Heimskringla - 10.07.1929, Blaðsíða 4

4. BLAÐfitÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 10. JÚLÍ, 1929
II
Hdinskrittgla
(Stofu.in 188«)
Krair at I hnrlam mltlTlkolccl
EIGENDUR:
VIKING PRESS, LTD.
8tu ds 805 SAHGENT AVE . WINNIPBG
TALSIMI: 8« 537
V»r« blatSslns er »3.00 Argangurinn bor«-
ist fyrirfram. Allar borganir sendlst
TTHK VIKING PRE6S LTD.
■IGTÚS HALLD6RS frá Höfnum
Rítstjórl.
UtanAekrllt tll hlabetnai
THl VIKING PRESS, Ltd, B«l *10*
V'tan Aakrlft tll rltstj»ranai
TOÍl HEIMSKRINGIíA, Boi 8105
WINNIPEG, MAJf.
EDITOI
“Helmskrlngla ls publlshed by
Tbe VlklnK Preaa Lld.
and printed by
CITT PRINTING A PUBLISHHG CO.
85S-855 Sament A»e.. Wlnnlpek. Mnn.
Telephone: .86 53 7
WINNIPEG, 10. JÚLÍ, 1929
Endurheimt náttúrufríðindanna
Mikið hefir undanfarið verið rætt og
ritað um “endurheimt náttúrufríðind-
anna’’ hér í Kanada, eða málaleitanir
þær og samningstilraunir, er átt hafa sér
stað milli sambandsstjórnarinnar og
fylkjastjórnanna vestrænu
tölublaði Heimskringiu var getið um
samninga forsætisráðherra Manitoba-
fylkis, Hon. John Bracken, við sambands
stjórnina í Ottawa, og tillögur hans um
úrslit þessa máls. En vel sennilegt er,
að ýmsum lesendum sé eigi fullkunnugt
um það hvernig iiggur í þessum málum,
eða hefir legið, og er því ekki úr vegi að
rifja þau upp fyrir sér.
það verða mest. En í Manitoba var
þetta ákvæði ekki sett, er fylkið var mynd
Var fylkið ekki einungis svift um
ráðaréttinum yfir löndum sínum, heldur
voru engar bætur fyrir það greiddar fyr
en árið 1882, tólf árum eftir að fylkið var
stofnsett. Skapaði það hinu unga fylki
ótalda erfiðleika fyrstu árin, er það var
sem óðast að byggjast fólki, er byrjaði
búskap sinn að mestu leyti félaust. Dóms
málakerfi og stjómarskrifstofur varð auð
vitað að skipuleggja, og tafði teknaleysið
auðvitað mjög mikið fyrir skipulagningu.
Mjög ákveðnar kröfur voru gerðar á
hendur Ottawastjórninni og var þeim
loks sinnt eftir tólf ár frá fylkisstofnun-
inni, eins og áður er sagt, og þá með að-
eins $45,000 tillagi árlega. Gekk þetta
þangað til árið 1885, að tillagið var hækk
að í $100,000. Um sama leyti fékk fylk-
ið í sínar hendur umráð yfir sérstökum
mýrlendissvæðum, er voru aígerlega ó-
nytjandi nema með framræslu. Árið
1912 var þó Manitobafylki bætt enn bet-
ur, svo að það fékk jafna aðstöðu og
Alberta og Saskatchewanfylki. Var þá,
samkvæmt þessum nýju samningum þess
um mýrlendissvæðum skilað aftur í hend
ur sambandsstjórnarinnar, og fylkinu
gert að greiða fimm af hundraði fyrir það
fé, er það hafði fengið greitt í reiðum
peningum fyrir þann hluta mýrlendis-
svæðanna, er fylkið hafði selt meðan það
í júlímánuði í fyrrasumar var skip-
uð konungleg rannsóknarnefnd, að sam-
komulagi Ottawastjórnarinnar og Mani-
tobastjórnarinnar. Skyldi sú nefnd
leggja álit fyrir báðar stjómir um það
hvemig útkljá skyldi þessi mál, svo að
bæði fylkið og sambandsstjórain mætti
vel við una, og þá um leið, að Manitoba-
fylki hlyti jafnan rétt við hin fylkin
reiknað frá því að það gekk í ríkissam-
bandið árið 1870. Hefir nefndin nú
lokið starfi sínu og lagt álit sitt fyrir
stjómirnar. Nefndina skipuðu þrír
menn: Turgeon dómari frá Saskat-
chewan; Hon. T. A. Crerar, og C. A
Bowman, frá Waterloo, Ontario.
