Alþýðublaðið - 16.04.1961, Blaðsíða 8

12. apr.'l var nákvæm-
ein öld liðin síðan þræla-
s'' íðlð brauzt út í Banda-
r'kiunum. Þótt nokkur
hrvðjuverk höfðu átt sér
stað fyrir þennan tíma
hcfst stríð þetta, sem er
það mannskæðasta, sem
Bandaríkjamenn hafa háð,
í húmi nætur, aðfarnótt
hins 12. apríl 1861, í höfn
bæjarins Charleston í Kar
ólínufylki. Þar var hleypt
ið“, eins og styrjöld þessi
er kölluð á íslenzku, ekki
réttnefni. Þetta yar borg
arastyrjöld þar sem bræð-
ur bárust á banaspjót —
í mörgum tilvikum í bók-
staflegri merkingu. Marg
ar fjölskyldur flosnuðu
upp, heiimilisfeður afneit
uðu sonum sínum og heim-
ilisfólkið studdi ýmist mál
stað Suðurríkjanna eða
hlýddu kalli Abr-ahams Lin
colns forseta.
Upphaflega mynduðu
sjö fylki bandalag Suður-
ríkjanna — Suður-Kþról
ína, Missisippi, Flórída,
Alabama, Georgía, Louisi-
ana og Texas, en brátt
bættust fjögur fylki í hóp-
in: — Virginía, Norður-
Karólína, Arkansas og
Tennessee. Frá þessum
aprílmánuði og fram í ann
an aprílmánuð, fjórum ár-
um 3 milljónum báru
menjar stríðsins til ævi-
loka, en það sem þeir
höfðust að í stríðinu snerti
alla 31 millj íbúa landsins.
Líf fólks í Bandaríkjunum
sem var uppi á tímum
þrælastríðsins og þess sem
seinna fæddist varð ger-
ólíkt því sem það áður var.
Því að þrælastríðið olli
straumhvörfum. Upp frá
þessu litu Bandaríkjauenn
á sig sem eina þjóð en ekki
ríkjasamband sem óánægt
ríki gæti sagt skilið við og
ógnað þar með tilveru þess.
-fc GAMALT
DEILUMÁL
Orsakir þrælastríðsins
voru fyrst og fremst úr-
sagnarmálið og þrælahald-
ið, en þetta tvennt var sam
anofið og nátengt hvort
öðru.
af fallbyssu og hafnaði
kúlan á Sumter-virki þar
sem lítill flokkur innikró-
aðra hermanna úr Banda
ríkjaher hafðist við. Setu
liðið í þessu litla virki gafst
upp eftir 36 tíma umsátur.
Sunnanmenn héldu uppi
látlausri skothrið í þessa
36 tíma, en enginn maður
féll í þessari hávaðasömu
orrustu. En hinar háværu
fallbyssur sunnanmanna
vöktu Norðurríkjamenn af
værum blundi.
BORGARA-
STYRJÖLD
I rauninni er „þrælastríð
um seinna, geisaði borg-
arastyrjöld í Bandaríkjun-
um. Þessi styrjöld var ein
sú síðasta þar sem notaðar
voru gamlar hernaðarað-
ferðir og ein fyrsta styrj-
öldin á nútímavísu.
★ OLLI STRAUM-
HVÖRFUM
Enginn maður er nú á
lífi, sem barðist í þræla-
stríðinu (sá síðasti lézt í
fyrra, rúmlega 120 ára). —
En í þessari styrjöld börð-
ust um 4.000.000 manna
og þar af féll um hálf millj.
Ekki er hægt að geta sér
til um hve margir af þess-

MYNDIN að ofan er :af frægasta hershöfðingia Suður
ríkjanna, Robert Lee, ásamt tveim sonum sínum. —
Þ í.dálka myndin ofar á opnunni sýnir Jefferson Davis
kveðja hermenn, sem eru á leið til vígstöðvanna..
Þrælahald var gamalt
deilumál og stjórnskörung
ar eins og Washington, Jeff
erson og Madison, sem
sömdu sjálfstæðisyfirlýs-
inguna, voru því andvígir.
Hins vegar gátu þeir ekki
bent á leiðir til úrbóta. —
Þeir héldu að þrælahald
mundi neyja út af sjálfu
sér. En með aukinni baðm
ullarrækt í Suðurríkjunum
varð gróðavænlegt að nota
þræla til að rækta hið ó-
numda land suðursins. —
Annars staðar lagðist
þrælahald niður sjálfkrafa
og að lokum var þetta
vandamál eingöngu bund-
ið við Suðurríkin.
