Alþýðublaðið - 05.11.1960, Blaðsíða 7

ayl
3*
í>
•!>
íí
#t>
«>
#•>
Mark Twain hefur verið nefndur:
* *
NÚ eru liðin 50 ár frá dauða
Mark Twain.. í raun og vera
hét hann Samuel Langhorne
Clemens Hann var ekki að-
eins þekktur sem hlaðamað-
ur, heldur fyrst og fremst
sem rithöfundur og háðfugl.
Annars er hann víða þelikt-
astur fyrir mótmælin, sem
hann birti við dánartilkynn-
ingu sinni! Mark Twain skrif
aði greinina í blað sem hafði
birt minningargrein um
hann og sagði áð „hún væri
mjög ýkt“. Þetta varð síðan
að heimsfrægum brandara.
Um skáldskap Twains hef
ur Ernest Hemingway m. a.
sagt: „Nútíma skáldskapur
hefst með bók eftir Mark
Twain og sú bök er Huckle-
berry Finn, og síðan hefur
engin verið skrifuð jafn
góð.“
MGM kvikmyndafélagið í
Bandaríkjunum hefur ný-
!ega látið taka kvikmynd af
sögunni til minningar um
að 50 ár eru liðin frá dauða
Mark Twain. Ný barna-
stjarna, Eddi Hodges, leikur
Huck. en fyrrverandi heims-
meistari í hnefaleikum, Ar-
chie Moore, leikur svert-
ingjaþrælinn Jim,. Er þar
lýst þeim mörgu ævintýrum,
sem þeir félagar lenda í á
Missisippiánni. Á myndinni
sjáum við í skínandi litum
og á breiðtjaldi flótta þeirra
félaga á timburfleka niður
eftir ánni. Huck er úrræða-
góður og snjall á hverju sem
gengur, hvort sem það er á
ánni eða þurru landi. Hann
leikur á þrælaveiðara, verð-
ur yngsti Ijónatemjari í
heimi og alltaf kom'ast þeir
félagar áfram. Eftir ævin-
týralega ferð blasir frelsið
við þeim. Þeir verða samt að
skilja og kveðjuorðin eru ó-
gleymanleg:
„Ætlar þú ekki að skrifa
mér, Bill?“
.,Eg kann ekki að skrifa,
Jim.“
„Það gerir ekkert til. Ég
get hvort eð er eklci lesið
heldur.“
Auk þessara tveggja höf-
uðpersóna eru í bókinni all-
ar þær merkilegu manngerð-
ir bæði góðar og slæmar,
sem Twain skapaði með ríku
ímyndunarafli og vafalausí
eftir fjöldamörgum lifandi
fyrirmyndum.
Mark Twain þekkti Missi-
sippifljótið og fólkið á strönd
þess bæði út og inn. Sjálfur
hafði hann verið stýrimaður
á fljótabát. Þegar faðir hans
dó, varð hann að hætta í
skóla og byrja sem hlaupa-
drengur hjá eldri bróður sín-
um, sem gaf út dagblað fyrir
héraðið. Seinna gat hann
komizt að sem stýrimanns
nemi og greip strax tækifær
ið. Þar var hann þangað tíl
borgarastyrjöldin brauzt út..
Síðar er hann þurfti á dul-
nefni að halda notaði hann
sér nafn frá sjómannstíman-
um. Þiað var Mark Twain,
sem þýðir tveggja faðma
dýpi, eins og það var kallað
á bátunum, þegar dýpið var
mælt.
