Alþýðublaðið - 20.01.1960, Blaðsíða 4

ÞAÐ er ósköp mikið talað
iiai bækur dagana fyrir jól á
á”i hverju, mikið keypt af
bókurn og tulsvert logið um
tiátíðarnar, milli máltíða.
Bókaútgefendur fara hamför-
uhi, auglýsingarnar bylja á
fólki eins og látlaust haglél,
og sumar bækur eru auglýst-
ar svo hóflaust, að mönnum
slær fyrir brjóst og fá jafn-
vel andstyggð á bókinni, al-
saklausri. . Prentsmiðjurnar
spúa milijónum af prentuðum
pappírsörkum, og bókbindur-
um gefst varla svefnfriður.
Asinn og’ æðibunugangurinn
segir líka til sín í slæmum
prófarkalestri. misjafnri á-
ferð og skakkt innbundnum
örkum.
Nær bví öll okkar bókaút-
;gáfa m ðast við blessaða fæð-
inaarhátíð frelsarans, þótt
ekki sé það kannski allt í hans
anda, sem út er gefið. Þessi
jólaútgáfusiður útgefenda er
orðinn svo magnaður, að varla
getur heitið, að bækur komi
út á öðrum árstíðum. Hiá
i sumum prentsmiðjum er jafn
vel skortur a viðfangsefnum,
þegar jólahríðin er gengin
hjá.
En þessi vitgáfufaraldur á
jólaföstu hefur ýmsa aðra ó-
kosti í för með sér, en þann,
að of lítill tími gef'st til að
veita öllum bókum sómasam-
iegan frágang. Sumar góðar
fcækur kafna, að kalla má, í
steypiflóðinu, þær koma lítt
fram í búða?luggana. og út-
■gefendur hafa ekki allir bol-
magn til að koma þeim nægi-
lega á framfæri í augljrsing-
um.
Þá hafa kaupendur, sem
miða bókakauD sín við jóla-
hátíðina, lítinn tíma til að
átta sig og velja. Bækurnar
æru nýútkomnar og asf á öll-
um. Þar við bætist sá ókost-
urinn, að megnið af jólabók-
unum er ekki valið af þeim,
sem eiga að eignast þær, því
að flest af bókunum er senni-
lega kevpt til gjafa. Það eru
gefendurnir, sem velja.
Sjálfsagt vita útgefendur
gerst hvað þeim sjálfum og
hag þeirra hentar bezt, þegar
nær öll bókaútgáfa í landinu
-er miðuð við síðustu vikur
árs'ns og sjálf jólin. En ótrú-
legt má þó virðast, að ein-
hverjir þeirra a. m. k. sjái
-ekki einhverja vankanta á
þessari tilhögun og þessu æð-
isgengna kaDphlauoi. Ég hef
aldrei dvalizt í öðrum lönd-
um á jólaföstu. og er bví ekki
kunnugt um, hvort þetta er
alsiða, eða hvort fyrirbrigðið
-er að mes+u leyti íslenzkt. En
marg'r telia þó, að íslending-
ar kaupi öðrum þjóðum frem-
ur bækur til jólagjafa, og
væri ekki nema gott eitt um
það að segia, ef fullvíst væri,
að menningargildi þeirra
bóka, sem mest eru seldar og
vraldar til slíkra gjafa, væri
ótvírætt og jafnvel meira og
iafnara en hiá öðrum þjóðum.
En því er nú verr, að misjafn
er sauðurirm í mörgu fé, og
svo er einnig hér. Það eitt er
ekk'.einhlítt til að hljóta virð-
ingarheitið bókaþjóð, að
kaupa hlutfallslega mikið
20. jan. 1960 —
magn af þókum, ef ruslið er
ef til vill yfirgnæfandi. Sum-
ir telja það líka stundum höf-
uðkost á bqk, að hún sé rituð
af íslenzkum höfundi. En það
er sannast sagna, að við
mættum þakka fyrir að fá
fleiri þýddar bækur erlendra
snillihöfunda á markað nn í
stað þeirra nauðaómerkilegu
íslenzku eldhússreyfara
sumra, sem mest eru seldir og
*,• • * m qnfI • ■ • • • ■ ■*• ■ ».• ■ »•••■.• ■ • * •
j Ragnar Jó~
hannesson
snúa sér, sem vill vanda valið
á jólabókunum, ' sem hann
ætlar að gleðja góða vini
með? Að sjálfsögðu þekkir
hann eitthvað til ýmissa
þekktra rithöfunda, af eldri
bókum þeirra. Þó er sú þekk-
ing ekki alltaf einhlít; þekk-
ing fólks á þókum auk þess
ærið misjöfn, eins og eðlilegt
er. Enginn óvitlaus maður
tekur mark á æskiskrifum og
upphrópunum auglýsend-
anna, þeirra, sem hæst gala.
Hvar er þá leiðbeiningu að
fá?