VITNUÐU
f BIBLÍUNA
Þá reis upp hópur harð-
snúinna manna í norður-
ríkjunum og hóf baráttu
fyrir afnámi þrælahalds.
Hópur þessi var lítill en
hávær. Þegar líða tók á 6.
tug aldarinnar gætti á-
hrifa hans það mikið, að
hann fékk inngöngu í hinn
nýstofnaða Repúblikana-
flokk. Áhrif hans sjásf bezt
á atriði í kosningastefnu-
skrá Repúblíkana árið 1860
um afnám þrælahalds.
Suðurríkjamenn svör
uðu ,,afnáms-sinnum“ full
um hálsi og vitnuðu í biblí
una til stuðnings skoðun-
um sínum. Þegar afnáms-
sinnar hömpuðu bókinni
„Kofi Toms frænda“ svör-
uðu Suðurríkjamenn með
ásökunum um illa aðbúð
verksmiðjufólks, sem verr
væri farið með en nokkurn
þræl. Þegar þrælastríðið
brauzt út hafði lengi verið
rætt um rétt fylkja til að
segja sig úr ríkjasamband
inu, en á því máli hafði
engin lausn fundizt. Allt
frá stofnun lýðveldisins
höfðu stjórnmálamenn
forðast að taka ákveðna af-
stöðu til þess máls og farið
Jefferson Davis
í kringum það eins og kött
ur í kringum heitan graut.
if HERNAÐAR
ANDINN VAKNAR
Hvorki Norðurríkin né
Suðurríkin voru undir
stríðið búin. í fyrstu voru
sunnanmenn illa skipu-
lagðir og félitlir, og ástand
ið hjá norðurríkjunum var
lítið betra. Aðeins um
16.000 menn voru í hern-
um og um helmingur liðs-
foringjanna gekk í lið með
Suðurríkjunum. En glóð
hernaðarandans blossaði
upp þegar öfgasinnar úr
hópi sunnanmanna helltu
olíu á hana. Það var eins
og her Suðurríkjanna
sprytti upp úr jörðinni,
illa búinn vopnum en full
ur vígamóðs.
Hernaðarandinn var
lengur að vakna í Norður-
ríkjunum. En árásin á
Surnter virki vakti al-
menna reiði í Norðurríkj-
unum og þá varð mikill
hugur í mönnum að bæla
niður uppreisnina. Lincoln
eggjaði menn lögeggjan og
bað um 75 þús. sjálfboða-
liða og upp frá þessu var
ekki lengur daufheyrzt við
bænum framámanna, sem
þó virtust stundum ætla að
gafa upp alla von — jafn-
vel Lincoln sjálfur.
ir VIDVANINGAR
Fyrstu orrusturnar háðu
herir manna og unglings-
pilta, sem litu á stríðið sem
auðunninn leik og vonuðu
að þeir kæmu úr því hlaðn
ir heiðursmerkjum. Þessir
illa búnu og nýju herir
leiddu fyrst saman hesta
sína að Bull Run (sem
sunnanmenn kölluðu
Manssas) í júlí 1861. Þeir
háðu þarna orrustu sem
báðir aðilar vildu vinna,
en árangurinn varð eins og
við mátti búast. Enginn
lið'foringi úr liðum beggja
hafði áður stjórnað nema
smáum herflokkum. Eini
herforinginn í landinu sem
veHð hafði yfir heilum her
vav hershöfðinginn gamli
Winfield Scott, sem var í
íbúð sinni í Washington og
þjáðist af liðagigt.
Stjórnmálamennirnir í
Washington voru í mikilli
skógarferð og veizlu á-
samt frúm sínum. Hinn nýi
forseti Suðurríkjasam-
bandsins, Jefferson Davis,
fór með einkalest frá
Richmond til vígstöðvanna
til þess að fylgj
frammistöðu hersl
sinna.
Orrustan fór
veg sem hún sÍ2
fara á þessum hei
degi, 21. júlí 196
létu sunnanmenn
síga, síðan veittu
ugt viðnám. Þá
norðanmenn og lin
sprettinum fyrr
höfðu komið sér
að baki víggiri
umhverfis höfuðbc
Framh. á 14.
^ HJÓNIN, sc
Sigurfinnsd
g 16. apríl 1961 — Alþýðublaðið