Saniuel Langhorne Cle-
mens varð undirforingi í
sjóher Bandaríkjamannia í
borgarastyrjöldinni. Þegar
hann var afskráður gerðist
hann gullgrafari, en hafði
ekki gæfuna með sér, svo
mennskunni.
hann sneri sér aftur að blaða
í San. Francísco hitti hann
rithöfund, sera hvatti hann
til að snúa sér að skáldsagna
gerð. Þá var hann aðeins 29
ára. Ári seirsna fékk h'ann
biría frásögn eftir sig í blaðí
einu í New York og varð á
svipstundu frægur maður
fyrir fyndnj og fjörlega frá
sögn. Svo seiidi dagbltð eitt
hann til Hawai til að skrifa
ferðapistla. Þegar hann kom
heim úr þeirri ferð var hon-
mn boðið að ferðast hvcrt
sem hann vildi á blaðsins
kostnað og rita frásagnir unt
það, sem fyrir augað bæri.
Twain kaus að sigla ti! Mið-
jarðarhafsins og fara tií Pal
estfnu. Að þeirri ferð lok-
ínni skrifaði hann bólíina
„Innocents Abroad“ (Sak-
leysingjar í útlöndum“) og
varð heimsþekktur fyrir.
Um svipað leyti kynntist
hann ríkri ungri konu og
giftist henni 1870.
Mark Twain feafði sérsíak
an hæfileíka til að leggja fé
í vafasönt fyrirtæki og tap-
aði þá oft stórfé.. Einu sinni
setti hann allt fé sítt í út-
gáfufyrirtæki, sem varð
gjaldþrota. Árið 1895 lagði
hann af stað í fyrirléstraferð
um hnöttinn tií að hressa
upp á fjárhagiim, c-n meðan
á þeirri ferð stóð, dó dóttir
hans Susan. Eini sonurinn,
sem hann eignaðist hafði dá-
íð uugur og nú fylgdi hvert
dauðsfallið á fætur öðru. eig
ítikona hans, svo dóttir hans
Jean. unz dóttir hans Clara
var ein á jífi í fjötskyídunnl.
Einkaííf hans varð ömurlegt,
en á hinn bóginn varð frægð
hans æ meiri. Háskólanr
Framhald á 14 síðu.
«•>
tt>
<>
$
|
S
•!>
$
: <e
$
$
%
í
<*>
<>
?>
f!>
0>
I
|
1
«>
í>
e>
é}
s>
$
I
$
•!>
1
$
AUHMMmmWtmtmmmWIMMMMMMIMWMV MMMMMMUMMMMMMMHMMUMMMlMHMWMMnMWMMMMMWnWHUMmMMMMWMWMMWV)
Framhald af 4. síðu.
Almenna bókafélagsins og for
seti Sögufélagsins.
Þorkell kvæntist haustið
1935 Hrefnu Bergsdóttur
bónda á Ökrum á Mýrum
Jónssonar, traustri og mynd-
arlegri afbragðskonu. S lfur-
brúðkaup þeirra er því nýlið-
ið. Var hjónaband þeirra ein-
staklega ástúðlegt, og meðal
annars voru þau afar samhent
um ræktun og umhirðu garðs
ins síns, gróskumikils og fal-
legs. Þau eiga eina dóttur
barna, Helgu, tíu ára að aldri.
III.
Eftir að Þorkell átti hlut
að því að hleypa af stokkun-
um 1. desember-blaði há-
skólastúdenta 1924, sinnti
hann sleitulítið ritstjórnar-
störfum um meira en aldar-
þriðjuugs skeið. Hann var
ritstjóri Samvinnunnar
1927—31 og Nýja dagblaðs-
ins og fylgirits þess Dvalar
1933—34 og var stofnandi
þess tímarits. Ritstjóri And-
vara og Almanaks hins ís-
lenzka þjóðvinafélags hefur
hann verið allt frá 1936. Frá
upphafi (1942) hefur hann og
verið í ritstjórn Sögu ís-
lendinga, og þar hefur hann
samið um tímabdin 1750—
70 (VI. bd„ 1943) og 1770—
1830 (VII. bd., 1950). Meðal
helztu rita hans annarra er
að nefna doktorsritgerðina,
Die Stellung der freien Ar-
beiter in Island bis zur Mitte
des 16. Jahrhunderts (1933),
Aldarminning Búnaðarfélags
íslands (1937), Ömefni í
Vestmannaeyjum (1938), Al-
þingi og atvinnumálin (1948)
og fyrsta bindi af ævisögu
Tryggva Gunnarssonar (1955),
þar sem tvö bindi voru enn
fyrirhuguð og allnokkuð er
til í handriti, þótt því miður
vanti mikið á, að verkinu
sé lokið. Við Mfagnús Steph-
ensen lagði Þorkell einnig
mikla rækt og hefur m. a.
