Heimskringla - 10.07.1929, Blaðsíða 2

2. BLAÐStÐA
HEI MSKRINGLA
WINNIPEG, 10. JÚLÍ, 1929
Um bíl og stíi.
i.
Um flestar stórborgir mun þaö
eiga viö, aö einhver einn blettur er í
þeim, þar sem umferöastraumurinn
veröur langsamlega þyngri og magn
meiri en nokkursstaöar annarsstaöar
innan borgartakmarkanna. Þrátt fyrir
margvíslegar tilraunir borgarstjórna
til þess aö dreifa straumnum og veita
honum inn í ýmsa farvegi, þá virðist
þaö ætla að veröa næri óvinnandi
verk, eins og flestir bæir hafa byggst
fyrir rás viðburðanna. Og víöa
heyrist getiö um þá gamansemi og
hæöni atvikanna, aö því meira sem
reynt er að flýta fyrir umferðinni —
veita straumnum burtu í djúpum far-
vegi, ef svo mætti segja — því meiri
veröur hann. Alkunnast dæmi þess
er miðdepillinn á Manhattaneyjunni
í Neyv York. Hundrað þúsundir
manna hafast við á daginn í skrifstofu
höllum þeim hinum miklu, sem teygja
sig hærra til himins en flestir fuglar
fljúga- Allar þessar þúsundir eiga
leið til og frá staðnum á sama tíma,
en því meira, sem aö þvi er gert aö
stefna þangaö farartækjum til þess
aö flytja fólkið, því meiri veröur
mergöin, sem vill nota sér tækin.
Orö leikur á því, að borgarstjórnin
sé aö gefast upp viö að leggja nýjar
’ neðanjaröarbrautir um þessar slóöir.
Hver lest, sem við bætist, eykur
strauminn meira en hún léttir af
honum-
Hér í Winnipegborg er einn stað-
ur, sem minnir töluvert myndarlega
á straumiðu heimsborganna miklu,
þótt hér búi eigi nenia rúmlega fjórö-
ungur úr miljón manna. Flest stór-
hýsi bæjarins eru í námunda viö þaö,
er mætast umferðaræðarnar mestu,
sem nefnast Main Street og Portage
Avenue. Straumurinn verður nærri
ótrúlega mikill um þaö leyti, sem
menn halda frá vinnu sinni seinni
hluta dagsins. En það bætir um, aö
strætin eru í allra breiðasta lagi,
jafnvel eftir því sem gerist á megin-
landi þessu. Og hvergi hef ég séö
umferð stjórnaö lögreglulaust, þar
sem eins mikill mannstraumur hefir
flotið. Göturnar eru vandega og
greinilega strikaðar, er nálgast vega I
mótin, svo hver röð farartækjanna *
hefir sinn afmarkaöa bás, en aö öðru
leyti segja vegaljósin til, hvort um-
ferg austur—vestur eða suður—norð-
ur skuli leyfð hverja stundina.
Mér hefir oftar en einu sinni orö-
iö þaö á, að staðnæmast þarna viö
vegamótin lengur en hentugt er fyrir
mann, sem á aö láta liía svo út, sem
hann hafi eitthvaö við tímann að
gera. Þaö er enn girnilegra ti!
fróðleiks og skemtunar aö horfa á
þennan flaum en vatnsfljót, sem j
heillar þó flesta menn á einn eða ann |
an veg. Sá, sem stendur á gang-
stéttinni og gefur sér tóm, sér furðu-
lega margar tegundir af mannsand-
litum viö .gluggana á sporvögnunum.
Hér eiga svo að segja allar heimsins
þjóðir einhverja fulltrúa; ósjálfrátt
tekur maður aö greina í huganum,
hvort þetta andlitið eöa hausinn sé
íslenzkur, norrænn, miöjaröarhafs eða
alpahaus eöa einhverrar annarar teg-
undar, sem nasasjón af mannfræöi
hefir kennt manni aö þekkja nafnið á.
Og þó skal sá, er þetta ritar, játa,
aö enn starsýnna verður honum á
sundurgerðina í bílunum. Þrátt fyrir
alla líkingu eru þeir svo undra frá-
brugðnir hver öðrum. Ekki sér-
staklega fyrir þá sök, aö hver verk-
smiöja hefir gætt þess aö hafa sína
vöru með sérstökum einkennum, held
ur einkum vegna þess, hve árgang-
arnir eru líkir. Hvílíkt djúp er staö-
fest á milli Fordbíls frá 1920, sem
einhver bóndinn hefir hætt sér á inn
i borgina, og nýtízku bils hinna dýr-
ari tegunda, sem loðklædd hefðar-
mey lætur læðast upp aö þverrönd
götunnar, áður en hún skýtur honum
hljóölaust yfir strætiö, um leið og
ljósmerkið er gefið.
