Alþýðublaðið - 12.05.1965, Qupperneq 8

msMiniMHiniimiininniiiniiiininiHiiaiiiiBiiEiiiiniiiiiiiiniiiininiiimnnnnminnniiiinnnimiminiBiniiniiiiiniiiiiiinmnKmmnnninn
Hið pólitíska gildi sprengjun
Anarkisminn eða stjórnleysisstefnan
léf mikið að sér kveða á árunum 1880—
1814. Anarkistar vildu ríkisvaldið feigt
og börðust gegn því með hermdarverk-
um. Algert stjórnleysi töldust þeir þó
ekki vilja. — Grein sú? sem hér fer á eft-
ir, f jallar uan anarkismann og fylgjendur
hans.
HNEIGÐ til hermdarverka er
B smitandi, og það er athyglisvert
Ihve tilræði við víðkunna fyrir-
menn eru algeng á tímabilínu
frá 1880 til 1914. Þetta var tíma-
bil anarkismans, stjórnleysis-
stefnunnar. Ekki voru þó allar
þessar árásir runnar undan rifj-
um anarkista, en vinnubrögðin
voru fengin að láni frá þeim,
eins þótt tilgangurinn væri ann-
ar. Þannig var það t. d. um
morðin á Alexander II. Rússa-
keisara, 1881 og Franz Ferdinand
erkihertoga 1914.
Hins vegar voru morð Sadi Car
not Frakklandsforseta og Me-
H Kinley forseta Bandaríkjanna og
jj tilræðin við keisaradrottningu
gj Austurríkis, Ítalíu konung og
s forsætisráðherra Spánar ásamt
( fjölda af misheppnuðum morð-
( tilraunum á ríkisráðendum,
M furstum og stjórnmálamönnum
afleiðing af þeirri skoðun anar-
kista að ef tákn ríkisheildarinn-
ar væri numið brott fyrir aug-
um jnanna,. þá stuðlaði það að
því að leysa upp ríkjandi þjóðfé-
lagsskipan. Morð á konungi eða
stjórnmálamanni hafði að áliti
þessara manna það hagnýta gildi
að þá byrjaði ríkisskipanin að
molna sundur.
Samt sem áður var hér oft um
að ræða hrapallegan misskilning,
líka frá sjónarmiði anarkista. —
Þannig var t.d. um áráána á
Elizabetu af Austurríki. ítalskur
maður réðist á hana og rak hana
í gegn með hnífi á landganginum
af skipi nokkru á Genfarvatni.
En honum sást allsendis yfir þá
staðreynd, að drottningin hafði
lengi búið skilin frá manni sín-
umi og þráði ekkert heitar en
að hverfa fyrir fullt og allt aftur
til kyrrláts einkalífs. Þá kom það
ósjaldan fyrir, að fórnarlambið
bar langt að tilræðismanninum
að hugprýði, svo að vinsældir
þeSs jukust en ekki minnkuðu
hjá alþýðu manna. Þannig var t.
d. um Umberto I. ítaliukonung
er lét svo ummælt, að þess kon-
ar atvik tilheyrðu þeirri áhættu
er starfið legði honum á herðar.
Hann náðaði tilræðismanninn er
hafðí verið dæmdur til dauða og
sá um að móður hans væri
greiddur lífeyrir.
★ Vitriól-tilræði.
Árásir anarkista beindust ekki
einvörðungu að ríkisráðendum
eða stjórnmálamönnum eða voru
hefndarráðstafanir fyrir fangels-
anir eða aftökur annarra anar-
kista. Árásir voru einnig gerðar
á stofnanir, sem taldar voru vera
einstaklega glögg tákn um hin
„fölsku verðmæti hins borgara-
lega lífs-“ Slík var t.d. ástæðan
fyrir því að varpað var
sprengju inn í vinsælan veitinga
stað í Lyon snemma morguns
1882. Þetta gerðist nokkru eftir
að anarkrsta-blað hafði sagt, að
„eift af fyrstu verkum hinnar
þjpðfélagslegu byltingar er, að
eypileggja slíka staði.“
^vipað gerðist, þegar Charles
nofekur Gall.o varpaði vitriol-
f 1R ku af svölunum inni i kaup
höllinni í París niður á milli
víxlaranna. Gallo var að mörgu
leyti dæmigerður anarkisti, að
háifu leyti afbrotamaður, að
hálfu leyti ofstækismaður, sem
jaðraði við að vera geðbilaður.
Hann var talinn vel gefinn en
beitti gáfum sínum að því að
faísa peninga. í fangelsinu fékk
hann sínar anarkistisku hug-
myndir. Hann hélt því fram
fyrir réttinum, að vitriol-árásin
hefði verið liður í áróðrinum
fyrir hinni anarkistísku kenn-
ingu. Og þegar hann var dæmd-
ur í 20 ára fangelsi hrópsði
hann: „Lifi anarkisminn, hið
borgaralega réttarkerfi tortím-
ist, lifi dýnamítið. Þið eruð fá-
vitar allir saman,”
★ Forsetamorð.
Frægasta tilræðið við „táknin”
fyrir hið borgaralega ríki er
sprengjuárás August Vaillant —
en hann var líka nokkurn veg-
inn dæmigerður anarkisti í lífs-
háttum sínum. Hann varð ungur
viðskila við foreldra sína, flækt-
ist víða og vann við hitt og
þetta. Árið 1893 varpaði hann
sprengju sinni niður yfir fulltrúa
deildina í franska þinginu ofan
4------------------------------
Mikael Bakunin.
