Alþýðublaðið - 04.04.1962, Blaðsíða 7

Lögfræði fyrir almenning
dýrum
FRAM á síðustu áratugi hefur
landbúnaður verið aðalatvinnu-
vegur íslendinga. Hefur búfjár-
ræktin þar skipað öndvegið.
Löggjöfin ber framangreindum
atvinnuháttum glöggt vitni. M.a.
eru mörg lagaákvæði, eldri og
yngri, varðandi ábyrgð manna á
tjóni, sem dýr þeirra valda.
í Jónsbók xrá 1281 sbr. Réttar
bót frá 1294 voru ítarleg ákvæði
um þessi efni. Þessi gömlu á-
kvæði hafa-aldrei beinlínis verið
numin úr gildi. í slíkum tilfellum
orkar oft tvímælis, hvort lögin
séu enn í gildi eða ekki.. Venjan
er þá sú að beita þeirri reglu, að
telja hin gömlu ákvæði í gildi, ef
þau hvorki brjóta i bága við
yngri sett lög né meginreglur lög
fræðinnar, eins og þær eru taldar
nú á tímum.
í löndum, þar sem kvikfjár-
rækt er stunduð hefur ávallt ris
ið spuming um bótagreiðslur
vegna ágangs búfjár í landi ann
ars manns. Samkvæmt ákvæðum
Grágásar varðaði beit á túnum,
ökrum og engjum usla'bótum.
Jónsbók breytti þessu ákvæði og
lét bótagreiðsluna byggjast á þvi,
hvort lögrgaröur var um landið
eða ekki. Löggarður var torf- eða
grjótgarður af ákveðinni hæð og
þykkt, en með hliðsjón af 'breytt
um staðháttum má nú skilgreina
hugtak þetta sem griphelda girð-
ingu.
Þessum ákvæðum Jónsbókar
var aftur breytt árið 1294 á þá
leið, „að fulla skaðabót skuli
greiða fyrir beit töðUi akra eða
engja, þótt enginn löggarður sé
um“. Bótaskyldan er hér allt að
einu fyrir hendi, þótt eiganda eða
haldsmanni fjórsins verði ekki
gefið að sök.ágangur þess. Þetta
gamla ákvæði er í fullu samræmi
við nútíma kenningar á sviði
skaðabótaréttarins og er því talið
gildandi lög í landi hér.
Ákvæðið hefur sýnilega fyrst
og fremst í huga beit sauðfjár,
nautgripa og hrossa, en leyfilegt
hefur verið talið að beita reglun
um um önnur húsdýr, t.d. svín
og alifugla. Auðvitað er það ekki
beitin í þrengri merkingu, sem
bótum varðar, heldur einnig ann
ar usli, t.d. korn eða hey 'bælist
o.s.frv.
í Réttarbót ségir: „... að skylt
sé að hafa löggarð, hvar hlaðið er
kprni eða töðu“. Þar sem ætla
má mikla ásókn búfjár í korn-
eða heystakka, er sú skylda lögð
á eigandann að girða stakkana.
Ef hann bregst þessari skyldu,
hefur hann firrt sig kröfu til
skaðabóta. Jafnvel gæti sá, sem
á hinn ógirta heystakk, orðið bóta
skyldur, ef íénaður íræðist þar
undir. Talið er, að þessi regla
um hlaðið korn eða töðu gildi
einnig um matjurtargarða eftir
lögjöfnun.
Um bætur fyrir beit í haga
voru nákvæm fyrirmæli í Jóns-
bók. Þar skipti máli, hver afstaða
fjáreiganda til beitarinnar var
hvort löggarður var um hagann
og hvort landið var lögfest, en
lögfesting til íorna var ékveðin
réttarathöfn, sem svarar til lög
banns nú á tímum. Telja verð ir
sum af ákvæðum þessum énn i
gildi, en önnur eru úr gildi fallin
vegna breyttra aðstæðná.
í hinni fornu lögbók voru á-
kvæði um ágang afréttarfjár. í
þessu sambandi merkir1 afrétt
sumarhaga utan byggða. Giltu
reglurnar um allan búpening,
sem rekinn var á afrétt og ætlað
var að vera þar á sama tíma og
fénaði, þ.e. írá fjallárekstrum að
vori fram að réttum.
Sá, sem varð fyrir ágangi af-
réttarfjár, átti um þrjár ieiðir að
velja: 1.) Leyfa fénu að renna. á-
fram sem vill, og bar hann þá
ekki ábyrgð á, þótt það
ylli tjóni í landi annars manns 2.)
Að reka féð aftur til afréttar 3.)
Að reka féð heim til eigandans
eða loka það inni og bíða þess
að eigandinn sæki það.
Öll eru framangreind ákvæði
þess eðlis, að þau geta enn átt
hér við, og verður því að telja
þau til gildandi iaga. í einstökum
f jallskilareglugerðum hafa verið
sett ákvæði, sem brjóta í bága við
þessi fyrirmæli Jónsbókar. Þar
sem engin heimild er fyrir hendi
að telja þessi Jónsbókarákvæði
úr gildi, hafa þau því í þessum
efnum enn lagaheimild, og eru
því gagnstæð ákvæði í fjallskila
reglugerðum márkleysa. Fram-
kvæmdavaldið er óbært að setja
fyrirmæli andstæð lögum, þótt
gömul séu.
