Alþýðublaðið - 11.10.1961, Blaðsíða 4

Lögfræði fyrir almerming
ÁKVÆÐIN á 73. gr. sljórn
•arskrárinnar eiga að tryggja
Jélagafrelsi á íslandi, en þar
segir: „Rétt eiga menn á að
stofna félög í sérhverjum lög
legum tilgangi, lán þess að
sækja þurfi um leyfi til þess.
Ekkert félag má leysa upp
aneð stjórnarráðstöfun, í>ó má
Ibanna félag um sinn, en þá
verður þegar að íhöfða mál
-gegn félaginu til ‘þess að það
verðj leyst upp“.
Hugtakið félag íhefur mjög
víðtæka merkingu í íslenzku
máli, og má segja að þar sé
tátt 'við hvers konar samvinnu
tveggja eða fleiri manna, sem
■xniðar að sameiginlegu mark
miði.
Ljóst er, að stjórnarskráin
notar (hugtakið ekki 'í eins
rúmri merkingu, og af ráða
gerðum um að Ieysa félag
•upp m'á ætla, að þar sé um
-að ræða varanleg samtök
manna 'og sennilega fform
íbund‘n að einhverju marki.
Þeir, sem réttinda 'njóta
samkvæmt iþessu stjórnar
skrárákvæði, eru allir, er
•eiga löglega dyöl !hér á landi,
og er ákvæðið því ekki ein
göngu tmndið við íslenzka
rikis'fcorgara, fjr. OrcJið
„menn“ í greininni.
Skýringuna á því atriði
ihvað sé löglegur tilgangur,
•<er að finna í almennum lög
um á hverjum tíma. Er mál
-um því svo farið, að almenna
'löggjafanvaldið getur ráðið
því, lhvaða félögum sé heim
ilt að starfa í landinu og
th'verjum ekki. Ekki á þetta
þó við trúfélög, en réttur
þeirra er sérstaklega tryggð
ur í sjálfri stjórnarskránni
(63. gi-ein).
Ákvæðið er í 73, gr. um
rfélagafrelsj á fyrst og fremst
að tryggia rétt ‘borgaranna
gegn stjórnvöldum, en þeim
-er 'bannað að leysa upp fé
lög.
Ennfremur stendur ákvæð
ið í vegi fyrir því. að í iög
yrðj leidd skylda til að stofna
félög. 'Hins vegar er löggjaf
arvaildinu heimilt að leggja
þá 'skyldu á vissar tegundir
félaga, að þau séu tilkynnt
40« skrásett hjá opinberum að
ilum, en svo er málum hátt
að með hlutafélög og sam
► . * ' *• Í’
'RVOHREINSÚN & MALMHÚEMN sf.
.GELGJUTA'tiGÁ - SÍM/ 35-40
vinr.ufél. Slikar skrásetning
ar eru engar hömlur á félags
istofnuna út af yrir sig, held
ur eiga þær rót sína að
rekja til þeirra fjárhagslegu
ábyrgðar, sem leiðir af vænt
anlegum atvinnurekstri.
Þótt stjórnvöldum sé ó
heimilt að leysa upp félög,
geta þau þó bannað starfsemi
þeirra um sinn, en verða þeg
ar í stað að höfða mál gegn fé
laginu í þeim tilgangi að fá
það leyst upp með dómi Eiga
því dómstólarnir endanlegt
úrskurðarvald um það, hvort
starfsemj félagsins er lögmæt
eða ekki.
Stjórnvöld hafa samkvæmt
framansögðu mjög takmark
að vald. 'Þrátt fyrir þetta
mikla v/ld J þessum efnum
eru árekstrar rnilli ríkisvalds
ins og félaga mjög fátíðir.
Þvert á móti hefur félögum
sífjölgað hér á landj og má
segja, að félagsstarf sé snar
þáttur í lífi margra borgara,
en flestir menn eru félagar í
’fleiri eða ffærri samtökum.
Oftast byggjast félög á
frjáisum samtökum manna
og þeim er það í sjálfs vald
sett. hvort þeir gerast meðlim
ir félagssamtaka eða ekki. Þó
eru dæmi þess, að mönnum
sé lögboðið að vera í ákveðn
um félögum. T. d. er hæsta
réttarlögmönnum og héraðs
dómslögmönnum lögskylt að
hafa með sér félag. Þá getur
mönnum verið skvlt að vera
ií 'vatnafélöaum og fiskræktar
og veiðifé’ögum. Þegar fé
larúskylda er þannig lög
boðin, er talað um skyldufé
lög.