úr áheyrendastúkunni. Allt húsið
kvað við af braki og brestum og
allt fór á kaf í reyk, en þegar
rofaði til, sagði forseti deildar-
innar Dupuy, hin frægu orð:
„La senace continue." Þótt eng-
inn léti lífið var Vaillant dæmd-
ur til dauða og undir fallöxinni
hrópaði hann: „Lifi stjórnleysið,
mín verður hefnt.” ,
Og hann reyndist sannspár.
24. júní 1894 varð Carnot for-
seti, sem ekki hafði viljað náða
Vaillant fyrir árás í Lyon, rek-
inn í gegn og beið bana af. —
Morðinginn var ítalskur anark-
isti. Santo Jeromimo Caserio, 21
árs gamall. Hann framdi morðið
sumpart til að hefna Valaints
og sumpart til að útbreiða hug-
myndir anarkista.
Með þessu forsetamorði náði
hermdarverkaalda er vaðið hafði
yfir um tveggja ára skeið há-
marki. Þannig voru gerðar 11
árásir með sprengjum í París
einni á þessum tveimur árum.
Afleiðingin varð sú, að lögreglan
hóf víðtækar aðgerðir gegn hinni
anarkistísku hreyfingu og brátt
fór að líða að lokum hins anar-
kistíska tíma, þótt ölduleiðingar
hans næðu langt fram á 20. öld-
inat inn í Rússland, Spán og
Bandaríkin.
★ Mishepinnuð
hugmynd.
Anarkisminn er það átjórn-
málalega hugmyndakerfi er
segja má að sé mest mishéppnað
allra hugmyndakerfa í veraldar-
sögunni, enda þótt áhangendur
þess hefðu mikil umsvif um hríð.
Þeir voru líka furðulega mislit-
ur lýður, — alvarlega þenkjandi
moralistar, blindir ofstækismenn,
hugsjónamenn sem ekkert taum-
hald höfðu á sér, grátbroslegir
furðufuglar. Um þetta efni er
nvlega útkomin skemmtileg bók,
„The AnarchPs" eftir James
Joll. Ef til vill hefur hann hlot-
ið hugmyndina um að leggjá í
þetta verk frá starfi sínu fyrir
andspyrnuhreyfingar í Evrópu
á stríðsárunum.
Ástæðan fyrir því að hann
leggur í að setja saman þetta
verk, kemur fram í þessum orð-
um hans í formála:
„Þegar bylting heppnazt eru
sagnfræðingar önnum kafnir við
að rekja þræði þeirrar þróunar
er til hennar liggur, og afleið-
ingin verður sú, að öll forsagan,
oft saga heilla alda, er lögð fram
í lieilu lagi og hvert einstakt at-
vik dæmt eftir því hvort og
hvernig það stuðlaði að hinum
endanlega árangri- Á hinn bóg
inn eru misheppnaðar byltingar
sem blindgötur, og fáir leggja
sig í að kynna sér frumkvöðla
slíkra tilrauna og hugmyndir
þeirra vegna þeirra sjálfra. Þar
af leiðir að merkilegt rannsókn-
arefni er ekki rannsakað og hin
sögulega útsýn þrengist. En ef
hlutverk sagnfræðinganna eins
og málarans er að teikna myndir
sögunnar sífellt skýrari dráttum
og hjálpa almenningi til að sjá
atriði hennar í nýju og nýju ljósi
þá getur yfirsýn yfir mistökin
ekki síður verið gagnleg en það
sem heppnast. Þá fæst betri
skilningur á sálfræðilegum ger-
endum og uppbyggingu samfé-
lagsins . . .”
Þess vegna hefur hann skrifað
skemmtilega bók um byltingu eða
keðju af byltingartilraunum sem
fóru út um þúfur, og hugmynd
sem var þurrkuð út álíka misk-
unnarlaust og þeir stjórnmála-
menn er urðu fórnarlömb fylg-
ismanna hennar.
Peler Krapotkin
★ Samfélagið
gert upp.
Anarkistar óskuðu — eða á
maður að segja óska, ef eitthvað
skyldi vera eftir af þeim á Spáni
og Ítalíu — ekki eftir því að á
verði komið algeru stjórnleysi.
Þeir vilja fá kerfi af litlum sam
félögum með sjálfstjórn, grund
völluð á raunverulegu bræðra-
lagi og gagnkvæmri hjálp án
þess að yfirvöld eða stjórn þurfi
að koma til. Þeir eru á móti
stjórnleysi í þess eiginlegu merk
ingu. En þeir eru þeirrar skoð-
unar, að morð og eyðilegging,
óreiða og hermdarverk geti ver-
ið nauðsynleg skilyrði til þess
að leggja að velli það vald í
þjóðfélaginu, sem hundeltir og
fjötrar einstaklinginn. Og vald-
ið kemur fram hjá stjórnmála-
mönnum, embættismönnum.
lögreg^lu, her, klerkastétt, at-
vinnurekendum, bankavaldi og
jarðeigendum. Anarkistarnir
hafa aldrei ætlað sér að skapa
velferðarríkí með góðum efna-
legum lífsskilyrðum. Þeir tóku
frelsið og jöfnuðu við ákveðin
skilyrði fram yfir allt.
★ F.T°rT*a>-vA+t||rirm
er liínfnsSur.
Fyrsti fræðilegi höfundur an-
3 12. maí 1965 — ALÞÝÐUBLAÐIÐ