Skírnir - 01.01.1892, Blaðsíða 45

Bókmenntir.
45
ember 1871 byrjaði hann fyrirlestra á Kaupmannahafnarháskóla um höf-
uðstrauma í bókmenntum nítjándu aldar. Kvað hann Daui vera orðna á
eptir tímanum, þyrfti að leiða hina nýju, andlegu framsóknarstrauma, sem
rynnu með fullri rás í stórlöndunum, inn yfir danskan jarðveg, áður nokk-
uð nýtilegt gæti í honum gróið. Þjóðin lifði í andlegum doða og mændi
á hina liðnu tið, í stað þess að vinna verk sitt og gera sína eigin tíð
jafnsnjalla tíð feðra sinna. Hinn sterki straumur gegn stjórnarbyltingunni
miklu og afleiðingum hennar, sem var í Evrópu fyrri hluta 19. aldar, væri
löngu útrunninn og aðrir strauraar i staðinn komnir í öllum löndum Ev-
rópu, nema í Danmörk. Þar væru menn dagaðir uppi, þeir væru hræddir
við öll tákn og merki hins nýja tíma og vildu helzt loka það allt úti, og
una sjer í næði við gott og gamalt. Einkum tók Brandes hart á prest-
unum og rjeðust þeir líka á hann með öllum vopnum sínum. Ungir og
efnilegir menn fylktu sjer nú um hann og gerðu hann að átrúnaðargoði.
Margir þeirra urðu' frægir seinna, Holgeir Drachmann, J. P. Jacobsen,
Sophus Schandorph o. fl. Aptur var ekki sparað að kalla hann trúleys-
ingja, guðniðing, siðferðislausan mann, fjanda ættjarðinnar og þviumlíkt.
Þegar Hauch, prófessor í fagurfæði, dó 1872, þá var enginn liklegri við
að taka en Brandes. Hauch hafði sjálfur á banasænginni nefnt, að hann
stæði þar næstur. En baráttan um hinar nýju hugmyndir hans var svo
sterk, og hatrið gegn honura var svo stækt, að embættið var látið vera autt
og óskipað, heldur en að setja í það mann, sem „spillti hinni ungu kynslóð".
Brandes gaf út með bróður sínum Edvard Brandes tímaritið „Det
nittende Aarhundrede" (nítjánda öldin) og flutti það margar fróðlegar og
ágætar greinir frá hinni ungu kynslóð í Danmörk. En stappinu linnti
ekki og varð Brandes svo leiður á því, að þegar tímaritið hætti 1877, fór
hann til Berlínar og bjó þar í 5 ár. Gaf hann margt út á þýzku, enda
er hún honum jafntöm og móðurmál hans. Bitaði hann bréf þaðan til
„Morgenbladet" í Höfn og komu þau seinast út í bókarformi.
Höfuðrit Brandesar er „Hovedströmninger i det nittende Aarhundredes
Litteratur11 (aðalstraumar í bókmenutum nítjándu aldar). Þetta mikla rit
byrjaði að koma út 1872 og er því nýlokið. Hann lýsir mörgum stefnum,
en aðalatriðið er þó hér, eins og ætíð hjá honum, að lýsa einstökum mönn-
um og konum, að lýsa sálarlífi höfundanna. Hann dæmir ekki eina bók,
eitt rit fyrir sig, heldur skyggnist inn í það sálarlíf, sem bókin er sprottin
fram af og reynir að komast fyrir, hvernig hún er sprottin þar fram af
og hvers vegna.