Tegundir félaga eru fjöl
margar, t d. ifræðafélöð,
margar, t. d. fræða.félög, í
þróttaffélög. góðgerðarfélög,
rkemmtifélög, stjórnmálafé-
lög, verzlunarfélög og önnur
félög. sem atvinnu reka.
Stjórnlvö'd eiga enga 'heimt
ingu á að ,fá vitneskiu um til
gang og starfsemi félaga, swo
framarlega sem tilgangurinn
ihefur ekki sýnt sig bera vitni
um lögmæti. Þess vegna er
stjórnvöldum óheimilt að
hnýsast í starfsemi leynifé
laga. t. d. Frímúrarg- og Odd
f e' lowregl u n n a r.
Frá lögfræðilegu sjónar-
miði skiptir mestu mál; varð
and; félög, hvort markmiðið
er fjárhfgslegt eða annað.
Þegar félög hafa fjáibagsleg
markmið.. rtunda þau venju
lega einhvern atvinnurekst-
ur. Þá má vera, að þetta
markmið komj fram með öðr
„Fangelsi
eru ekki
heilsuh
um hætti, t. d. gagnkvæm vá
tryggingarstarfsemi og félög, j
sem ætlað er að hafa taum !
ihald á .samkeppni í atvinnu!
málum, t. d. félög framleið-
enda um samræmingu á verð
lagi framleiðslunnar og stétt
arfélög verkamanna, sem ann
ast samræmingu ó kaupgjaldi
meðlima sinna.
Mikilvægasla atriðið í fé
lagaréttinum er fjárhagsá
byrgð einstakra félagsmanna
á skuldbindingum félagsins.
Þarf þar fyrst að hugsa að,
hvort ábyrgðin er bein eða
óbein, En bein er ábyrgðin
kölluð, þegar skuldheimtu
menn félagsins gela krafið
ei.nstakan félagsmann og
gengið að honum án þess að
iha.fa fyrst kannað greiðslu
getu félagsins sjálfs. En ó
bein er ábyrgðin 'hins ívegar,
beffar skuldheimtumenn geta!
ekki gengið að félagsmanni
persónulega, fyrr en 'hann
hefur árangurslaust leilað
greiðslu hjá félaginu.
Þá er greint á milli þess,
hvort ábyrgð er takmörkuð
eða ótakmörkuð.
Ábyrgist félagsmaður i
skuldbindingar aðeins með |
vissum hlula eigna si.nna. Út
gerðarmenn ábyrgjast sumar
skuldbindingar sínar aðeins
með eignum $ínum, þeim er
útgerð'na varðar, venjulega
með skipi ásamt fylgifé og
sínu, þ. e. með því fé, sem
þeir hafa lagt fram til félags
ins eða lofað =ð leggja fram.
Stundum á það sér stað, að
ábyrgð félagsmanna í sama fé
lagi er með mismunandi
hætti að þessu levti. í sam
lafifsfélögum ábvrgast sumir
ffélagsmenn skuldir félagsins
með öllum eignum sínum. en
aðrir, samlagsmennirnir, að
eius með fram1agi sínu til fé
lagsins.
Þá getur ábyrgðin verið
mismunandi eftir því, hvort
einstakur félagsmaður ábyrg
ist hverja einstaka skuld fé
lagsins alla eða aðeins hluta
hennar. Ef t. d. félag fjög
urra manna skuldar 10 þús,
krónur, má vera, að hver ein
stsklingur álbyrgist alla skuld
ina (solidarisk ábyrgð) eða
aðei.ns fjórðung hennar, kr.
2:500,00, ef ábyrgðin er
jc.fn (pro rata-ábyrgð).
Af þeim félögum, sem at
vinnurekstur stunda, skipta
langmestu máli hér á landi
nú á tímum hlutafélögin og
samvinnufélögin. Síðar verð
ur gerð nánari grein fyrir
félögum þessum.
FRANCOIS Gary Pow-
ers, — flugmaðurinn frægi,
sem flaug U-2 flugvélinni
yfir Rússland og skotin var
niður af Rússum, dvelur nú í
hinu sögufræga Vladimir-
fangelsi um 15 mílur austan
við Moskva.
Hann var sem kunnUgt er,
dæmdur í 10 ára fangelsi fyr
ir njósnaflug en á að vera
fyrstu þrjú árin í Vladimir-
fangelsinu, áður en hann
verður sendur í vinnubúðirn
ar. Nú vinnur hann í Vladi-
mirfagelsinu og býr til um-
slög.
