Óðinn - 01.01.1935, Page 18

18
Ó Ð I N N
Ludvig Holberg
1684—1934.
Eftir Richard PaulliJ)-
Þegar tvöhundruð og fimmtíu ára afmæli Holbergs
var hátíðlegt haldið 3. desember síðastliðinn, keptust
tvær þjóðir um að heiðra einn af allra mestu rit-
snillingum sínum. Störf Holbergs á fullorðinsárum
voru unnin í Danmörku; á tuttugasta og öðru ári
fór hann alfarinn úr Noregi. En fæddur var hann í
Noregi. Þar dvaldi hann öll uppvaxtarár sín, og þar
varð hann fyrir þeim bernsku og æskuáhrifum, sem
valda svo afar miklu um þroskun persónuleika ein-
staklingsins. Forfeður hans voru einnig norskir. Hann
getur þess og er hróðugur af, að langafi hans, sem
hann hjet í höfuðið á, var Biskup Ludvig Munthe í
Bergen. Hins getur hann ekki, að annar langafi hans
var stórauðugur jarðeigandi, sem átti yfir þrjúhundruð
bændabýli víðsvegar í Noregi; frá honum má vel vera,
að Holberg hafi erft löngunina til að afla sjer fast-
eigna. Óslökkvandi þrá hans til að hleypa heimdrag-
anum og kanna ókunnuga stigu var sameiginleg
honum og föður hans, er hófst af eigin ramleik úr
sessi óbreytts liðsmanns til herforingjatignar, og verið
hafði í herþjónustu víða erlendis og lagt mikinn hluta
Norðurálfu undir fót.
Umhverfið í fæðingarborg Holbergs var hið ákjós-
anlegasta til mentunar fjörmiklum unglingi, því Bergen
var á þeirri tíð alþjóðlegust borg á Norðurlöndum.
Eins og Holberg sjálfur kemst að orði: »Henni má
líkja við örk Nóa, þar sem allar tegundir dýra getur
að líta; því að fólk hvaðanæfa af jarðarhveli hópast
þangað«. Fæðingarstaður Holbergs setti einnig svip
sinn á hann. Hjer og þar í ritum hans verður vart
minninga frá Bergen, og hann helgaði borginni eitt
sagnfræðisrita sinna, Bergens Beskrivelse (Lýsing á
Bergen, 1737), þar sem hann rifjar upp ýms áhrif
frá bernskuárunum.
Þegar Holberg var tveggja ára, dó faðir hans, og
sama ár fór mikill hluti ættar-auðsins forgörðum í
1) Richard Paulli, bókavörður við Konunglega Bókasafnið,
er merkur danskur bókmentafraeðingur, einn af höfundum hinn-
ar miklu dönsku bókmentasögu: lllustreret Dansk Litteratur-
historie, 1924—1937, og ritar hann þar um Holberg og öld
hans; en þessi ritgerð Paullis um skáldið er þýdd úr hinu
góðkunna tímariti The American Scandinavían Revíew, með
leyfi höfundar og ritstjóra nefnds tímarits. — Þýð.
stórbruna í Ðergen. Ellefu ára að aldri misti hann
móður sína. Þrátt fyrir þessi áföll, hjelt hann, þó
yngstur væri tólf systkina, áfram námi, með styrk
ættmenna sinna, og Iauk prófum sínum við Kaup-
mannahafnarháskóla á stuttum námstíma þar. Gerðist
hann um hríð heimiliskennari, en víðfeðmur umheim-
urinn heillaði hann ómótstæðilega. Greip útþráin hann
svo föstum tökum, að vart tvítugur lagði hann af stað
í fyrstu utanför sina með sextíu ríkisdali í vasanum.
Hófst nú nýtt tímabil í lífi hans.
Á fjórum ferðum, er sumar stóðu yfir langtímum
saman, tókst Holberg á næstu tólf árum að verða
gagnkunnugur í mörgum löndum Norðurálfu — —
Englandi, Niðurlöndum, Þýskalandi, Frakklandi og
Ítalíu. Síðar dvaldi hann einnig vetrarlangt í París.
Ferðalög þessi á yngri árum voru mjög þýðingar-
mikil fyrir hann og eru megin-þáttur í hinni framúr-
skarandi skemtilegu sjálfsævisögu hans. Með afburða
athyglisgáfu og ríkri kýmni segir hann frá því, sem
hafði fyrir augu borið og á dagana drifið, og athuga-
semdir hans, jöfnum höndum, um atburði og menn-
ingarástand, sýna, að hann var gæddur hvorutveggja
í senn:------gestrisnum huga og heilbrigðri gagnrýni.
Þrátt fyrir meðfædda sparsemi, varð Holberg ekki
altaf greitt um vik, að standa straum af ferðakostn-
aði sínum. Ferðaðist hann þó eins ódýrt og unt var,
fór oft langar leiðir fótgangandi, tók sjer fari á ferju-
bátum, leitaði uppi ódýra gististaði, og matseldaði
meira að segja sjálfur í Róm, með grautarsleifina í
annari hendi en bókina í hinni, að eigin sögn. Oðru
hverju vann hann sjer einnig inn fje með tungumála-
og sönglistar-kenslu, eða með því, að ganga í þjón-
ustu heldri manna á ferðalögum. Með þessum hætti
átti hann samvistir við hinar fjarskyldustu stjettir
þjóðfjelagsins og kyntist alskonar fólki.
Auk þess gáfu ferðalög hans honum tækifæri til
að kynnast af eigin reynd andlegum straumum Norð-
urálfu samtíðarinnar. Hann sá eigi aðeins leiklistina
í slíkum blóma, sem ekki var hægt að gera sjer í
hugarlund á Norðurlöndum; heldur komst hann jafn-
framt í kynni við hinar nýju kenningar, sem urðu
aflgjafinn í upplýsingar-stefnu 18. aldarinnar, og sem
enginn hafði dirfst að flytja heim til Danmerkur þar
sem andlegt líf sat enn í hörðum fjötrum guðfræð-
innar. Gnægð áhrifa var hægt að safna í hlöðu í
Norðurálfu þeirrar tíðar, og Holberg kunni tökin á
því, að gera alt, sem varð á vegi hans, ávaxtaríkt
fyrir bókmentir heimalands síns.
Eftir að hafa beðið nokkur ár launalaust, við þröng-