Alþýðublaðið - 29.05.1965, Qupperneq 7

m »+ M r f
Vilmunaarson

í LEIÐARA Alþýðublaðsins 20.
þ. m. eru bornar fram fjórar
spurningar við sextíumenninganna
svonefndu, sem undirrituðu á-
Skorun um sjónvarpsmálið og
Sendu alþingi 13. marz 1964. Eru
spurningar þessar bornar fram af
tilefni spurningalista, er lagður
var fyrir menntamálaráðherra á
fundi, sem nokkrir úr hópi sex-
tíumenninganna efndu til 17. þ.m.
Nú mun leiðarahöfundi Alþýðu-
blaðsins kunnugt, að sextíumenn-
ingarnir hafa ekki með sér nein
samtök, og því er ekkl von á, að
frá þeim berist eitt sameiginlegt
heildarsvar við spurningum hans.
Hins vegar geta einstakir menn
úr hópi þeirra að sjálfsögðu reynt
að svara spurningunum hver fyr-
ir sig. Þar sem ég var einn þeirra,
sem boðuðu til fyrrgreinds fund-
ar með menntamálaráðherra, og
átti þátt í að semja spurningar
þær, er lagðar voru fyrir hann,
vil ég leyfa mér að leitast við
að svara spumingum Alþýðu-
blaðsins, en tek það skýrt fram,
að þau svör ber aðeins að lita á
Sem persónuleg svör mín.
1) Er þessum samtökum ætlað
að vinna einnig gegn íslenzku
sjónvarpi?
Því er í fyrsta lagi til að svara,
að sextíumenningarnir hafa ekki
með sér nein skipuleg samtök, svo
sem áður er getið. Um afstöðu
þeirra til stofnunar íslenzks sjón-
varps er rétt að vísa til áskorun-
ar þeirra til aiþingis, þar sem
segir orðrétt um þetta efni: —
„Með stofnun og rekstri íslenzks
sjónvarps teljum vér, að ráðizt sé
í svo fjárfrekt og vandasamt fyr-
irtæki með örfámennri þjóð, að
nauðsynlegt sé, að það mál fái
þróazt í samræmi við vilja og
getu þjóðarinnar, án þess að knú-
ið sé fram með óeðlilegum hætti.”
Þannig er ljóst, að sextíumenn-
ingarnir hafa ekki tekið afstöðu
gegn stofnun íslenzks sjónvarps.
, ^
1 hópi þeirra eins og annarra
landsmanna mun vafalaust gæta
skiptra skoðana um það, hvort og
hvenær rétt sé að stofna íslenzkt
sjónvarp. Það hlýtur að fara eftir
mati manna, annars vegar á gildi
sjónvarps sem menningartækis og
hins vegar á getu þjóðarinnar til
að ráðast í svo kostnaðarsamt
fyrirtæki og halda því uppi á þann
veg, að menningarlegur ávinn-
ingur verði að. Þegar þetta hvorf
tveggja er haft í huga: að sextíu-
menningarnir hafa ekki tekið af-
stöðu gegn íslenzku sjónvarpi sem
slíku og hafa auk þess ekki með
sér skipuleg samtök, er auðsvar-
að fyrstu spurningu Alþýðublaðs-
ins á neikvæðan veg.
Hins vegar kemur það fram i
ályktun sextíumenninganna, að
þeir hafa áhyggjur af því, ef
jafnviðurhlutamikið mál og stofn-
un íslenzks sjónvarps er knúið
fram „með óeðlilegum hætti,” þ.
e. á þann veg, að fyrst sé er-
lendri sjónvarpsstöð á Íslandi að
þarflausu gert kleift að ná til
meirihluta þjóðarinnar, en síðan
sé stofnun íslenzks sjónvarps eins
konar neyðarráðstöfun vegna
hins erlenda hermannasjónvarps.