Mismunurinn er ekki aðallega í því
fólginn, að Ford-skröltarinn sé af sér
genginn, með skellum og skrámum
eftir dyggilega þjónustu á vondum veg
um, en nýji bíllinn spegillfagur og
gljáandi, eins og mærin, sem í honum
situr. Munurinn er miklu djúp-
tækari heldur en munurinn á bóndan
um ag meyjunni- Bóndinn getur
rakað sig og sómt sér vel sem þing-
maður. Mærin getur sett á sig
svuntu og tekið á móti gestum sem
húsfreyja á bóndabæ. Allt er þetta
sama tóbakiíf. Hvorutveggja eru
þetta hvítar manneskjur, enda mærin
líkleg tilvonandi tengdadóttir bónd-
ans. En um bílana er allt öðru máli
að gegna. Því nánara sem að er
gáð, því augljósara verður, að Ford-
bíllinn gamli er alls ekki bill. Hann
er fóstur, óhrjálegt efni, sem er að
leita aö sinni réttu mynd.
Og því lengra sem leitað er aftur
í tímann, allt til þeirra ára, er þetta
r.ýtízku farartæki skreið fyrst út á
brautina, sem átti eftir að leiða til
svo margvíslegra breytinga á ytri
menningu heimsins, • því greinilegra
verður það, að saga þess á margt
skylt við fóstur lifandi spendýrs.
Fyrstu bílarnir voru stuttir, en
háir í loftinu. Vélkassinn stóð eins
og hnútur fram úr búknum, og átti
einhvernveginn ekki þar heima.. Hann
átti þar ekki heima vegna þess, að
myndin er í eðli sinu vagn, sem ýtt
er eða dreginn. Afstaða myndarinn
ar til bíls er sú sama og fósturmynd
manns, sem enn minnir á hund eða
annað ferfætt dýr. Billinn byrjar
sem stœling af vagni.
Nýtízku bíll er þessu mjög frá-
brugðinn. Hann er svo lágur, að
nærri liggur, að hann virðist skríða
með jörðunni. Hann byrgir hjól-
in undir sér- Vélkassinn er orðinn
samgróinn hluti af myndinni. Og
hún hefir lengst að miklum mun.
Einn fegursti hlutur, sem iðnaður
hefir skapað, er vandaður tveggja-
manna bíll, tjaldlaus eða óbyrgfður.
Han er langur, lágur, sætin svo lág,
að andlitin nema aðeins upp á skýl-
isrúðuna. Formið er ímynd þeirrar
hugsjónar, sem leitað hefir verið að:
flýtis, styrkleika og þæginda. Bíllinn
varð bíll, þegar menn hættu að stæla
vagn og tóku að leita að formi þess
eðlis, sem með hlutunum átti að
felast.
II.
I Norður Ameríku munu vera ná-
lægt 130 miljónir manna — held ég.
Eins og ræður af líkum, þá er marg-
ur fáráður maður í þeim hóp. En
fyfir utan þá, sem hafast við í hælum
vitfirtra manna munu þeir einna verst
staddir að andlegu heilsufari, sem
varið hafa offjár til að kaupa upp
kastala og gömul höfðingjasetur í
Norðurálfunni til þess að flytja þau
yfir Atlanzhafið og reisa þau þar að
nýju, stein fyrir stein. Þeir hafa
reynst vera álíka miklir naglar og
Norðurálfumennirnir, sem halda því
fram, að ekki séu til fögur hýsi og
tilkomumikil í Ameríku. Hér er
vitaskuld ekki átt við það, að um alla
álfuna er dreift höfðinglegum setr-
um í öllum þeim margvíslega stíl,
sem yfirleitt hefir þekkst frá dögum
Forn-Grikkja. Hitt er miklu mark-
verðara, að Ameríkumenn hafa sjálf
ir skapað stórhýsastíl, sem hlýtur að
hrífa miklu meira augu nútímamanns
heldur en öll önnur húsagterðhrlist
frá dögum Forn-Grikkja.