Margir munu þá leita leið-
sagnaf þeirra, sem í blöðin
skrifa, enda er það rúm blað-
anna, sem.ekki fer undir aug-
lýsingar dagana fyrir jólin, að
miklu leyti helgað nýútkomn
um bókum. Og erum við þá
komnir að bókmenntakynn-
ingunni eða bqkagagnrýninni.
Þ.ví, sem ritað.er um bækur
í íslenzk blöð, mætti skipta í
tvo flokka — og þó eiginlega
þrjá: a) bókafréttir; b) hlut-
dræga gagnrýni og c) hlut-
læa'a gagnrýni.
Stundum grípa blöðin til
þess í rúmleysi að birta hóka-
fregnir; segja frá útkomu
nýrra bóka og gera stuttléga
grein fyrir efni þeirra. Þetta
er góðra gjalda vert, ef sam-
vizkusamlega er af hendi
leyst. Lesandinn getur þó
fengið einhyerja nasasjón af
verða fyrir sárum vonbrigð-
um.
En sem betur fer er líka til
það, sem ég vildi þalla hlut-
læga' gagnrýni. Qagnrýnand-
inn skr far um bókina eftir
grandskoðun og rækilegan
lestur og samkvæmt beztu
samvizku — gagnvart siálf-
um sér, .verkinu sjálfu og les-
andanum. Óneitanlega er
þeim mönnum mikill vandi á
höndum, sem taka slíkt starf
að'sér, ög fáum rithöfundum
er napðsynlegra að gæta hófs.
Skáldum og rithöfundum er
auðvitað sárt um verk sín,
sem þeir hafa lagt sál sína og
krafta í, og ósanngjam rit-
dpmur getur gert viðkvæmum
listamanni mikið tjón. Sem
betur fer sjást slík r ritdóm-
ar sjaldnar^nú en áður.
Nokkrir velmenntir og sam
vizkusamir ritdómarar skrifa
nú að staðaldri í íslenzk blöð.
En þar byrftu fleiri að leggja
hönd að verki. Sumum af-
kastamestu ritdómurunum
hlýtur að vera ofætlun að
skrifa svo mikið og ört um
bækur og þeir hafa gert stund
um. einkum í jólakauptíðinni.
í vönduðum ritdómi liggur
mikil vinna, og lestur margra
og ólíkra bóka er tímafrekur.
Það er sannfæring mín, og
faunar reynsla, að óráðlegt
sé og óhvggilpgt að skrifa
dóm um bók þegar effir fvrsta
lesnir og ómaklega lofsungn-
ir. En sá ófögnuður virðist
jafnvel fara í vöxt, að hamp-
að sé gagnrýnislaust gildislitl-
um skáldsögum, bara af því
að þær eru skrifaðar af ís-
lenzku fólki. Það verður að
teljast harla vafasamt, hvort
bókmenntasmekk íslendinga
hefur farið fram eða hrakað
síðustu áratugina.
Hér hvílir þung ábyrgð á
emum hóp manna, en það eru
þeir, sem fást við þá grein rit-
mennsku, sem kölluð er bók-
menntagagnrýni. Og þar eru
stundum nokkuð veikir hlekk
ir í þjóðmenningarkeðjunni,
því að sumir þessara manna
virðast oft ekki gera sér ljósa
þessa ábyrgð, sem þeir taka á
sig gagnvart þjóð sinni, þeg-
ar þeir taka að sér að skrifa
um bækur.
Ég gat þess áðan, að sá,
sem ætlar sér að kaupa bæk-
ur t;l jólagjafa, hafi oftast
nær lítið ráðrúm. Hann verð-
ur að hafa keypt gjafir sínar
fyrjr jól, og bókunum er ein-
mitt að skefla á markaðinn
síðustu dagana fyrir jól, al-
veg fram á síðustu stund.
Hvernig á nú sá kaupandi að
því hverrar tegundar bókin
er, um hvað hún fjallar í
höfuðdráttum. Þetta getur
því stundum verið nokkur leið
be.ning.
Um hlutdræga gagnrýni er
alltof mikið í íslenzkum þóka-
skrifum, og ber þar miklu
meira á góðviljaðri gagnrýni
en illviljaðri, — þetta er stað-
reynd, enda þótt einstaka
hörundsárum skáldum og rit-
höfundum finnist stundum
annað.
Aðferðin til að fá þessa
velviljuðu gagnrýni fram er
býsna þekkt: Útgefandi, höf-
undur eða þýðandi sendir ein-
hverjum „gagnrýnanda“ bók-
ina að gjöf með ísmeygiiegum
tilmælum um, að hann skrifi
eitthvað „gott og fallegt“ um
verkið. Viðtakandi verður
feginn sendingunni, veit að
æ sér gjöf til gjalda, er kann-
ski auk þess kærleiksrík sál.