Hér að framan hefur verið
dvalið við þau tilvik, þegar dýr
valda tjóni með beit eða öðrum
ágangií jarðrými annars manns
enda eru þessi tilvik raunhæfust
En dýr geta valdið tjóni með
öðrum hætti, t.d. á öðrum dýrum
og jafnvel mönnum. í þessum
efnum byggði Jónsbók á mjög
frumstæðum rétti, þ.e. á þeirri
hugsun, að dýrið gæti aldrei fyr
irgert meiru en sjálfu sér. Éf dýr
olli skaðaverki, gat sá, sem fyrir
tjóni varð, aldrei krafizt hærra
bóta en verðmæti dýrsins nam.
Þessi regla er fyrir löngu orðin
úrelt og ekki í neinu samræmi
við skaðabótareglurnar nú á tím
um. Valdi dýr skaðabótaskyldu
tjóni ber að meta það tjón til fjár
og þá f járhæð verður eigandi dýrs
ins að greiða tjónþóla, en þessi
fjárhæð er öldungis óháð verð-
mæti dýrsins.
Eigendum dýra eru í vissum til
feilum lagðar ríkar skyldur á
iierðar um vörzlur dýra. Á þetta
einkum við um loðdýr, svo og
naut og graðhesta samkv. lögum
um búfjárrækt frá 1957. Ef út af
er brugðið varðandi öryggisgæzlu
dýranna, hafa eigendurnir bakað
sér refsiábyrgð og bótaskyldu,
hafi tjón hlotizt af.
Þegar hinum iögákveðnu tiifcll
um á þessu sviði sleppir, rís sii
spurning, hvort á eigendur dýra
eða haldsmenn verði lögð víðtæk
ari bótaskylda en atmenna skaða
bótareglan heimilar S^mkv.
þeirri reglu verða þeir bótafekyid
ir, ef þeir valda öðrum tjóni af A-
setningi, t.d. reka fé sitt í|!and-
annars manns eða siga grimmum
hundum á menn eða skeþnur.
Einnig yrðu þeir bótaskyidir
samkv. sömu reglu, vegna gá-
leysisverka, þ.e. ef þeir gæta
ekki varúðar í meðferð dýranna,
en þau valdi síðan tjóni, sem
rekja má til þessarar vanrækslu.
Oft myndi málum á þann veg
farið, að réttmætt þætti, að bóta
skyldan væri íyrir hendi, þótt skil
yrðum almennu skaðabótareglur.n
ar sé ekki fullnægt.
Þegar þjóðfélagið heimilar
mönnum hald dýra þrátt fyrir
vissar hættur, sem þeim er sam
fara, verður að telja sanngjarnt,
að á eigendum dýranna hvíli víð
tækari fébótaábyrgð en samkv, ,
almennum bótareglum.
Hitt er annað mál, að þessari '
ábyrgð verður að setja nokkrar :
skorður. Gera verður þá almennu ,
kröfu, að menn gæti varúðnr
gagnvart hættulegum dýrum, en
firri sig ella bótarétti að meira
eða, minna leyti.

VANDAMÁL togaraútgerff-
arinnar er öllum áhyggjuefni,
og einnig það, að vegna kaup-
deilu milli útgerðarmanna
annars vegar og sjómanna á
skipunum hins vegar, stöðvast
nú skipin hvert af öðru, jafn-
óðum og þau koma í heima-
höfn. Þetta er því tilfinnan-
legra, þar sem stöðvunin er á
þeim tíma, ■ þegar frekast er
aflavon á miðri vetrarvertíð.
Er fyrirsjáanlegur þjóðarvoði,
ef deila þessi verður ekki
leyst mjög fljótlega.
Menn tala nú um margrá
mánaða verkfall á skipum þess
um og það í fullri alvöru.
Fyrir um það bil aldar-
fjórðungi varð togaraverkfall
á vetrarvertíð. Þáverandi
valdamenn töldu að svo mikið
væri í húfi, að Alþingi skarst
í leikinn og lögbatt kaup og
kjör á togurum þá. Um rétt-
mæti þeirra aðgerða skal ekki
dæmt hér, en aðeins undir-
strikað þetta, að þá þótti
þjóðarvoði að hafa þessi þá
afkastamiklu skip bundin við
bryggjur.
Og eitt er nú víst, að eftir
því, sem-' þessi skip liggja
lengur óvirk í höfn, eftir því
verður .vafasamara hve mörg
þeirra ýta úr vör, þegar verk-
fallinu lýkur. Og grunur minn
er sá, að það þurfi hreint
kraftaverk að gerast, ef sum
þessdra skipa fari þá út aftur
fyrst um sinn, þótt verkfall-
inu ljúki og þá ekki allir und-
ir eignarlialdi núverandi eig-
enda. Gæti þá svo farið, áð
sumir þeirra ryðguðu í ein-
hverju þanghafinu næstu
misserin eða árin.