Aðalefni álitsins er í sem stytztu
máli á þá leið, að öll fylkin í Kanada, að
undanskildum siéttufylkjunum þremur,
Manitoba, Saskatchewan og Alberta,
hafi þegið full umráð yfir náttúmfríðind-
um sínum, þegar er þau gengu í ríkis
sambandið. Sú undantekning, sem
gerð var árið 1870, er Manitoba gekk í
sambandið og svo aftur 1905, er Saskat-
chewan og Aiberta gengu í það, stafaði
frá þeirri stefnu, er sambandsstjórnin
brást á í bæði skiftin. Sú stefna var á
þá leið, að sambandsstjómin skyldi halda
umráðum yfir jarðnæði þessara fylkja,
sambandsríkinu í hag. Þetta var gert
með tvennt fyrir augum. 1 fyrsta lagi
til þess að tryggja bólfestumönnum ó
keypis jarðnæði til þess að hvetja þá til
landnáms, og í öðru lagi til þess að hafa
í höndum nægilegt jarðnæði til þess að
verðlauna járnbrautarlagningu. Sam-
bandsstjórnin óttaðist það, að ef hin ný-
mynduðu fyiki fengi yfirráð yfir öllum
löndum sínum, eins og fengið hefðu eldri
fylkin, þá myndu nýmynduðu fylkin ekki
nota löndin í þessu skyni, og myndi það
þá tefja fyrir framförum ríkisins, sem því
svaraði.
í Alberta og Saskatchewan var strax
brugðist á það ráð, að greiða fylkjunum
bætur fyrir það að taka frá þeim um-
ráðin yfir auðsuppsprettunum, og féfltk
því hvert þessara fylkja árstillag í bæt-
ur fyrir umráðasviftinguna og var það
miðað við gerðardómsmat á ræktandi
landi, og þá tekið tillit til víðlendis og
frjóseml jafnt. Samkvæmt þessu fyr-
irkomulagi lengu Aiberta og Saskat-
chewan þegar $375,000 og skyldi það
tillag aukið eftir því sem fólksfjöldi færi
vaxandi í fyikjunum unz tillagið kæm-
ist upp í $1,125,000 á ári, en það skyldi
1 síðasta hafgi þau tll umráða.
getið
Turgeon rannsóknarnefndin hefir
nú komist að þeirri niðurstöðu, að Mani
toba beri endurgreiðsla skaðabóta fyrir
fyrstu árin, er nemi alls $7,654,069.15.
Frá þessu dró svo nefndin það verð, er
fylkið hafði fengið fyrir mýrlendissvæð-
in, eins og áður er nefnt, og á það, að
þeirri upphæð frádreginni, þá enn $4,
584,212.49 hjá sambandsstjórninni, er
henni ber að greiða í reiðum peningum,
samkvæmt áliti nefndarinnar. Auk
þess skal falla í burtu vaxtagreiðslan, er
fylkið hefir orðið að standa sambands-
stjórninni skil á, fyrir sölu mýrlendis-
svæðanna. Verða þá skilmálarnir þeir,
samkvæmt nefndarálitinu, að í fyrsta
lagi fær það greitt þá fjárupphæð, er hér
var að ofan nefnd í reiðu fé, í öðm lagi
verður árstillagið þegar aukið frá því
sem nú er um $153,000 og í þriðja lagi
fær það greitt árstillagið áfram, svo að
það fer vaxandi eftir því sem fólksfjöldi
eykst í fylkinu, unz tillagið nemur $1,-
125,000, og skal það þá haldast svo ó-
breytt framvegis.