Einhver óvitur maður hafði sagt
mér, að ekkert væri ljótara i heimi
en ameriskur “skýjarjúfur” (sky-
scraper), en ef til vill er það órétt-
látt að kenna þetta vitskorti manns-
ins. Þetta mun vera sameiginleg
hjátrú flestra þjóða í Evrópu. Og
hjátrú er yfirleitt ekki heimska- Hún
er hugsunarleysi. Hjátrú er það,
sem var rétttrúnaður í fyrra. En
stíll er sérhvert það form, sem er
sannarlegd og trútt tákn þeirrar hugs
unar eða þess anda, sem leitar að
búningi. Evrópumenn hafa leitað í
Manhattan að þeim hýsum, sem þeir
hafa vanist úr borgum sínum, en
verið hafa í smíðum öldum saman.
Þeir fundu ekkert af þessu, sem þeim
hafði verið kennt að telja fagurt, og
kváðu því upp dóminn um að það,
sem þeir sáu, væri ófagurt.
Enn í dag eru engin stórhýsi reist
á byggðu bóli, sem eru sjálfum sér
eins trú og arnemskir skýjarjúfar.
Og fyrir þá sök eru þeir líka fagrir.
Þessir stálhamrar, þráðbeinir, him-
inháir, tröllslegir; þessi taumlausa
ágirnd, sem ekki vill gefa eftir dals
virði af þeim gróða, sem jarðarskik-
inn getur af sér gefið; bogaleysið,
sannfæringin mikla um það, að bein
lína sé stytzta leiðin milli tveggja
depla. Allt hrópar þetta inn í eyra
manns orðið gagn! Hver lina og
dráttur er ímynd miskunnarlausra
viðskifta og iðnaðar. Það er blind
ur maður, sem ekki sér í þessum
myndum sannan stíl og fagran. Allt
satt form er fagurt form. Hesturinn
á hlaupum er fagur, því að flýtirinn
er eðli hestsins. Sæist selurinn í
kafi, þá má reiða sig á, að hreyfing
ar hans eru fagrar, þvi selnum lætur
vel að synda. Þeim, sem ekki sér
fegurð í skýjarjúf, sökum þess, að
honum hugnast ekki athafnalíf amer-
ískrar stórborgar, fer eins og þeim, er
r.eitaði fegurð hestsins á hlaupum eða
sels á sundi, vegna þess, að honum
félli hvorki hrossaket eða selsspik.
Yndisþokki náttúrunnar stafar af
þessu, að öll þróun leitar að sönnu
formi eðliseinkunnar tegiundarinnar-
Frumfeður kattarættarinnar komust
inn á kjötætubrautina. Hámark
þeirar þróunar varð ljónið. Stillinn
í Ijónsskrokknum er ekkert ófegurri
fyrir þá sök, að ljónið étur stundum
menn.
III.
Eg hef reikað um götur stórborga
og leitað að kirkjum. Eg hef enga
fundið enn. Eg hef fundið kirkju
rústir. Eg hef fundið nýreistar
kirkjurústir — nýreist guðþjónustu-
hús í stíl þeirra menninga, sem nú
eru fyrir löngu dauðar.. Allar
kirkjur, sem smíðaðar hafa verið á
siðustu mannsöldrum, eru í ósamræmi
við tímann. Þær eru smiðaðar í
rómönskum, gotneskum eða einhverj
um öðrum stíl, sem eru eins fjarlægar
hugsunarhætti og tilfinningalífi mann
anna, sem smíðuðu þær, eins og mið
aldir eru fjarlægar tuttugustu öld.
LUMBER
THE McARTHUR LUMBER & FUEL CO.. LTD.
Winnipeg — Manitoba
GERIR STÓRT BRAUÐ EINS OG ÞETTA ÚR
RobínHood
PIiOUR
ÁBYGGILEG PENINGA TRYGGING í HVERJUM POKA
Fyrir hverja sök voru kirkjur mið-
aldanna eins dásamlegar og þær voru?
