Skírnir - 01.01.1892, Blaðsíða 46

46
Bökmenntir.
Brandes endar sjötta bindi af þessu riti þannig: „í Danmörk hefir
venjulega verið litið smáum augum á og talað övirðulega um þessa rit-
smíð mína. Höfundurinn veit, að nú, 19 árum eptir að hann lagði niður
fyrir sér, hvernig hún ætti að vera, gæti hann ekki gert hana betur.
Sagt hefir verið og með rjettu, að, í þessari röð, í þessum flokki, á þess-
um hæðum, og í þessum lautum, standi ekki menn og rit í bókmenntum,
nema í augum sjálfs hans. Hvað eptir annað hefir verið minnzt á hvað
væri van og of; svarið er, að, ef litið er ópersónulega á bókmenntir hálfr-
ar aldar, þá eru þær bara grautur af hundrað þúsund ritum á fjölda af
málum, og hinn sanni Prokrustes1, sem hefir hópað og flokkað, gert laut og
lág, hól og hæð, lengt og stytt, sett í fulla birtu, dapurt ljós eða skugga,
hann er ekkert annað en það afl, sem vant er að kalla list“.
Brandes hefir tekið fyrir bókmenntirnar 1800—1848. Af hinum 6
bindum ritsins eru 3 um Frakkland (Bmigrantlitteraturen 1872, Eeaktion-
en i Frankrig 1874, Den romantiske Skole i Frankrig 1882), tvö um Þýzka-
land (Den romantiske Skole i Tyskland (1873), og Det unge Tyskland (1890)
og eitt um England (Naturalismen i England, 1875). Jeg tek hér sýnis-
horn ritháttar hans, sem um leið lýsir skoðunum hans á ýmsum málum.
„Hinir framsækjandi af þeirri kynslóð, sem nú er uppi, hugsa öðruvísi
(en menn hugsuðu 1848). Þeir vita að heimskan er meinslæg og lífseig-
ust allra dýra, að hugleysið, hinn ötuli þjónn valdsmannsins, sem hleypur
af stað eptir bendingum hans, er jafnsterk og hugrekkið þegar hún þarf
að verja hagsmuni, sem komnir eru upp í hefð og þeir hugsa, að fram-
förin sé veikur brekkusnígill. Maðurinn í dæmisögunni keypti sér hrafn,
til að sjá, hvort það væri satt, að hann gæti orðið 200 ára. Framsækj-
andi menn á vorum dögum vita fyrirfram, að allur hrafnafansinn, allar
hrafnsvartar lygar í öllum stórum og smáum afkímum muni lifa þá, — hve
mörg hundruð ár er þeim sama. Sjaldan hafa þeir heyrt um sigur hins
góða, en aldrei heyrt viðurkennt, að það væri það, sem í þeirra augum er
hið góða, er sigraði. Þeir hafa ætíð séð sannleikann fyrst hæddan, svo
deyddan, ef hægt var, og ef það heppnaðist, þá geltan og viðurkenndan.
Þeir hafa því litlar vonir. Margir þeirra hafa drepið vonina í sér, eins
og maður upprætir taug, sem getur valdið of miklum sársauka. Þeim
hefir brugðizt hún of opt.
Hin unga kynslóð frá árinu 1848 hafði aldrei misst vonina. Reynd-
1) B. nefnir hér Prokrustes, sem teygði úr mönnum ef peir voru of stuttir og hjó
af þeim, ef þeir voru oflangir, 1 rúmið hans.