðing: Hlér Guðjónsson. Al-
menna útgáfan, Reykjavík 2000,
154 bls.
Á BAK við dálítið fráhrindandi
titil þessarar bókar er stutt en
afar hcillandi skáldsaga danska
heimskautafarans Ejnars Mikk-
elsen. Sögusviðið er nyrstu hlut-
ar Alaska, heimkynni eskimóa og
fleiri byggðir þeirra og hvítra
manna. Sagan gerist á fyrri hluta
aldarinnar, þegar hvíti maðurinn
er að taka sér bólfestu meðal
eskimóa með þekktum hliðar-
verkunum. Eskimóar verða háðir
hvíta manninum og öllum hans
framandi varningi og vilja ólmir
fá vopn, mjöl, sykur, brennivín
og tóbak í skiptum fyrir hval-
skíði, skinn og aðra verslunar-
vöru. I kaupbæti fá þeir sjúk-
dóma hvíta mannsins og einhvers
konar réttlætingu fyrir slæpings-
skap og fylleríi. Aumingja
eskimóarnir! En heldur saga
Ejnars yfir manni fyrirlestur um
hvað hvíti maðurinn hafi verið
grimmur að leiða þessi örlög yfir
flinka veiðiþjóð? Nei, ekki fannst
mér þetta uppáþrengjandi og
sálarhreinsandi saga manns með
samviskubit, heldur sannarlega
seiðandi og vel sögð saga um
kvalafulla hnignun einstaklings
og upprisu hans. í því hutverki
er eskimóaleiðtoginn og veiði-
maðurinn snjalli, Sachawachiak.
Sterkur eskimói hann Sacha-
wachiak, einskonar Gunnar á
Hlíðarenda síns samfélags, best-
ur í öllu og leggst ekki í fyllerí.
Og á auðvitað langfallegustu og
eftirsóttustu konuna. „Hún er
fögur á að líta og grannur líkami
hennar er klæddur í dýrmæt
skinnklæði.“ (11)
Þetta er vissulega saga menn-
ingarárekstra hvítra og inn-
fæddra, en ekki síður þroskasaga
manns sem eftir ótrúlega þrauta-
göngu og niðurlægingu finnur
sjálfan sig á ný með hjálp hæfi-
leika sinna, ekki síst hæfileikans
til að fyrirgefa. Sachawachiak
hatar hvíta manninn ósegjanlega
eftir að hann missir völd sín í
hendur tveggja sjóara af hval-
veiðiskipi sem setjast að í þorpi
hans. Röð tilviljana leiðir þessa
atburðarás fram og fyrr en varir
er Sachawachiak búinn að missa
öll sín verðmæti í hendur sjóar-
anna, sem hafa það að markmiði
að græða sem mest og brjóta
þennan furðuþrautseiga eskimóa
á bak aftur. Það endar með því
að annar sjóarinn, Joe, kemst yf-
ir hina fallegu konu Sachawachi-
aks á meðan hann dvelst nauð-
ugur fjarri þorpi sínu á
hreindýraveiðum. Sachawachiak
dáir konu sína og því er ekki að
sökum að spyrja þegar hann
fréttir að heima í þorpi sé Joe
búinn að hafa af honum konuna.
Hann ekur í loftköstum heim í
þorpið, sprengir sleðahunda sína
einn af öðrum og hefndarhugur
hans berst á undan honum eins
og fellibylur og ætlar allt um koll
að keyra. Joe flýr með konuna úr
þorpinu, lamaður af hræðslu. Við
tekur æðisgenginn eltingaleikur,
sem endar í algerri sturlun.
„Hann varð að halda áfram, hann
varð að hefna sín, hversu lengi
sem hann yrði að veita þeim eft-
irför.“ (72) Sachawachiak kemst
að því síðar að hatur hans beind-
ist ekki gegn hvíta manninum
heldur manni sem misbauð hon-
um og reyndist vera hvítur. Það
voru gerðir þessa tiltekna manns
sem kölluðu á hefndaraðgerðir.