Vitaskuld fyrir þá sök, að kaþólsk
kirkja var þá sannarleg og trú
stofnun þess trúarlífs, er þá hrærð-
ist með hvítum þjóðum. Það líf
fann búning sinn í þessum veglegu
húsum. Það var ekkert falskt við
hina tígulegu tindaturna eða seiðandi,
mjúka rökkur. Oss mótmælendum
hættir við að gleyma því, að aldrei
hefir sannarlegfri hiti og innileiki ver-
ið í hugsjónabaráttu nokkurar stofn
unar en kaþólskrar kirkju. Aldrei
hafa menn sett sér annað eins mark
mið, og aldrei hefir öðrum eins gáf-
um verið sökt í heilaga viðleitni-
Vér minnumst úthverfunnar á sögu
kirkjunngr meira en rétt;hvei\funn-
ar, að jafnaði. En gömul, fögur,
kaþólsk kirkja léttir fyrir manni að
trúa á það, að rétthverfan hafi verið
til, þótt hitt sé augljósara. Vér
minnumst fjárdráttarviðíeitni kirkj-
unnar, en hreinleiki stílsins í kirkju
byggingunum veldur samþykki hug-
arins við ræðu munksins í riti Victor
Rydbergs, er svarti-dauði geisaði og
kirkjan auðgaðist mest af fé:
“Vita skaltu, ungi riddari, að höll
mikil er í smiðum, — jörðin er grund-
völlur hennar og himininn þakið.
Nýr og mikilvirkur smiður hefir
hafist handa að smið þessari og
hraðar henni afskaplega. Hallar-
smiður þessi er, eins og þú sagðir,
enginn annar en “svarti-dauði,” sem
nú fer hamförum um heiminn. Þú
sagðir líka að menn ánöfnuðu eignir
sínar klaustrum og kirkjum. Vel er
það, — þá hleðst þannig steinn á
stein ofan í höll þessari. Sá, sem
mikið á, skal meira fá. Gullsins
illi andi verður ekki kristnaður,
fyrri en hann er keyrður í dróma
kirkjunnar; þá verður hann engill,
sem hellir blessun yfir heim allan úr
gnægtahorni sínu. Allt, — öll jarð
nesk auðæfi hvert einasta eyrisvirði,
verður að falla í skaut kirkjunni. Og
þegar allt, gersamlega allt, er þar
komið, — hvar er þá vald veraldar
höfðingjanna? Hvar verður auð-
kýfingurinn þá, er kúgar öreigann ?
Hvar nauðleitarmaðurinn, er biður ár
angurslaust um brauðbita? Hvar
verða þeir andlegu hæfileikar, er
ekki þroskast þá í þjónustu guðs-
ríkis? Hvar verður nokkur minnsti
neisti af sálarauði, er ekki verður
tekinn úr öskunni og ekki verður
tendrað úr mikið ljós? Verður
nokkur sú barnssál til, er ekki vakni
í ailir bundnir og blundandi hæfi-
leikar, og þroskist svo, að hún verði
fullkomin mannssál ? Nei, þegar
kirkjan á allt, þá er líka allt sameign,
allt mannfélagið eitt bræðralag, sam
einað í kærleiksmáltíð við borð Krists.
Þá er enginn auðugur, en enginn held
ur fátækur. Þá er þúisundárarikið
stofnsett. Já, guð gefi það, amen !
— Erlendur, þetta er takmarkið, sem
samband það hið mikla stefnir að,
er út er breitt um allan kristinn
heim. Formaður sambandsins er
vor heilagi Faðir í Róm, og ég er
einn hinna Iélegustu starfsmanna
þess, máttlítill, en velviljaður*, og
vongóður.........”
Höllin var aldrei reist. En þeir
menn einir gátu reist kirkjur mið-
aldanna, er þetta trúnaðartraust áttu í
sál sinni. Þeir einir, er trúðu af
öllum mætti sínum og anda á slíka
hugsjón sem þessa — trúðu á niátt
kirkjunnar til þesis að frelsa mannkyn-
ið og mögnuðu trú sina með sefjunar
magni þúsunda manna á bæn í fag-
urri kirkju við fagra helgisiði-
Nú er ekki tangur eða tetur eftir
af þessu í huga nútímamanna. Hélgi
siðir kirkjunnar fá aldrei innihald
aftur, hversu mikið sem reynt verð-
j ur til, og hversu mikil sem trúin er
á mátt sjálfsblekkingarinnar. Allur
grundvöllur þeirrar lífsskoðunar,
sem hér lá að baki, er hruninn svo,
að ekki stendur steinn yfir steini.
Og engin kirkja er reist, sem ekki
er meira eða minna stæling á kirkjun-
um, sem spruttu fram af hugsunar-
hætti og lífi fyrri alda. Hvernig stend
ur á þessum ófrjóleika nútímatrúar?