í samræmi við þetta sjónarmið
hafa fundarboðendur leyft sér að
varpa fram við menntamálaráð-
herra nokkrum spurningum um
fyrirhugað íslenzkt sjónvarp,
rekstur þess og starfsskilyrði. Ég
tel það persónulega einhverjar
fáránlegustu afleiðingar hinnar
slysalegu meðferðar íslenzkra
stjórnarvalda á ameríska sjón-
varpsmálinu, ef þeim, sem á-
byrgð bera á því máli, tekst að
kæfa niður allar heilbrigðar um-
ræður og gagnrýni á stofnun og
rekstur íslenzks sjónvarps. Mætti
ég minna á þau ummæli ívars
Eskelands, útvarps- og sjónvarps-
ráðsformanns Norðmanna, að
hefði hann verið spurður þeirrar
spurningar fyrir nokkrum árum,
hvort íslendingar ættu ekki að
koma upp sjónvarpi, hefði liann
trúað spyrjandanum fyrir því, að
hann hlyti að vera Kleppsmatur.
Og stofnun íslenzks sjónvarps nú
réttlætti ívar Eskelánd með því,
,,að sú einokunaraðstaða, sem
hefur skapazt hér fyrir eina er-
lenda sjónvarpsstöð, hafi í för
með sér lífshættu fyrir íslenzka
þjóð, íslehzka menningu og ís-
lenzkt mál.” í viðtali, sem við
Sigurður Líndal og Sigurður A.
Magnússon áttum við ívár Eske-
land, staðfesti hann, að ekkert
hetði gerzt í sjónvarpsmálum,
sem breytti þeirri skoðun sinni,
að það væri í rauninni óðs mahns
æði að stofna sjónvarp á íslandi,
annað en tilkoma Keflavíkursjón-
varpsins. Það kann að vera, að
þeim islenzkum ráðamönnum,
sem dottið hafa ofan í hinn amer-
íska sjónvarpspytt og hugsa sér
nú að nota stofnun íslenzks
sjónvarps sem hálmstrá, ef ekki
hafa það að skálkaskjóli, komi
það betur, að hið íslenzka sjón-
varpsmál fái að vera í friði fyrir
allri gagnrýni, verða eins konar
heilög kýr í þjóðfélaginu. Hinir,
sem ekki bera ábyrgð á Kefla-
víkursjónvarpinu, heldur vöruðu
við því frá upphafi, áskiija sér
að sjálfsögðu rétt til frjálsra um-
ræðna og fyrirspurna um íslenzkt
sjónvarp, hvort sem leiðarahöf-
undi Alþýðublaðsins líkar betur
eða verr.
2) Vita sextíumenningarnir
ekki, aff fjár til íslenzks sjón-
varps er aflað eingöngu frá
sjónvarpsnotendum og aug-
lýsendum, en verffur ekki tekiff
af almannafé frá öffrum stofn-
uniun í landinu?
3) Eru sextíumenningarnir ekki
sammála formanni norska út-
varpsráffsins, sem sagði í fyrir-
lestri í Reykjavík, að sjón-
varpiff hefði ekki dregiff frá
öffrum ’ menningarstofnunum,
öllu frekar örvaff þær? Hafa
sextíumenningarnir reynslu í
sjónvarpsmálum til jafns viff
þennan Norffmann?
Þar sem báðar þessar spurn-
ingar fjalla um fjárhagshlið ís-
lenzka sjónvarpsmálsins, kýs ég
að svara þeim í einu lagi.
Persónulega er mér kunnugt
um þá fyrirætlan íslenzkra stjórn-
arvalda, sem greint er frá í 2.
spurningu. En ef leiðarahöfundur
vill gefa í skyn með þessum
tveimur spiu-ningum, að engin
hætta sé á því, að íslenzkt sjón-
varp muni draga fé frá annarri
íslenzkri menningarstarfsemi, vil
ég t. d. benda honum á eftir-
farandir Eins ög kunnugt er, er
margvísleg íslenzk menningar-
starfscmi kostuð eða studd með
fé, sem kvikmyndahúsin skila í
ríkissjóð, svo sem Þjóðleikhús,
Sinfóníuhljómsveit, félagsheimili
o. s. frv. Auk þess eru sum kvik-
myndahúsin beinlinis rekin til
styrktar ákveðinni menningar-
starfsemi, t. d. Háskólabíó og Tóna
bíó, sém rekin eru til stuðnings
Háskólanum og Tónlistarfélaginu.
