Alþýðublaðið - 03.05.1961, Blaðsíða 4

1. MAÍ er og hefur nú um
langan tíma verið hátíðisdag
ur verkalýðsins um heim all-
an. En hann er þó í rauninni
meira en hátíðisdagur. Hann
er dagur uppgjörs og kröfu-
gerðar, þegar verkalýðurinn
gerir upp sakirnar við at-
vinnurekendur og þjóðfélag-
ið í heild, og setur fram kröf-
ur sínar.
1. maí er líka — eða á að
vera — eins konar liðskönn-
unardagur, þegar verkalýð-
urinn fylkir sínu liði til sókn
ar fyrir betri lífskjörum.
Verkalýðssamtökin á ís-
landi voru framan af veik og
íamenn, og áttu í ‘hörðu
stríði við atvinnurekendur.
En árangurinn af þeirri bar-
éttu hefur orðið mikill. Hægt
en markvisst þokaðist í átt-
ina. Kaupið hækkaði. Kjör-
in bötnuðu. Aðbúnaður á
vinnustöðum varð betri, Og
ekkert af þessu varð aftur
tekið, heldur varð að batn-
andi lífskjörum alls almenn-
ings í landinu.
Þegar borin er saman af-
koma verkafólks á íslandi á
fyrstu árum verkalýðssamtak
anna við afkomuna nú er
munurinn mikili. Kú vil ég
ekki segja að öll sú aðför sé
samtökunum að þakka. Það
hefur vissulega komið fleira
til. Tækniþróun þessa tíma-
bils hefur verið geysiör, og
hefur skapað mannfólkinu
möguleika til betra lífs. En
það hefur komið í hlut verka
íyðssamtakanna að tryggja
það, að þessir möguleikar
yrðu notaðir verkalýðnum og
öðrurn launþegum til hags-
bófa, og beim hefur tekizt
það að mjög verulegu leyti.
Þjóðin hefur komizt úr fá-
tækt til bjargálna. Þó að enn
skorti mikið á að allir hafi
nóg er þó vissulega mikili
munur á afkomu hinna fá-
tækustu nú og þeim sem fá-
tækastir voru þegar samtök-
in hófu göngu sína, enda við-
urkennt að launajöfnuður sé
nú meiri í þessu landi en
flestum eða öllum öðrum
löndum. Það hefur hér á
landi verið lögð meiri áherzla
á að lyfta þeim, sem við erf-
iðust kjör hafa átt að búa,
heldur en að launa vel þeim
sem fram úr hafa skarað og
'hinum vanc^asömustu störf-
um gegna í þjóðfélaginu, og
þó er það einnig vissulegra
þýðingarmikið og nauðsyn-
legt.
samtök, orðin fjölmenn og
sterk, og geta miklu ráðið
ekki einasta um afkomu
meðlima sinna, heldur einn-
ig um alla efnahagsþróun í
landinu, sem nú er á vissan
hátt orðin háð því hvernig
verkalýðssamtökin standa að
sinni kröfugerð. Á þeim
hvílir þess vegna mikil á-
byrgð, og miklu meiri en áð-
ur. Ekki einasta gagnvart
meðlimum sínum heldur og
gagnvart þjóðfélaginu í heild.
Það er þeim mun meiri á-
stæða til að staldra við þetta
atriði þar sem þróun þessara
mála að undanförnu — við
skulum bara segja sl. áratug
— hefur orðið með öðrum
hætti hér á landi en æskilegt
hefði verið.
Tækniþróun þessa tímabils
hefur vissulega verið með
þeim hætti, að ástæða hefði
verið til að ætla að afkoma
bæði launþeganna sjálfra og
þjóðarheildarinnar hefði get-
að batnað mjög verulega.
Kaupmáttur launa hefur
hækkað og afkoman þannig
batnað hjá grannþjóðum okk
ar síðastliðinn áratug meira
að segja allt upp í 70%. —
Það skal raunar tekið fram
að þar sem hækkunin hefur
orðið svo mikil — en það er
í V-Þýzkalandi, munu launa-
kjörin hafa verið talsvert
mrklu lakari en hjá okkur við
upphaf þessa tímabils. En
samt, hækkunin hefur alls
staðar orðið mjög veruleg,
samtímis því að heita má að
kaupmáttur launa hafi stað-
ið í stað hjá okkur, að því
er talið er af forsvarsmönn-
um samtakanna allt þetta
tímabil. Það er þó ekki því
að kenna, að laun hafi ekki
hækkað hjá okkur á þessu
tímabili. Þvert á móti. Héu-
hefur átt sér stað mikil launa
hækkun á þessu tímabili eða
um það bil 50—60% hjá þeim
lægst launuðu. En þessi hækk
un hefur bara horfið um leið
og hún var fengin. Vöruverð
°g þjónusta hefur hækkað um
leið hjá þeim sem aðstöðu
höfðu til þess og ríkissjóður
hefur orðið að heimta skatta
os tolla af Iandsfólkinu handa
útflutningsatvinnustarfsem-
inni til þess að hún gæti stað
ið undir auknum tilkostnaði,
þannig hefur launhækkun
vinnandi fólks á þessu tíma-
bili horfið í verðbólguhítina.