Engin tvímæli leika á því, að blaðið
‘Free Press” hér í Winnipeg er lang vold-
ugasti aðili í kanadiskum landsmálum,
sem til er vestan stórvatna, og aðalrit-
stjóri þess, dr. W. J. Dafoe, langsamlega
áhrifamestur landsmálaritstjóri í Vestur-
Kanada. Er það álit margra, er til
þekkja, að hann sé einn í þeim tiltölu-
lega fámenna flokki, er skapa og skorða
þjóðmálastefnur hér í landi, þótt auðvit-
að gæti áhrifa hans mest hér í Manitoba-
fylki. Er það því óblandið ánægjuefni
hve röggsamlega hann hvetur sambands-
stjómina til þess að sýna íslandi ekki
minni sóma á Alþingishátíðinni en Banda
ríkin hafa gert. Birtist þessi hvöt hans
í rtstjómargrein á laugardaginn var, 6.
júlí, og er fyrirsögnin “Icelands Unique
Anniversary” (Hið einstæða afmæli ís-
lands) og látum vér greinina fylgja hér
í íslenzkri þýðingu, er svo hljóðar:
‘‘Að ári liðnu, í júní, 1930, minnist
konungsríkið ísland hátíðlega þess at-
burðar í lífi þjóðarinnar, er hefir hina víð
tækustu sögulega þýðingu, því þá kemur
saman hið íslenzka löggjafarþing, til
þess að minnast þúsund ára afmælis
stjórnskipulags síns og halda það há-
tíðlegt. Á sama blettinum, Þingvöll-
um, þar sem Norðmaðurinn Úlfljótur fyrst
kallaði saman Alþingi, löggjafarþing allra
íslendinga, árið 930 e. Kr., kemur hin ís-
lenzka þjóð saman þúsund árum síðar,
til þess að votta þakklæti sitt og verð-
skuldaða lotningu hinum fornnorrænu
víkingum löngu liðinna alda. Alþingi
hefir náð svo háum aldri, að því nær virð
ist óskiljanlegt — þúsund ára þingbundið
stjórnarfar, óslitið og að litlu breytt,
stjóraarfar, sem allt hefir staðist, auð-
sjáanlega sökum þess hvað það hefir ver.
ið fjórtán ættliðum þjóðarinnar í tíu
aldir. Þegar Alþingi var stofnað, var
Elfráður hinn ríki nýlega látinn, og orust
an við Hastings var háð meir en hundrað
árum síðar.
Því marki er nú aáð, er sambands-
stjórnin setti sér, er hún svifti fylkið
umráðunum yfir auðsuppsprettunum,
nefnilega landnámshvatningunni með ó-
keypis bójfestulöndum, og járnbrautar-
lagningunni með því að launa hana með
jarðnæði. Gengur nú það, sem nú er
óskert af náttúrufríðindum, til Manitoba-
fylkis, ásamt þeim fjárgreiðslum, sem
hér eru að framan nefndar. Þegar af-
hending náttúrufríðindanna er formlega
um garð gengin, getur fylkið umráða-
frjálst og af sjálfsdáðum unnið af alefli
að framþróun sinni á allan hátt, enda
ætti það, ef vel og hagsýnilega er á hald-
ið, að koma svo ár sinni fyrir borð á til-
tölulega fáum árum, að því fljóti álitleg-
ar tekjur af auðsuppsprettum sínum. Má
segja að bæði sambands- og Manitoba-
stjórn hafi skynsamlega og giftusamlega
tekist að ráða þessari þrætu til lykta, því
báðar hafa látið ánægju sína í ljós yfir
áliti rannsóknarnefndarinnar, svo að
telja má víst, að það verði samþykkt af
báðum, og þá farsæll endi bundinn á
þessa misklíð, er átt hefir sér stað í svo
mörg ár.
Gerir Kanada enn betur?