Spurningunni um það hvort rétt-
lætanlegt sé að beina hatri og
reiði að heilum kynstofni eða
bara tilteknum hópi fólks á
grundvelli misgjörða fárra full-
trúa hans er svarað með skýrum
hætti í þessari bók og líklega
felst meginhugsun sögunnar í
þessu atriði. Tilbrigði við þetta
stef er alls staðar í kringum
mann. Hvað skyldu margir Pal-
estínumenn hata alla Israels-
menn þessa stundina og öfugt?
Hve margir írakar skyldu vilja
eyða Bandaríkjamönnum öllum
með tölu og hvað ætli ísland hafi
átt marga Sachawachiaka eftir
Tyrkjaránið? Ég vona að sem
flestir lesi þessa bók um jólin.
Þótt sviðið sé ískalt er feiknaleg-
ur hiti í þessari sögu.
Orlygur Steinn Sigurjónsson
Fyrstu vikurnar eftir að
María kynnist Boga geng-
ur hún alltaf í vinnuna á
leikskólanum. Um hálf-
tíma gangur er niður á Vesturgöt-
una og hún gengir í myrkri því það
er komið langt fram á haust. Það
birtir ekki af degi fyrr en eftir tíu á
morgnana en María vaknar klukkan
sjö. Eins og um miðja nótt.
Hún kann því vel. Þykir myrkrið
notalegt.
Það sem áður var erfitt, jafnvel
kvöl, er nú ánægjuefni. Myrkrið um-
lykur í stað þess að kæfa, kalt morg-
unloftið er svalt og hressandi, hver
andardráttur er ljúfur, sætur og full-
ur fyrirheita. Þegai- snjóþungt er
sökkva kuldaskórnir í skaflana og
hún hlær, hún er aftur sem barn og
gleðst yfir litlu.
Tvisvar á dag er útivistartími á
leikskólanum. Stundum gengur Bogi
framhjá og horfir yfir girðinguna í
von um að sjá hana. Hann veifar og
þegar hún kemur auga á hann veifar
hún á móti. Þau tala ekki saman,
horfast bara í augu og brosa. Eftir
stundarkorn gengur hann aftur af
stað. María stendur alltaf kyrr og
horfir á eftir honum. Hún dáist að
ákveðnu göngulagi hans, síðum
frakkanum, að því hvernig hann
heldur á leðurtöskunni undir hand-
leggnum. Áður en hann hverfur úr
augsýn lítur hann við og sér að hún
horfir ennþá, brosir aftur og veifar.
Eftir vinnu stendur hann oft og
bíður eftir henni við hliðið. Þau
ganga niður Vesturgötuna niðurí
miðbæ, setjast stundum inn á
Hressó eða fara á Mokka og fá sér
cappucino. Þau lesa blöðin og segja
hvort öðru frá atvikum dagsins, frá
uppátækjum bama og prófessora.
Þau haldast alltaf í hendur.
Allar helgar eru þau saman allan
sólarhringinn, oftast í kjallaranum
hjá Maríu. Bogi situr gjarnan á dýn-
unni úti í horni með bækur sínar og
lærir á meðan María prjónar eða
saumar eða föndrar fyrir börnin eða
sjálfa sig.
Stundum les hún, mest leikrit, og
oft upphátt. Fyrir svefninn les hún
fyrir hann, venjulegast það sem hún
er að lesa í það og það skiptið. Hon-
um finnst gott að sofna við hljóðþýða
og bamslega klingjandi rödd henn-
ar.
Ur Strengir.
Tjarnar-
ævintýri
BÆKUR
Barnabók
HNOÐRI LITLI
Texti og myndir: Anna Vilborg
Gunnarsdóttir. Mál og menning,
2000. 20 bls.
LITLIR andarungar eru eftirlæt-
isdýr hjá bömum og höfundar hafa
notað endur og andamnga til að
koma boðskap sínum á framfæri eins
og t.d. í sögunni um Ljóta andarungL
ann. En þegar sagan sjálf gerist við
Tjörnina í Reykjavík fá börnin sögu-
svið sem þau þekkja vel. Oft heyrist
líka talað um það í fréttunum á vorin
að veiðibjöllurnar hirði unga upp af
Tjöminni án þess að ungamamma fái
rönd við reist. Böm hafa mikla rétt-
lætistilfinningu og eru því ekki lengi
að taka afstöðu með þeim sem era
minnimáttar.