Hvernig stendur á því, ag kirkjur
,geta ekki breyst að útliti eins og bíll ?
Hví er það dæmt til þess að halda á-
fram að vera stæling, frekar en bíl-
fóstrið, er í öndverðu leit út eins og
vagn? Er trúin dauð? Ölíklegt er
það, því að rithöfundar hafa aldrei
ritað með eins kappsömum áhuga um
trúmál, eins og einmitt nú, almenn-
ingur aldrei lesið um þau efni með
eins miklum áhuga og nú, og jafnvel
vísindamenn koma ekki saman, án þess
að ræður þeirra snúist um trúmál
áður en varir (sbr. síðasta þing
“British Association” og nýafstaðið
vísindamannaþing Bandarik j anna).
Þær hræringar sálarlífsins, sem trú
eru tengdar, hafa vitaskuld ekki hætt
að starfa. Guðir geta rekið sinn
brothætta bát á blind-sker í hafdjúpi
aldanna, en sökkvi trúin með öllu,
þá er það merki þess, að mannkyn-
ið sjálft er líka komið á hafsbotninn-
En eitthvað hlýtur að mega af þvi
læra, er eigi er ritað smærri stöfum
en þúsundir nýreistra kirkna í öllum
löndum eru. Letrið er engar dul-
rúnir. Skrifað stendur, að trúarlíf
nútimans finnur ekki lengur búning-
í kirkjustofnun. Heimsins mestu
byggingameistarar geta þjakað sál
sina í leit eftir kirkju, sem sé tákn
þeirrar trúar, sem nú berst í hugsjóna
ríkustu mönnum, en smíðið er dæmt
til rústar áður en það fæðist.
Enginn vafi leikur á því, að innan
kirkjunnar er niikið af hugsjóna-
hneigð og alvöru, og mjög mikið af
sannri trú, en sú hneigð mun leita
sér í framtíðinni að öðrum leiðum
og öðrum lindum til svölunar en
þeim, sem nokkur ákveðin stofnun
getur veitt. Menn verða óhjákvæmi:
lega að leita út á vang þjóðlífsins,
leggja hönd á hinn þunga plóg er
róta verður um jörðunni, áður en
brautin verði lögð til meiri vaxtar
og þroska. Og fyrir þá sök er
þetta óumræðilega stílleysi og fum
á trúarlífi nútímans, að menn hafa
ekki látið sér skiljast, að ekkert fær
stíl eða festu, fyr en það er hætt að-
vera stæling — fyr en tekið er að
grafa fyrir eðli hins nýja fyrirbrigðis-
og öllum vilja og hug mannanna beint
að því, að það fái tjáð sig í verk-
um- Tvö þúsund ára kirkja skilur
eftir sig mikinn arf, en kristni er
ekki sama sem kirkja, og engunr
vafa er undirorpið, hvort meira er
um vert að lifi. Og hófst ekki
kristnin með bendingunni um, að nýtt:
vin yrði ekki látið í gamla belgi ?
IV.
I gegnum glym sporvagnanna, er
hjólin nístast við teinana í frost-
inu, og í gegnum marrið og ískrið í
hömlum bílanna á horninu á Main
Street og Portage Avenue, skýtur upp
í hugann setningu úr ritgerð eftir
islenzkan listamann. “Dettur nokkr
um í hug að halda því fram, að
bárujárns-húskassar með hálfrisum
séu í samræmi við eðli Islendinga eða
listarinnar?” (Iðunn XII, 3. Guð-
mundur Einarsson frá Miðdal r
ÞJER SEM NOTIÐ
TIMBUR
K A U P I Ð A F
,The Empire Sash and Door
COMPANY LIMITED
Birgðir: Henry Ave. East Phone: 26 356
Skrifstofa: 5. Gólfi, Bank of Hamilton
VERÐ GÆÐI ÁNÆGJA.
G/LLIS
KALK
QUARRIES
OG STEIN:
í STÓRAR OG SMÁAR BYGINGAR
Vér höfum lagt til steininn í flestar stórbyggingar er fs-
lendingar hafa bygt. — Unninn og óunninn steinn. —
Aldrei staSið á verki hjá oss( allir jafnan verið ánægðir
er við oss hafa skift.
SfMI: —28 895
Richard & Spence St. Winnipeg, Man.
“Verzlunin Gömul og vel kynt