Alþýðublaðið - 27.10.1960, Qupperneq 13

DANSKA bókaforlagið Gyld-
endal í Kaupmannahöfn befur
nýlega sent frá sér nýja, veg-
lega útgáfu íslendingasagna.
Fyrir 30 árum síðan efndu
Gyldendal og sérstakt félag,
sem stoínað var til útgáfu ís-
lendingasagna til mjög vand-
aðrar útgáfu íslendingasagna
í þremur stórum bindum. Var
Ihér um að ræða þýði'ngar
þekktra danskra skálda ásamt
einni þýðingu eftir Gunnar
Gunnarsson, auk ýtarlegra for
mála fyrir hverju bindi, sem
Johannes V. Jensen, Gunnar
Gunnarsson og Vilhelm And-
ersen skrifuðu. Verkið var
skrýtt fjölda teikninga eftir
Johannes Larsen, og mjög tii
útgáfunnar vandað á allan
hátt.
Þetta merka verk, sem lengi
hefur verið uppselt, er nú
komið út aftur í nýrri og mjög
smekklegri' útgáfu. í hinni
nýju útgáfu fylgja landakort
og ættartöflur Ihverri sögu, —■
lesandanum til hægðarauka.
í ÞESSUM mánuði eru 50
ár liðin síðan Portúgalar
losuðu sig við konungdæmið
með byltingu og komu á fót
lýðveldi. Það voru fvrst og
fremst frjálslyndir mennta-
menn ásamt miðstéttunum,
sem að henni stóðu. Verka-
lýðurinn hafði þá enn ekki
fengið neina stéttarvitund
og hefur það. varla enn þann
dag í dag. ítök og áhrif kaþ-
ólsku kirkjunnar voru mikil
og almenningi haldi'ð niðri í
megnustu fáfræði.
Það var með aðstoð hers-
ins, sem bylting tókst, sér-
staklega sjóhersins. Bylting-
in hófst 4. október með skot-
árás á konungshöllina og
jafnframt var öllum sam-
sjálft og allar nýlendur þess.
Að 60 árum liðnum tókst Por-
túgal samt að endurheimta
sjálfstæði sitt, en urðu þá
smám saman mjög háðir Bret
um bæði í fjármálum og við-
skiptum, svo að nærri mátti
líta á það sem brezka hjá-
lendu og segja má, að þetta
ástand hafi haldizt allt til
þessa dags. Napóleon hafði
landið um tíma á valdi sínu,
og fór konungsfjölskyldan þá
í útlegð til Brazilíu, sem þá
var portúgölsk nýlenda. Þeg-
ar hún hvarf heim til Lissa-
bon 1822, lýstu Brazilíu-
menn yfir sjálfstæði sínu, og
Portúgalar misstu um leið
dýrmætustu nýlendu sína.
f
Þeffa eru portugalsk
ir vínyrkjumenn með
byrðar sínar af akrin-
um.
AR I PORTUGAL
gönguleiðum til borgarinnar
lokað. Brátt gekk allur sjó-
herinn og stór hluti landhers
ins í lið með uppreisnar-
mönnum og sá hluti hersins,
sem trúr reyndist konungs-
stjórninni varð fljótt að gef-
ast upp. Á öðrum degi upp-
reisnarinnar var lýðveldið
svo stofnað. Konunginum,
Manuel II., sem aðeins var
21 árs gamall, tókst að flýja
til Englands, þar sem hann
bjó til dauðadags.
Vilji menn fá einhvern
skilning á þessum atburðum,
verða menn að vita eitthvað
í sögu Portúgala á 19. öld. Á
miðöldum var Portúgal mesta
siglinga , og nýlenduveldi
heims, en þegar ganrla kon-
ungsættin dó út árið 1580,
lagði Philip n. Spánarkon-
ungur bæði undir sis? landið
Allt fram að stofnun lýðveld-
isins stóð varla á öðru en
stöðugum stjórnmáladeilum
og uppreisnum innan hers-
ins. Ástandið skánaði ekki
mikið við lýðveldisstofnun-
ina, því að á tímabilinu til
1926 áttu sér stað 26 upp-
reisnir og valdarán, eða
nærri tvær á ári. Árið 1926
bað þáverandi stjórn Anton-
io Oliveira Salazar, sem var
ungur háskólakennari í hag-
fræði, að taka að sér fjár-
málastjórn landsins, sem
komin var í algert öng-
þveiti. Tók hann starfið að
sér gegn því, að fá einræðis-
vald á því sviði, Stjórnin
varð við þeirri ósk hans og
Salzar tók við fjármálaemb-
ættinu. En að ári liðnu hafði
hann náð allri stjórn lands-
ins undir sig og gerðist ein-
ræðisherra Portúgala, bann-
aði alla stjórnmálaflokka
annarra en síns sjálfs, kom
upp strangri ritskoður. og lét
handtaka andstæðinga síná.
Hann kom einnig á fót sam-
tökum, sem unglingar voru
skyldugir að taka þátt í og
líktust Hitlersæskunni og
æskulýðshreyfingu þeirri
sem Mussolini stofnaði. Það
er sem sé alls ekki lýðræði
í Portúgal, þótt þar megi
teljast lýðveldi, enda eru þar
margir í fangelsi af stjórn-
málaástæðum. Stjórn Salaz-
ars hefur þó verið talin mild-
ust allra einræðisstjórna í
Evrópu. Innanlands st.vður
hún sig fyrst og fromst við
kaþólsku kirkjuna.
Portúgalar tóku virkan
•þátt í fyrri heimsstyrjöld-
inni við hlið 'Vesturveldanna,
en Salazar hélt Portúgölum
utan við seinni heimsstyrj-
öldinni, var stefna Salazars
fremur kuldaleg gagnvart
Vesturveldunum, en því
hlýrri gagnvart Franco. En
þegar gæfan fór að snúa baki
við Þjóðverjum, féllust Por-
túgalar á að leyfa Vesturveld
unum að koma upp flugbæki
stöðvum á Azoreyjum, sem
kom að ómetanlegu gagni við
að verja siglingaleiðina milli
Evrópu og Ameríku. Eftir
stríðið hafa Portúgalar hald-
ið áfram þessari vinsamlegu
stefnu gagnvart Vesturveld-
unum og eru nú í Atlantshafs
bandalaginu.
Alþýðúblaðið — 27. okt. 1960 |3