skrifað um hann í Skírni 1933
og Andvara 1944. Af útgáfum
hans eru mestar ævisagna-
safnið Merkir íslendingar í
sex bindum (1947—57), Bréf
og ritgerðir Stephans G.
Stephanssonar (1938—48) og
Andvökur (1953—58), bvort
um sig í fjórum bindum.
Annars eru rit- og útgáfu-
störf Þorkels svo umfangs-
mikil, að ekki verða greind
hér nánar, en vísast til Skrár
um rit háskólakennara.
Með Þorkeli verða þáttaski]
í íslenzkri sagnfræði. Áður
hafði hún löngum verið
úrvinnslulítil fróðleikssöfnun
og persónusaga. Þorkell
fjallar einna fyrstur að ráði
um atvinnusögu okkar og
einkum hagsögu. Hjá honum
er og víðast hvar meiri yfir-
sýn, traustari orsakatengsl og
samfelldari heildarmyndir en
við áttum áður að heilsa.
Hann hefur sagnfræðina úr
heimildatíningi upp 4 svið
gagrýnimia vísinda, úr ein-
staklingasögum til þjóðarsögu.
En engan veginn hverfur hon-
um þó hinn mannlegi kjarni.
Ljóst er til að mynda af ýms-
um þáttum hans í Sögu ís-
lendinga, hve vel hann kann
að auðkenna menn með fáum,
en skýrum dráttum. Eru þær
mannlýsingar margar í senn
meitlaðar og lifandi.
Stíll Þorkels er vandaður
og þéttur fyrir eins og höf-
undurinn sjálfur.
IV.
Ætla mætti, að sá er hlot-
ið hefur slík forustuhlutverk
og mannaforráð sem Þorkell
Jóhannesson hefði verið
heimsmaður mikill. Ríkara
var þó í honum eðli bónd-
ans, traustleiki, verklund og
gát. En vel kunni hann að
blanda geði við aðra menn og
var þá hýr og hlýr. Hann var
rólyndur maður og vel skapi
farinn, en þó einarður og á-
kveðinn. Honum fórst oft
farsællega að bera góð mál
fram til sigurs með hógværð
sinni, sanngirni og prúð-
mennsku. í návist hans leið
mönnum. vel. Hann vai-
drengskaparmaður.
Ásamt jafnvægi sínu off
skynsemi bjó Þorkell yfii-
skáldlegri tiífinningu, og vai“
hrifning hans þeim mutv
sannari sem hann bar han:jw
sjaldnar fram og hógværleg-
ar. Er þetta m. a. ljóst af
fallegri grein, Tveimur skáld—
um, í Andvara 1946.
Meðal þess fyrsta, sen>
Þorkell birti, er hann var enn_
í skóla, var ritgerð um Ein—
ar Benediktsson í Eimreiðinnir
1924. Dregur hann þar franv
hið alheimsborna ættarmót.
lífsins í kveðskap skáldsins.
Og nú lézt Þorkell á afmælis—
dégi Einars. Er ég flyt héi**
aðstandendum og öðrum ást-
vinum Þorkels Jóhannesson—
ar alúðarkveðjur og votta»
honum virðingu og þakkir, vií
ég taka með honum undii-
þessi orð Einars Benedikts—
sonar:
Þó holdið sjáKu sér hverík
sýn,
þó hismig vinni sér dánar-
lín,
er lífið þó ’sannleikur, dauð-
inn draumur.
Síeingrímur J. Þorsteinsson»
Alþýðublaðið
5. nóv. 1960 'yr