Sum hin stærstu togarafé-
liig, eru sokkin í skuldadýki,
sem þau sjá ekki út fyrir og
vonlaiist að nýir eigendur fá-
ist til að taka við. Þar sem
hinir gáfust upp.
Það munu margir kalla þetta
svartsýni, en þeir liinir sömu
ættu að kynna sér rekstrar-
Erfiðleikar togaranna og
yfirstandandi verkfall
afkomu sumra þessara félaga
undanfarin ár. Og er ekki ó-
hægt um vik, þar sem sum
þeirra eru opinber fyrirtæki
og almenningur getur fengið
að vita um afkomuna þar.
Það eru tvö atriði, sem
manni virðist að hafi sérstak-
iega valdið þessari erfiðu af-
komu. Er þar um að kenna
aflatregðu, sem sumir kalla
stimdarfyrirbrigði* en sem
því miður mun ekki vera, held
ur éyðing á fengsælum miðum
bæði fjær og nær.
í öðru lagi er hér um að
kenna sök, sem skrifa verður
á reikning forráðamanna á
ir sams konar afla. Sama á sér
stað eftir að uppbótarkerfið
var afnumið. Hvar voru þá
rökin fyrir þessum ráðagerð-
um? Eg hefi marga fróða menn
spurt og suma, sem stóðu að
þessum aðgerðum, en enginn
hefur getað gefið mér full-
nægjandi svör.
Þá má líka nefna önnur tvö
atriði, sem torvelda afkomu
þessara skipa. Fyrst er það,
að við útfærslu landhelginnar,
misstu þau mikið af sínum
beztu aflamiðum og svo hefur
iíka vcrið hlaðið á þessi skip
ýmsum útgjöldum — sumum
vafasömum, og hefur ríkis-
valdið vcrið þar Iíka að verki.
æðstu stöðum meðan uppbót-
arkerfið var við líði, frá ár-
inu 1951 til 1958. Var afli
togaranna verðlagður af ráða-
mönnunum á miklu lægra
verði, en bátaafli. Hafa fróðir
jnenn nefnt allháar tölur í
því sambandi og seinast nú í
einu dagblaðinu telur fróður
maður í þessum sökum, að
þannig hafi verið ranglega
haft af hverjum togara 700
þús. krónur á ári um átta ára
skeið, eða 5.G millj. yfir
greindan tíma.
Áður en uppbótarkerfið
kom til sögunnar, fengu allar
tegundir skipa sama verð fyr-
Munu sum þessara útgjalda
ekki þekkjast hjá öðrum
þjóðum, sem gera út togara.
Það er eflaust vonlaust, að
treysta á það, að togararnir
fái að toga á hinum friðlýstu
svæðum. Samþykktir, sem
maður hefur heyrt í útvarpi og
lesið í blöðum frá bæjarstjórn
um og félagssamtökum, benda
ekki til þess að þjóðin vilji
almennt opna þeim leið inn
fyrir landhelgislínuna og þess
vegna mun hvorki nein ríkis-
stjórn eða alþingismenn vera
eða verða því fylgjandi, eftir
því sem ándrúmsloftið er nú
í þessu ntáli hjá þjóðinni,
undantekningar séu í þessu
sem öðrum málum.
.Núverandi ríkisstjórn gerir
nú virðingarverða tilraun til
stuðnings þessum atvinnuvegi
og þannig reynt að jafna göm-
ul met, en það er alltaf erf-
itt að bæta að fullu fyrir gaml
ar syndir og svo er hér. Það
tala sumir um að ríkissjóður
eigi að bæta togaraútgerðinní
svo vel skakkaföltin, að hún
geti greitt betri laun fiskimönn
um á þessum skipum, en nú
er gert. Það er að mínu viti
hættuleg leið, því slíka styrki
verða aðrir þegnar þjóðfélags-
ins að greiða, líka hinir lægst
Iaunuðu, hvort sem þeir vinna
á eyrinni eða eru opinberir
starfsmenn ríkis eða bæja,
sém sjálfsagt bera ekki of mik-
ið úr bítum fyrir vinnu síria.
Lausn þessara mála er ekki
eins auðveld og sumir telja.
Og að hinu getur maður svo
brosað, þegar því er hakjið
fram í blaði nu fyrir skömmu,
blaði sem vill telja sig ábyrgt
fyrir hlutunum, að einn sér-
stakur stjórnmálaflokkur geti
leyst togaradeiluna. Það ætti
að vera liðinn sá tími og koma
aWrei aftur, að sá vinnuvejt-
andi, sein gefur kjarabætur
verkafólki sínu, geti fyrirhafn-
arlaust sótt það sem kjarabqt-
in kostaði í næsta vasa, eins
og einn atvinnumálaráðherra
gerði mögulegt fyrir nokkrum
árurn.
En þess verður að krefjaðf,
þó Framhald á 12. síðu

ALÞÝÐUBLAÐIO - 4. apríl 1962 V
'MUBlÁli'c./, ScR í cf v■:J|