Og hver er ástæðan spyrja
menn. Og það er eðlilegt að
spurt sé. Hvernig stendur á
því að hér hefur tekist að ná
sama árangri, eða svipuðum
og nágrannaþjóðir okkar hafa
náð síðasta áratuginn í þvi að
bæta afkomu allra landsins
barna? Það er sjálfsagt erfitt
að svara þessari spurningu
tæmandi, og verður ekki
reynt hér, en á nokkur atriði
má 'benda. Fjárfestingin hef-
ur verið of ör til þess að
nægilega mikið yrði eftir til
hæflegrar aukningar í neyzlu
handa þjóðinni. Þetta er ef
til vill skiljanlegt og afsak-
anlegt, þar sem svo mikið er
ógert eins og í okkar landi.
Hitt er verra, að það virðist
nú svo sem þessi fjárfesting
skili ekki þeim arði í þjóðar-
búið sem ætla hefði mátt. Ein
af ástæðunum til þess er á-
reiðanlega sú, að gildi pen-
inga á þessu tímabili hefur
hjá okkur verið ört fallandi,
og þess vegna tilhneiging hjá
mörgum að festa peninga í
einhverju frekar en að eiga þá
og því oft ekki grundað eins
og skildi hvernig peningun-
um varð varið. 'Stöðugt og
raunverulegt gildi peninga er
undirstöðuatriði fyrir heil-
brigða efnahagsþróun og
aukna velmegun almennings.
Aðra ástæðu vil ég einnig
nefna, sem ég' 'tel fyrir því að
hér fór eins og fór. Hækkan
irnar hafa verið teknar í of
stórum stökkum, sem at-
vinnuvegimir hafa ekki ráðið
við, nema með því að 'hækka
vöruverð sitt cg þjónustu, og
með framlögum frá hinu opin
bera, sem alit hefur verið aft
ur tekið af almenningi í land
inu. Eíf hægar hefði víerið
farið í sakirnar, má ætla að
meiri líkur hafi verið til að
hægt hafi verið að halda því
sem náðist, og ekki óviðráð-
anlegt fyrir atvinnurekendur
að greiða það án verðhækk-
unar eða opinberrar aðstoð-
ar. Árangur sá, sem náðist
fyrr á árum var fenginn fyrst
og fremst á þann hátt, að
ekki voru tekin stærri stökk
í einu en svo, að ekkert
þurfti að gefa til baka.
Sem dæmi um þetta má
nefna lögin um laimajafn-
rétti kvenna, sem samþykkt
voru á siðasta þingi, þar sem
gert er ráð fyrir að fullum
launajöfnuði verði náð á sex
árum. Með því að taka stökk
ið lallt í einu, eins og oft hafði
verið reynt á undanförnum
árum, náðist aldrei neinn ár-
angur, sem aftur á móti tókst
nú, með því að skipta hækk-
uninni á nokkur ár, og það
sem meira er, með því a$ gera
þetta þannig, standa vonir til
að hækkanirnar verði ekki
atvinnurekendum ofviða, svo
grípa þurfi til sérstakra ráð-
stafana.
Enn eitt atriði má nefna,
sem átt hefur sinn þátt í að
árangurinn fyrir launþega
hér á landi hefur ekki orðið
betri upp á síðkastið en raun
ber vitni, það er að samning-
ar hafa yfirleitt verið gerðir
til stutts tíma, ef um nokkra
samninga hefur þá yfirleitt
verið að ræða. Hið ótrygga
ástand á vinnumarkaðinum,
og þá með verkföllum af og
til, hefur gert atvinnurek-
endum óhægra að verða við
kröfum launþeganna. Verk-
fallsvopnið er tvíeggjað og
neyðarúrræði, þó að launþeg
ar verði stundum áð beita
því til þess að koma fram
kröfum sínum, því að það er
þeirra eina vopn. En þvi má
ekki gleyma, að auk hins
beina tjóns, sem verkamenn
bíða við það að standa í verk
falli, þá bíður atvinnurekand
inn líka tjón, sem gerir hon
um erfiðara fyrir að standa
undir þeim launakröfum sem
til hans eru gerðar, og sem þá
getur orðið til þess að hann
geti ekki haldið rekstrinum
nema með því móti að velta
hækkununum aftur yfir á
aðra. Ró á vinnumarkaðinum
skapar skilyrði til hærri
launa. Þetta hafa nágranna-
þjóðir okkar skilið, þar sem
samningar eru víða gerðir til
tveggja ára, eða jafnvel leng
ur, og þó eru atvinnurekend-
ur þar yfirleitt sterkari fjár
hagslega en hér á landi. Enn
vildi ég minnast á eitt, að
lokum, og það er ákvæðis-
vinnufyrirkomulagið, sem er
miklu útbreiddara hjá ná-
grönnum okkar erlendis held-
ur en hér á landi. Það er
talið alveg vafaiaust, að þar
sem hægt er að koma því fyr-
irkomulagi við, gefi það hin
um vinnandi manni yfirleitt
meiri tekjur en þar sem unn-
ið er fyrir fast kaup. Síðasta
Alþingi samþykkti ályktun
þess efnis, að þetta mál yrði
nú 'krufið til mergjar hér, og
athugað hvort ekki væri unnt
að koma þessu fyrirkomulagi
á víðar en nú er gert. Og ég
Krarnhald á 12. síðu.
Nú eru verka lýðssam tökin
í landinu 0g önnur launþega-
|l. maí ræða Emils Jónssonar|
Emil Jónsson, félagsmálaráðherra.
3. maí 1261 —
Alþýðublaðið