Skrifar síðan hólgrein um
bókina, hefur finnanlega kosti
til skýjanna, en sleppir öllum
göllum. Þetta.er vinsælt verk
hjá aðstandendum bókanna,
en miður hjá þeim, sem glæp-
ast á að kaupa þær fyrir lofs-
vrði „gagnrýnandans11 og
lestur, á sama hátt og það er
óhyggilegt skáldi að snara
nýortu kvæði í prentsmiðj-
una samdægurs. Það hlýtur
að vera nauðsynlegt hverjum
ritdómara, hversu skarp-
greindur og víðlesinn sem
hann kann að vera, að hug-
leiða lesturinn nokkurn tíma,
jafnvel vikur, lesa bókina
síðan að nýju .og gera þá sín-
ar athugan;r. Ég efast stór-
lega um, að þeir, sem mest
skrifa um bækur hér á landi,
gefi sér nægan tíma til slíkra
vinnubragða, sérstaklega í
jólaösinni, þegar vafalaust er
rekið mikið eftir þeim og
þeir krafðir skjótra umsagna
um bækur.
Hér hefur eingöngu verið
rætt um ritfregnir og umsagn
ir dagblaða, með tilliti til
leiðbeininga handa hinum al-
menna bókakaupanda í jóla-
kauptíðinni. Svo eru auðvit-
að til tímarit, sem líka ræðá
um nýjar bækur, en þar sem
þau eru þyngri í vöfum, og
yfirgnæfandi meirihluta bóka
kemur út vikurnar fyrir jól-
in, hafa tímaritin lít'l tök á
að verða fólki að liði og til
leiðbeiningar í þessu efni.
Hins vegar ge’a tímarit haft
miklu hlutverki að gegna í
þessu máli, og væri æskilegt
að vegur íslenzkra bók-
menntatímarita yx.i, svo að
bæði lesendur, höfundar og
útgefendur tækju mikið tillit
til þeirra.
En því er nú verr og mið-
ur, að íslenzk tímarit eru of
lítils megnug, og ekki verður
sagt, að neitt sannkallað bók-
menntatímarit sé nú til á ís-
landi — víðsýnt og skorulegt
rit, sem flytur markverða
fræðslu um innlendar og er-
lendar bókmenntir og listir.
Hins vegar hafa menn verið
ólatir að byrja útgáfu tíma-
rita, sem hjarað hafa lengri
eða skemmri tíma við fátækt
og kotungsbrag. Og enn koma
nokkur tímarit út, en öll eru
þau of smá' og vanmáttug.
S'um eru ■ málgögn . vissra fé-
laga og jafnvel stjórnmála-
skoðana, og geta varla talizt
málgögn frjálsrar hugsunar.
Hefur þessi pólitíski dilka-
dráttur áreiðanlega gert and-
legu lífi á íslandi, bókmennt-
um og listum, æi’lnn skaða á
undanförnum árum. Ég er
alls ekki að mæla með því, að
skáld og listamenn séu hlut-
laus viðrini í stríðum sinnar
tíðar, bókmenntirnar eiga
sannarlega ekki að hika við
„at sætte Problemer under
Debat“, hins vegar er óhugs-
anlegt, að það geti nokkura
tíma orðið listinni til þroska
eða vegsauka að verða eíns
konar dráttarkerra aftan í
jeppum stjórnmálaflokka.
Hin sjálfstæðu tímarit okk-
ar eru fremur fá og megna
ekki að vera atkvæðamiklir
leiðarsteinar í bókmennta-
heirni vorum. Skírnir, hið
virðulega rit Bókmenntafé-
lagsins, gefur sig aðallega við
einni fræðigrein, fornum bók-
menntum, Iðunn, það merka
tímarit, sálaðist fyrir meira
en tveimur áratugum, og er
mikill skaði að; Eimrejðin
hiarir enn, en með miklum
erfiðleikum þó; Nýtt Helga-
fell kemur út einstaka sinn-
um, en er aðeins svipur hjá
sjón, miðað við Helgafell
þeirra Magnúsar Ásgeirsson-
ar.og Tómasar Guðmundsson-
ar, það var tímarit, sem sóp-
aði að á bókmenntasviðinu,
og hefur ekkert komið í þess
stað.
Eins og menn sjá, er þetta
vandræðaástand og lítt sæm-
andi þjóð, sem þykist nokkur
af menningu sinni og bók-
hneigð. Því verður varla í
móti mælt með nokkram hald
rökum, að hér vantar tilfinn-
anlega öflugt, óliáð tímarit,
sem gefið getur sig óskipt að
bókmenntum og listum, bæði
á þjóðlegan og alþjóðlegan
hátt, getur flutt greinagóðar
og vandaðar umsagnir nm
bækur, listamenn og rithöf-
unda, atefnur og sögur. Slíkt
tímarit þarf ekki einungis að
fjalla um íslenzkar nútíma-
bókmenntir. heldur og birta
ýtarlegar fræðsluritgerðir um
hókmenntir annarra þjóða, rit
aðar af þarlendum mönnum,
— að hætti góðra útlenda
Framhald á 14. síðu.
Alþýðublaðið