Sagan fjallar um andafjölskyldu og
fimm unga sem komast úr eggjum að
vori. Einn þeirra, Hnoðri, er minni og
ekki eins duglegur og systkini hans.
Hann er líka fomtinn og áður en
nokkur veit er hann orðinn skot-
spónn veiðibjöllunnar sem grípur
hann í gogginn. Hnoðra verður það til
lífs að kríumar hafa séð til hans og
ein þeirra kemur honum til bjargar.
Sagan er því spennandi og þar sem
hún endar vel er ekki hætta á öðra en
að sagan haldi hlustanda eða lesanda
föngnum. Þetta er falleg, lítil saga
sem hentar mjög vel til upplestrar
fyrir yngstu lesendurna og þá sem
hafa yndi af að hlusta á sögur. Málið á
sögunni er ekki beinlínis bamamál
heldur kjamgott og eðlilegt mál, þar
sem fyrir koma orð sem kalla á út-
skýringu. Hins vegar era í textanum
löng orð sem gætu orðið erfið fyrir4
þann sem er að byrja að lesa.
Myndirnar era allar af umhverfi
Tjamarinnar í Reykjavík, fuglarnir
era fallega mótaðir og böm eiga ekki
í neinum vandræðum með að þekkja
umhverfið og hvaða fuglar era hér til
umræðu.
Sigrún Klara Hannesdóttir
Enginn kemur úr
gagnstæðri átt
BÆKUR
Ljóð
TALAÐ VIÐ VEGGINN
Eftir Svein Snorra Sveinsson.
Höfundur gefur út. 2000.
EINANGRUN og
útlegð era orð sem
koma upp í hugann þeg-
ar blaðað er í gegnum
ljóðabók Sveins Snorra
Sveinssonar, Talað við
vegginn. Hvað eftir
annað er okkur sýnt inn
í heim einsemdai- og
einangranar. „Ég hef
hvergi fundið mér /
fastan samastað í ver-
öldinni“, segir í einu
kvæðinu. Ljóðsjálfið
leitar að sönnu ástar og
fegurðar. „Færðu mér
himin / krökkan af fugl-
um...“ segir í einu
kvæði og ástinni er líkt við fallegt lag
í öðra, það „líður áfram / léttstígt
eins og kona / meðvituð um þokka
sinn“. En í reynd skilar sú leit engum
tengslum. Á milli þrárinnar og vera-
leikans er veggur þunglyndis og ein-
semdar. I Vegaljóði segir svo:
Enn einu sinni hef ég klifið
blindhæðáveginum
staðið þar
horft fránum augum yfir
og séð að enginn kemur
úrgagnstæðriátt
Þessari einsemd fylgir einnig ofur-
viðkvæmni og þunglyndi. I einu
kvæði segir höfundurinn frá því þeg-
ar hann opnar bók og hún grætir
hann. Það má raunar segja að tölu-
vert hugrekki þurfi til að yrkja slík
ljóð á tímum þegar öll
tilfinningasemi er af-
greidd sem væmni.
Éggrétínótt
ekki spyrja mig hvers vegna
é_g veit sjálfur ekki svarið.
Egvar að lesa einhveija bók
ogáðurenégvissiaf
brutusttárinút
Þetta hlýtur að hafa verið góð
bók
því ég man hvorki nafnið á hðf-
undinum
né söguþráðinn.
Það eina sem ég þurfti að gera
varaðopnaþessabók
finna ilminn af biaðsíðunum
og eftir það varð ekld aftur snúið.
Ljóðstfll Sveins byggir á einföld-
um Ijóðmyndum sem hann notar til
að túlka tilfinningar og kenndir.
Hann fágar mál sitt en leitar lítt »
framleg mið. Fátt kemur á óvart í
kvæðum hans enda era þau fremur
ort til hugarhægðar en til að valda
bókmenntalegum jarðskjálfta. Eigi
að síður gefa Ijóð hans einlæga mynd
af þunglyndislegri tilvera og tilraun
til að rjúfa einsemdina.
Skafti Þ. Halldórsson
Sveinn Snorri
Sveinsson