Alþýðublaðið - 12.06.1965, Blaðsíða 7

BJARNI VILHJÁLMSSON
Skjalavörður er maður léttur í
spori og léttur í lund. Ekkert líkur
því, að hann geti þegar liaít háifa
öld á herðum. Satt að segja er
hann þó fimmtugur í dag.
Bjarni er Austfirðingur, fæddur
að Nesi í Norðfirði, sonur Vil-
hjálms Stefánssonar, útvegsbónda
þar, og síðari konu hans, Krist-
ínar Árnadóttur. Hirði ég ekki um
að rekja frekar ættir hans, enda
finnst mér það skipta miklu meira
máli, hvað menn eru af sjálfum
sér, en af forfeðrum sínum eða
formæðrum. En hafi Bjarni fengið
skapgerð sína og gáfur að ein-
hverju leyti frá þeim, sem vel má
vera, þá hefur það vissulega verið
gott fólk og vel gert um marga
hluti.
Hann ólst upp fram yfir ferm-
ingaraldur hjá foreldrum sínum á
Norðfirði, en hóf þá nám við gagn-
fræðaskólann á Akureyri, sem
einmitt um það leyti var verið
að gera að menntaskóia undir
forystu hins mæta skólamanns og
ágæta íslenzkukennara Sigurðar
skólameistara Guðmundssonar, og
lauk stúdentsprófi þar vorið 1936.
Eins og fleiri norðanstúdentar
mun Bjarni hafa búið lengi að
leiðsögn Sigurðar Guðmundsson-
ar, enda víst ekki verið í nein-
um vafa um það eftir stúdents-
próf, hvaða sérnámi hann skyldi
helga sig við háskólann í Reykja-
vík, þar sem prófessor Sigurður
Nordal gerði þá garðinn frægan
sem aðalkennari í íslenzkum fræð-
um. Hjá honum og prófessor Alex-
ander Jóhannessyni hóf Bjai-ni
háskólanám haustið 1936, með
málfræði að höfuðnámsgrein, og
lauk kandídatsprófi í íslenzkum
fræðum árið 1942 með ágætum
vitnisburði. Nefndist prófritgerð
hans „Nýyrði í stjörnufræði Urs-
ins”, þ. e. í þýðingu Jónasar Hall-
grímssonar, sem oft er við brugð-
ið fyrir skáldlegt orðbragð („Hann
er rækalli heppinn að smíða orð,”
sagði Páll Melsteð, síðar sagn-
fræðingur, þegar þýðing Jónasar
kom út árið 1842). Þessa ritgerð
bjó Bjarni síðar undir prentun,
og birtist hún í Skírni árið 1944.
Margra kosta völ átti Bjarni
ekki sem ungur kandídat í ís-
lenzkum fræðum á þeim árum. En
fáa veit ég hafa haft einlægari
vilja til þess að verða við þeirri
köllun, sem íslenzk fræði voru
honum frá upphafi og eru honum
enn í dag. Hugur hans stóð án
efa til fræði- og útgáfustarfs. En
af því varð vart lifað hér á landi
í þá daga. Var því um fátt annað
að velja en kennslustörf. Þau
hafði hann raunar þegar hafið
síðustu háskólaárin, er hann varð
að vinna fyrir sér öðrum þræði
með því, að kenna við kvöldskóla,
sem haldinn var á vegum menn-
ingar- og fræðslusambands al-
þýðu í Reykjavík 1939—1947; var
hann og forstöðumaður þess skóla
síðustu árin, sem hann starfaði.
Að kandídatsprófi loknu var
hann jafnframt blaðamaður við
Alþýðublaðið eitt ár, 1942 — 1943,
og framkvæmdastjóri menning-
ar- og fræðslusambands alþýðu
hið næsta, 1943—1944. Á þessum
árum vann hann sín fyrstu út-
gáfustörf. Þá gaf hann í sam-
vinnu við Guðna Jónsson, síðar
prófessor, út „Fornaldarsögur
Norðurianda,” þrjú bindi, 1943 —
1944, og einn síns liðs „Langt út
í löndin”, safn íslenzkra utan-
farasagna, árið 1944. Eftir það
sneri hann sér meir Og meir
að kennslustörfum, sem urðu
hans aðalstörf um hartnær hálfan
annan áratug. Hann var stunda-
kennari, fyrst við verzlunarskól-
ann árin 1945 — 1947, síðan við
kennaraskólann 1947 — 1956 og
síðast jafnframt við einn af gagn-
fræðaskólum höfuðborgarinnar
1955—1956. Árið 1956 var hann
settur fastur kennari við báða þá
skóla, kennaraskólann og gagn-
fræðaskólann, að hálfu við hvorn,
og var það til hausts 1958. Þá
var hann skipaður skjalavörður
við þjóðskjalasafn, og hefur verið
það siðan.