Engin efi er á því, að samþykktin í
alríkisþingi Bandaríkjanna um að gefa
íslandi veglega standmynd af Leifi Ei.
ríkssyni að ári, um leið og Bandaríkin
sæma ísland með nærveru fulltrúa sinna
á Alþingishátíðinni, hefir vakið hina
mestu eftirtekt, eigi enungis um öll
Bandaríkin, heldur miklu víðar um ment-
aðan heim, og þá eigi sízt hér í Kanada
)ar sem vafalaust eru búsettir miklu fleiri
íslendingar en nokkurntíma í Bandaríkj-
unum og til miklu lengri tíma að jafn-
aði.
búa vorum. En hvort sem
svo verður fullkomlega eða
eigi, þá þurfa menn ekkl að
draga það í efa, að jafn ákveð-
in og stórvinsamleg ósk, borin
fram við sambandsstjórnina
hér, af jafn áhrifamiklum og
mikilsmetnum manni og dr.
Dafoe er, verði sambandsstjórn
inni mikil hvöt tií þess, að láta
ekki sitt eftir liggja, er til þess
kemur, að sæma ísland áber-
andi viðurkenningu á hinum
mikla heiðursdegi þess, er í
hönd fer næsta ár. Lízt oss
nú sem allar vonir muni til þess
standa, að sambandsstjórnin
verði við tillögum og beiðni
Heimfararnefndatrinnar, er vér
höfum áður skýrt frá í Heims.
kringlu, ‘‘nema betur sé.” En
jafnvel með þeirri viðurkenn
ingu einni, eða annari slíkri,
jafn stórfenglegri og áhrifamik-
illi, hefir það fengist áunnið,
sem vér megum allir, Kanada
menn og íslendingar, megum
vel við una.
Og því má þá við bæta, að
vafalaust stendur hugur margra
íslendinga, austan hafs og vest-
an, til þess, að afsakanlegur
misskilningur, er skotist hefir
inn hjá dr. Dafoe, við lestur
aukablaðs Heimskringlu, nfl. að
Einari Jónssyni sé falin styttu-
smíðin, megi að sönnu verða.
Var oss eigi lítið fagnaðarefni,
hve glögglega það kom í ljós, í
■umræðunum á alríkisþinginu
að Bandaríkjamenn hafa eigi
gleymt Einari Jónssyni.
----------x---------
Þegar Alþingi kom fyrst saman, var
saga ensku þjóðarinnar tæplega hafin
Hér var vagga sögu vorrar eigin álfu, því
hetjan, gædd nafninu,, er felur í sér ljóm-
andi eiginleika æfintýra og harðræðis,
Leifur Eiríksson, ‘‘Leifur heppni,” sonur
Eiríks rauða, sigldi frá íslandi árið 1000
e. Kr., til Grænlands, og þaðan til þeirra
stranda, er fimm öldum síðar hlutu nafn
ið Ameríka. Oss er í minni örnefnin.
þar sem Leifur tók land :—“Markland” og
“Vínland hið góða.” Hér fæddist konu
einnar hetjunnar, á kníf-stefndum dreka
Leifs, fyrsta hvíta barnið á meginlandi
Norður-Ameríku.
Sem maklegan virðingarvott Islandi
og Alþingi þess, lýðráðu og réttlátu
stjórnarfari, og til þess að minnast sæ-
ferðar Leifs Eiríkssonar, hefir alríkis-
þing Bandaríkjanna á nýafstöðnu þingi
veitt til þess samþykki sitt, að undirlagi
Burtness alríkisþingmanns frá Norður
Dakota, að Bandaríkin, veiti áþreifanlega
viðurkenningu þessum stórmerka sögu-
lega atburði. Þessi viðurkenning fær
það formlegt snið, að reist verður mynda
stytta af Leifi Eiríkssyni í Reykjavík,
höfuðstað eyjarinnar, þessi standmynd
er gera skal íslenzki myndhögvarinn,
Einar Jónsson, á að kosta $50,000, er al-
ríkisþingið hefir til þess veitt auk $5,000
er veittir eru til þess að senda fimm opin-
bera fulltrúa til hátíðarinnar í júní,
1930.
Þegar litið er til þess, að yfir 20,-
000 afkomendur þessar mikilhæfu og ó-
trauðu þjóðar býr hér í Kanada, og þeg-
ar menn láta sér skiljast fyllilega þau
verðmæti er þeir hafa af mörkum lagt
við þjóðfélag vort, þá er mjög ósennilegt
að sambandsstjórn Kanada viðurkenni
ekki opinberlega þenna atburð til jafns
við Bandaríkin, nema betur sé.