Til er rússneskur málshátt
ur, „fangelsi eru ekki heilsu
hæli“, en Vladimirfangelsið
mun að sumu leyti ekki ýkja
ólíkt því sem sum heilsuhæli
eru, að sögn þeirra sem þar
hafa áður verið- Vladimir
fangclsið er 200 ára gamalt,
en samt fyrsta flokks fangelsi
og staðsett við gamla borg í
mjög fallegu landslagi. Vladi
mirfangelsið er eitt frægasta
fangelsi Rússa og hefur mik-
ið verið notað fyrir háttsetta
pólitíska fanga, t. d. voru
æðstu herforingjar nazista,
sem Rússar handtóku, send-
ir í Vladimírfangelsið. Þótt
Francis Povvers hefði sjálfur
mátt velja um öll rússnesk
fangelsi hefði hann ekki get-
að kosið sér annað betra en
Vladimírfangelsið.
Nokkru eftir að Powers
fékk dóm sinn fengu aðstand-
endur hans að ræða við hann,
en síðan hefur enginn Banda
ríkjamaður séð hann. Öllum
óskum bandaríska sendiráðs
ins um að mega senda ein-
hvern til að heimsækja hann,
hefur ekki verið svarað. Sam
kvæmt fangelsislögunum
leyfist Powers þó að skrifast
á við konu sína og fjölskyldu
og taka á móti gjafapökkum
frá þeim. Þykir Bandaríkja-
mönnum ástæða til að ætla
að Powers hljóti bezta hugs-
anlega aðbúð í rússneskum
fangelsum og njóti allra
þeirra réttinda sem fáanleg
cru innan hvítþveginna
veggja þessa fræga fangels-
is.
Fangarnir búa í rúmgóðum
hvítmáluðum herbergjum,
einn til 10 í hverju. Stál-
grindur éru fyrir ólæstum
gluggunum, fangarnir fá
þrjár máltíðir á dag og geta
þar að auki keypt sér að vild
til viðbótar í eldhúsi fangels-
isins og þeim leyfist að ganga
cinn til tvo tíma á dag undir
beru lofti úti í fangelsisgarð-
inum.
í klefunum leyfist föngun-
um að tefla og spila dóminó,
en ekki spila á spil. Þeir liafa
frjálsan aðgang að bókasafni
fangelsisins, sem sagt er að
sé vel skipað af rússneskum,
enskum, þýzkum og frönsk-
um sígildum bókmenntum.
Ekkert útvarp er '• fangelsinu,
né sjónvarp eða kvikmynda
sýningar.
Sturtubað fá fangarnir 10.
hvern dag, þegar skipt er um
rúmföt hjá þeim, og föt. Þeir
FramhaJd á 14. síðu.
NÚ ER 'verið að sýna mynd
í Stjörnubíó, sem mun vissu
lega vekja mikla og verð
skuldaða eftirtekt. Mynd
þessi heitir Sumar á fjöllum
og er sögð sænsk-ensk í
myndkynningu. Myndin fjall
ar um ferðalag finnsks
drengs frá Englandi til Finn
lands. Ferðalag þetta fer
hann á eigin spýtur og án
samfylgdar. Ætlun hans er
að 'komast til heimkynna
sinna í Finnlandi. en þaðan
hafði hann hrökklast með föð
ur sínum í stríðsbyrjun. Nú
er stríðinu lokið, en bæði fað
ir hans og móðir diáin. Heima
í Fi.nnlandi vonar hann að
systir hans sé enn á lífj og
þangað vill hann komast,
hvað sem það kostar.
Myndin lýsir fádæma dugn
aði þessa einmana unglings
og áhorfendur fylgja honuna
á ferð hans unz hann nær
takmarki- sínu og allt endar
eins og ibezt verður á kosið.
Þessi my,nd er ein sú hug
næmasta, sem hér hefur ver
ið sýnd um langain tíma. Húra
er einstaklega vel gerð og oft
dfiburðavel tekin, myndir
þær sem sýna okkur dýralíf
ólbyggðan.na eru margar þann
veg gerðar. að þær verða lítt
gleymanlegar. Einnig er nær
myndir af gróðri mjög vel
teknar.
Leikur mannveranna í
myndinni er það, sem helzt
er hægt að fetta fingur út í,
en slíkt á varla við í mynd,
sem 'hefur upp á svo margt
gott að bjóða og fólk á þakk
ir skildar fyrir að háfa
fflutt hana hingað.
H. E.
4 11. okt. 1961
Alþýðublaðið