Þótt kennslustörfin væru eril-
söm og tímafrek og Bjarni
stundaði þau af stakri alúð eins
og allt það, sem hann tekur sér
fyrir hendur, vannst honum alltaf
einhver tími til ritstarfa og út-
gáfustarfa. Þegar áður en hann
hóf kennslustörf við verzlunar-
skólann, hafði hann í ritgerð, sem
hann nefndi „Tungutak dag-
blaðanna” og birtist í Helgafelli
árið 1944, varað eftirminnilega
við málspjöllum dagblaðanna,
„fátæklegu og klaufalegu orða-
vali” þeirra, „röngum orðmynd-
um og alls konar málleysum”,
sem mörgum stendur stuggur af
í seinni tíð. Nú átti hann hins
vegar árum saman hlut að er-
indaflutningi ríkisútvarpsins um
íslenzkt mál, sem átt hefur þakk-
arverðan 'þátt í því að leiðrétta
málvillur og málskemmdir meðal
almennings um land allt. Útgáfu-
störf stundaði hann einnig, þótt
í hjáverkum yrði að vera. Hann
gaf út „Karlamagnúsar sögu,”
þrjú bindi, árið 1950, og „Riddara
sögur,” sex bindi, árin 1949—
1951. En það ár, 1951, birti hann
einnig fróðlega og skemmtilega
ritgerð, „Orðasmíð Sigurðar
skólameistara”, i ritgerðasafni,
sem nefndist „Á góðu dægri” og
gefið var út af nokkrum læri-
sveinum Sigurðar Nordals á sex-
tíu ára afmæli lians.
Þótt margt sé nú þegar talið,
er hér enn að minnast þess verks,
sem ég hygg Bjarna hafa verið
kærast af öllum þeim, sem hann
hefur unnið eða átt hlut að; en
það er útgáfa þeirra Árna
Böðvarssonar magisters á „ís-
lenzkum þjóðsögum og ævintýr-
um Jóns Árnasonar”, sem þeir
unnu að sameiginlega og kom út
í sex stóruin bindum á árunum
1954—1961. Þeir nefndu hana
BJARNI VIL
„nýja útgáfu”, en það var hún
raunar i fleira en einum skiln-
ingi. Hún var engin endurprentun
á þeim frægu Þjóðsögum Jóns
Árnasonar, sem út komu í Leip-
zig, suður á Þýzkalandi, fyrir
rúmum hundrað árum, nánar til-
tekið 1862—1864, enda fylltu þær
ekki nema tvö, að vísu stór, bindi.
Sannast að segja birtist þar ekki
nema úrval af því þjóðsagna-
safni, sem Jón Árnason hafði
viðað að sér á langri og iðju-
samri ævi sinni og geymt var hér
heima, að verulegu leyti óprent-
að; og það úrval var ekki gefið
út eftir handritum þeirra, sem
söfnuðu þjóðsögunum á öldinni,
sem leið, heldur fært að verulegu
leyti í stílinn af Jóni Árnasyni
sjálfum. Hefur það vafalaust veitt
þjóðsagnaútgáfu hans aukið list-
gildi; en sem heimild um þær
þjóðsögur, sem enn lifðu á vör-
um þjóðarinnar, þegar þær voru
skráðar, er hún ekki eins traust
og frumritin. Úr báðum þessurn
annmörkum hinnar gömlu þjóð-
sagnaútgáfu Jóns Árnasonar bætir
hin nýja útgáfa þeirra Árná og
Bjarna. Þeir birtu þar allt hið
geysilega þjóðsagnasafn Jóns
Árnasonar, einnig það, sem hann
lét eftir sig óprentað, og gáíur
það út — með fáum óhjákvæmi-
legum undantekningum — eftir
frumritunum, sem flest eru varð-
veitt í landsbókasafni. Prófessor
Einar Ólafur Sveinsson, sem
mun vera manna bezt að sér,
þeirra, sem nú eru uppi, um ís-
lenzkar þjóðsögur, kallaði þessa
útgáfu „stórvirki” í ritdómi, sem
hann skrifaði um hana í Skírni;
og það held ég ekki vera neitt
ofmælt.