Margir af ágætustu landnámsmönn-
um vorum, göfugustu borgurum og
djörfustu landaleitarmönnum hafa af ís-
lenzku bergi verið brotnir, og vér bíðum
þess með eftirvæntingu, sem maklegrar
viðurkenningar þess sem ísland hefir
lagt til eflingar Kanada, að stjórn vor
tilkynni, að hún hugsi sér, að Kanada
minist opinberlega þúsund ára afmælis
íslenzkrar þingstofnunar með tilhlýðilegri
virðingu.”
* * *
Það má fyr vel vera, en að viður-
kenning Kanada verði jafn stórfengleg,
‘‘nema betur sé”, og sú viðurkenning er
íslandi hlotnist frá hinum volduga ná-
Silfurbrúðkaup i
Selkirk
A föstudaginn var 5. þ. m. voru
þau hjón Páll A. Reykdal og Kristín
Eggertsdóttir Reykdal búin að vera í
hjónabandi í 25 ár. Minntust nokkr
ir vinir þeirra og ættingjar þessa
atburöar meö samsæti, er þeir héldu
þeim í Selkirk, þar sem einn af helztu
. vinum Páls býr nú, Capt. Joseph B.
Skaptason- Var upphaflega ætlast
til aö samsætiö færi fram heima, í
garöinum viö hús þeirra hjóna Capt.
og Mrs. J. B. Skaptason, en sökum
þess að veður hefir verið óstillt og
úrfellasamt undanfarna daga, og ó-
tryggt að treysta heiörikjunni, var
þeirri ákvöröun breytt og samkomu-
staöurinn færður yfir á Lisgar Hótel
þar í bænum.
Samkoman hófst lausu eftir kl. 7
um kveldið að sezt var aö borðuni.
Á annaö hundraö manns var að boð
inu frá Winnipeg, Nýja Islandi og
úr Álftavatnsbyggð, þar sem silfur-
brúðhjónin hafa búið lengst og þar
sem Páll er að mestu leyti uppalinn.
Samkomunni stýrði dr. Agúst Blön-
dal frá Winnipeg, Kyaddi hann
gesti að borðum og bað séra Rögnv.
Pétursson að flytja bæn áður en til
snæðings væri tekið og tók fólk svo að
matast.
Að loknu borðhaldinu var sunginn
brúðkaupssálmurinn nr. 589. Flutti
þá séra Rögnv. Pétursson stutt á-
varp til brúðhjónanna, minntist
þeirrar gestrisni og greiða er þau
hefðu jafnan sýnt gestum og gang-
andi, ennfremur þess starfs er Páll
hefir unnið í þarfir byggðarlags síns
og samsveitunga. Að því loknu var
brúðurinni færður rósavöndur allmik-
ill- Færði yngsti sonur þeirra móður
sinni hann fyrir hönd gestanna. Stóð
þá Capt. Joseph B. Skaptasoni upp,
ávarpaði þau hjón og lýsti dugnaði
þeirra og drengskap og forgöngu Páls
fyrir íþróttasv. yngri manna heima
í héraði. Að ræðunni lokinni af-
henti hann þeim fyrir hönd gestanna
silfurborðbúnað allvandaðann og bað
þau að nýta og njóta; mætti eigi
minna vera en að vinir þeirra gildi
þeim hnífa og skeiðaslit þó híða myndi
lengst öll borgun fyrir beina og al-
úðarviðtökur á heimili þeirra. Þá
bar dr. Ágúst Blöndal fram silfur
samstæðu, gjöf frá börnum þeirra
hjóna, og ennfremur silfurkörfu,
gjöf frá þeim hjónum, Vigfúsi Gutt
ormssyni gestgjafa á Lundar og konu
hans.
