Breiðablik - 01.03.1911, Side 4

148
BREIÐABLIK
En það fór á annan veg-. Með
nýjum dugnaði og eldmóði tók
hann nú að rannsaka þekking'ar-
grundvöllinn, til þess að fá þar
betri fótfestu en áður hafði tekist,
með sálarfræðilegum rannsóknum.
Árangurinn birti hann í merki-
legri, en lítilli bók, er hann nefnir
P ragmatism (1907), þar sem
byltingin kemur fram í algleym-
ingi. Tvær síðustu bækur hans:
A Pluralistic Universe
(1908) og The Meaning of
T r u t h (1909) eru að skoða sem
áframhald.
Bækur sínar skoðaði hann allar
barátturit. Allar bera þær vott
um baráttuna í eigin sálu hans í
leitinni eftir sannleikanum. Hann
hafði lengi kent hjartabilunar og
leitaði síðast til heilsulaugar einn-
ar á Þýzkalandi (Nauheim), þar
sem margir hjartveikir menn leita
sér heilsubótar, ,,Núerstorma
og stórviðra-tími lífs míns geng-
inn um garð”, sagði hann þá við
vin sinn, 68 ára gamall. Enn
langaði hann til að geta ritað:
Forspjall heimspekinnar, og gefa
þar ljóst og greinilegt yfirlit yfir
feril hugsana sinna.
Síðasta ritgerð eftir hann birtist
í Hibbertjournal. Þar talar
hann um, hve mannsandanum sé
öldungis um megn, að grafa fyrir
síðustu rök þekkingarinnar. ,,Það
eru engin síðustu rök;þettaer síð-
asta orð mitt. Verið sælir!” Það
urðu líka kveðju-orð til heimsins.
Síðar mun leitast við að gera
dálitla grein fyrir heimsskoðan
þessa afar-merka manns, eins
mesta brautryðjanda í heimi hugs-
ananna, er uppi hefir verið í seinni
tíð. Fráfall hans var ef til vill
allra sárasti atburður síðastliðins
árs.
SKÁLDSPEKINGURINN TOLSTOI.
II.
Margt geröi Tolstoi, rússnesku þjóö-
lífi til viöreisnar. Hann kom bændaskól-
um á stofn meö nýju og frumlegu fyrir-
komulagi. Hann kom á samtökum meö
útgfát'u nýrra og velsamdra alþýöurita.
Hann hratt af staö líknarstarfsemi, til aö-
stoðar hálf-hungurmorða bændalýö á Mið-
Rússlandi. Hann afsalaöi sér rithöfunds-
launum og tilkalli til eignarréttar í
bókum sínum. Hann afsalaöi sér öllum
eignum, landi og lausafé, til konu sinnar
og sonar. Á meöan á síðustu bænda-
óeirðinni stóð, bauð hann bændunum aö
koma og taka alt, laust og fast, á landar-
eign hans. En enginn gegndi. Hann
liföi þar bændalífi, eins og hann frekast
mátti, lét gera sér bóndakofa, lifði við
einfalt viöurværi eins og tíðkast með
bændum, var klæddur eins og bóndi. í
grófii peysu, breitt leöurbelti um mitti,
loöhúfu, langt skegg óskorið, víðum
bróknm, er gyrðar voru niður í kýrleöur-
stível.
Búgarðurinn er viðhafnarlaus, íbúðar-
húsið langt og tvílyft með breiðum svöl-
um að framan og til beggja hliða. Öllum
dýrum húsbúnaði hefir verið fargaö, en
einungis hinu allra-nauðsynlegasta hald-
ið, til þess fjölskyldan hefði vanaleg þæg-
indi. Sjálfum sér neitaði hann um nokk-
ur þægindi og bjó í berum kofa, og var
þar inn að koma eins og í fangelsisklefa;
stóð kofinn einn sér. Þar geymdi hann