Nýlega skýrði einn af forstjórum
kvikmyndahúsanna í Reykjavík
frá því í viðtali við Lesbók
Morguhblaðsins, að mjög væri nú
farið að draga úr aðsókn að kvik-
myndahúsi því, er hann rekur, og
kenndi um sjónvarpinu. Reynslan
erlendis staðfestir þetta. í Banda-
ríkjunum var lokað þúsundum
kvikmyndahúsa, eftir að sjónvarp
kom til sögunnar, og nýlega mátti
lesa í vikuritinu Time, að hið
brezka kvikmyndafélag Rank eitt
hefði orðið að hætta rekstri um
hundrað kvikmyndahúsa eftir til-
komu sjónvarpsins. Þar sem leið-
arahöfundur Alþýðublaðsins vitn-
ar til ummæla ívars Eskelands
um áhrif sjónvarpsins á fjárhag
annarra menningarstofnana í
Noregi, er rétt að taka það fram,
að ívar Eskeland vék ekki einu
orði að áhrifum norska sjónvarps-
ins á rekstur norskra kvikmynda-
húsa. Hins vegar er vert að gefa
því gaum, að ívar Eskeland taldi
það norska sjónvarpinu einkum
til gildis, að það ræki „norskt
sjónvarpsleikhús,” sem orðid
hefði til að örva leiklistaráhuga
og leiklistarmenningu, einkum i
dreifbýli í Noregi. í viðtali ViO
eitt Reykjavíkurblaðanna taldi
Eskeland þetta tvímælalaust lang-
jákvæðasta þátt norskrar sjón-
varpsstarfsemi. En á fundinum
með sextíumenningunum lýsti
menntamálaráðherra yfir því, að
sýning íslenzkra sjónleikja í fyr-
irhuguðu sjónvarpi hér yrði svo
kostnaðarsöm, að um slíkt gæti
alls ekki orðið að ræða um fyrir-
sjáanlega framtíð. Efni hins fs-
lenzka sjónvarps yrði að mestir
leyti erlendar kvikmyndir með ís-
lenzkum leturtexta. Þannig virð-
ist starfsemi hins íslenzka sjón-
varps helzt eiga að verða í því
fólgin að flytja erlent kvikmynda-
efni inn á heimili landsmanna
með gífurlegum tilkostnaði og
leysa þannig kvikmyndahúsin a9
verulegu leyti af hólmi, en þau
hafa til skamms tíma skilað góð-
um arði, m. a. til margháttaðrar
íslenzkrar menningarstarfsemi,
Um sjálfstæða sjónvarpsstarfsemi,
sem verulegt fé kostar og ívar
Eskeland telur helzt til réttlæt-
ingar norsku sjónvarpi, verður
hins vegar ekki að ræða. Liggur
það enda í augum uppi, að þjóð,
sem er svo smá, að hún rís ekki
undir gerð innlendra kvikmynda,
getur ekki haldið uppi merkilegr*
sjálfstæðri sjónvarpsdagskrá 365
daga á ári.
4) Hvaffa mciiningaistofiianir
á ísiandi „svelta”? Er þaff Há-
skóli' íslands, sem er nýbúint*
aff reisa bíó fyrir 30-40 millj-
ónir? Er þessi fullyrffing, atf
menningarstofnanir „svelti”,
mat sextíumenninganna á start’i
Gylfa Þ. Gíslasonar ’ sem
Framh. á 15. síðu.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ - 29. maí 1965 7