Að þvi loknu kvaddi dr. Blöndal
allmarga úr gestahópnum til ræðu-
1 fullan aldarfjórðung hafa
Dodds nýrna pillur verið hlik
viðurWenndlu pieðujl, við bak-
verk, gigt og bröðru sjúkdóm-
um, og hinna mlörgu kvilla, er
stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær em til sölu í öllum lyfabúö
um á 50c askjan eða 6 öskjur
fyrir $2.50. Panta má þær beint
frá Dodds Medicine Company,
Ltd., Toronto 2, Ont., og senda
andvirðið þangað.
halda og urðu þessir við áskorunr
læknjsins: H. Marino Hannesson
lögfræðingur, Jón Sigurðsson frá
Lundar, Man., dr. M. B. Halldórssort
og Árni Eg'gertsson' frá Winnipeg,
Gutfiormur Finnbogasion bankalstjóri
á Lundar, Guðm. Breckman, smjör-
gerðarstjóri á Lundar, Kolbeinn Þórtí
arson, Randver Sigurðsson, Halldór
Sigurðsson, Dan. J- Lindal og fleiri-
Milli ræðanna voru sungnir íslenzk-
ir söngvar. Gat þá dr. Blöndal meö
ítarlegri ræðu, hinna mörgu ánægju-
stunda er hann hefði haft á liðnum
árum, með brúðgumanum, yfir þann
tima sem hann dvaldi sem læknir í
nágrenni hans. Las svo bréf og'
árnaðaróskir til brúðhjónanna er
honum höfðu borist þessa síðustu
daga. Meðal þeirra er kveðjur
sendu voru þeir bræður prófessor
Tliortiergur Thorvaldson í Saskatoon
og hr. Sveinn kaupmaður Thorvalds-
son í Riverton, ennfremur dr. Magnús
Hjaltason í Glenboro, o. fl.
Að lokum ávarpaði silfurbrúðgum
inn gestina með ágætri ræðu. Þaklc
aði hann vináttu þá er hann hafðí
orðið aðnjótandi á þessum árum, gat
ýmissa mála er uppi hafa verið, og
benti á, þó menn greindi á í skoð-
unum þyrfti það ekki að valda vin-
áttufæð. Við söngvana lék ungfrú
Ólöf Hinriksson undir á piano. A5
allra dómi var samsætið hið ánægju-
I Iegasta og fór hið bezta fram. Aö
loknu miðnætti var því slitið.
—Viðstaddur.
Framtíð Lýðræðisins
og vanþckking kjósendanna
Nú eu lögð á borgara lýðræðis-
landanna meiri stjórnmálaafskifti era
nokkru sinni áður. Lýðræðið er í
miklum vanda statt. Gallarnir á fram
kvæmd þess koma meira og meira í
Ijós. En samt finna menn ekki,
eða koma sér ekki saman um neitt
annað skipulag, sem betra sé. Menn
hafa að vísu brugðið út af braut
lýðræðisins á ýmsan hátt á ýmsum
stöðum, til dæmis í Rússlandi, ítalíu
og Tyrklandi. En hvað sem úr
þeim tilraunum kann að verða síðar-
meir, þá fer því fjarri, að menn séu
nú hetur sammála um þær en um
gamla lýðræðið. En það lýðræði
varð til eftir margra alda þjark og til
raunir, því það er eldgamalt vanda-
mál hvernig stjórnmálum verði bezt
hagað og forráðantenn þess bezt
fengnir. Fyrir meira en tvö þús-
und árum sagði Plató, að slíka menn
ætti ekki að kjósa rneð flokkavaldi,
en velja þá eftir hæfileikum. Og
tiýlega sagði einn helzti stjórnmála-
maður Bretlands, Grey lávarður, að
lýðstjórn væri ekki bezta aðferðin til
þess að koma vitrum mönnum til
valda og fyrir skömmu sagði einn af
sendiherrum Bandaríkjanna eitthvað
á þá leið, að hið ameríska stórveldi,
aðalvígi Iýðvaldsins, væri sjónlaust,
höfuðlaust og vitlaust.
En hvernig á þá að fara að því,
að “koma vitrum mönnum til valda”
og að gefa lýðræðinu “sjón, höfuð
og vit‘?” Um þetta eru nú skrifuð
ókjörin öll. Meðal annars hafa
nýlega hirzt um það tvær eftirtektar
verðar greinar í ameríska timaritinu
North American Review eftir Karey