Það lætur að líkum, að svo lið-
tækur maður, sem Bjarni er, til
margra hluta, hafi átt bágt með
Framhald á 10. síðu.
BJARNI VILHJÁLMSSON, FIMMTUGUR
Þjóðartekjur og
kaupgjaldsmál
AÐ athuguðu máli
hljóta allir að gera sér
ljóst, að raunveruleg kjör
þjóðarinnar geta því að-
eins batnað, að þjóðar-
tekjui-nar aukist. Þegar
öllu er á botninn hvolft,
er það ekki krónutala
kaupsins eða teknanna,
sem ræður raunverulegum
lífskjörum, heldur hæð
sjálfra þjóðarteknanna.
Auðvitað -geta einstakar
starfsstéttir bætt raunveru
leg kjör sín meira en svar-
ar aukningu þjóðartekn-
anna, en það verður þá í
einu eða öðru formi á
kostnað annarra stétta. Af
þessum sökum er fróðlegt
að rifja upp, hver vöxtur
þjóðartekna íslendinga .
hefur verið undanfarin ár.
Á styrjaldarárunum
varð vöxtur þjóðartekn-
anna mjög mikill og mjög
ör, en orsakir lians voru
sérstæðar. Síðan í stríðs-
lok hefur vöxtur þjóðar-
teknanna hins vegar
lengst af verið skrykkj-
óttur og mjög háður
breytingum á afla og ár-
ferði. Á nokkru árabiii eða!
á árunum 1948-’52 átti sér
stað lækkun á þjóðartekj-*
unum, en á sfðari árum
hefur vöxtur þeirra orðið
æ hraðari. Grsakir þess
eru þær, að þjóðin hefur
smám saman tekið að beita
nýrri tækni í framleiðslu
sinni og þá fyrst og-fremst
í sjávarútveginum, fisk-
veiðilandlielgin hefur ver-
ið stækkuð og fiskistofnar
eflzt, utanríkisviðskiptin
hafa orðið heilbrigðari og
hagkvæmari og skipulag
efnahagsmála inn á við
traustara og skynsam-
legra. Ef litið er yfir allt
timabilið frá 1945-1964,
var vöxtur þjóðjrtekn-
anna á mann 1,9%. En
hahn var mjög breytileg-
ur á einstökum árum eða
ttmabilum. Frá 1945-1960
var vöxtur þjóðarteknanna
á mann þannig aðeins
GYLFI t>. GÍSLASON
0,9%, en aftur á móti
2.6% frá 1950—1960, 4,3%
frá 1959-1964, og 6,1%
frá 1961-1964.
Sést af þessu, að vöxt-
ur þjóðarteknanna hefur
aukizt hin síðari ár og hef-
ur allra síðustu árin verið
rúm 6%. Er sú vaxtartala
svipuð þvf, sem hún er í
þeim nálægum löndum,,
þar sem vöxturinn er
einna örastur. En af þess-
um. tölum sést cinnig,
hver hin raimverulega
kjarabót fyrir þjóðina. í
heild hefur orðið. Af því
má' fá nokkuð örugga vís-
bendingu um, hvað llk-
LAUGARDAGSGREIN
legt er, að raunveruleg
kjarabót geti orðið á
næstu árum. Ef krónu-
tala kaupgjalds eða pen-
ingatek júr manna al-
mennt eru auknar meira
en svarar raunverulegum
vexti þjóðarteknanna, þá
getur þgð ekki haft annað
í för með sér en verðlags
hækkun og ; tilsvarandi
rýrnun á verðgildi pen-
inganna. Slíkt hefur því
miður átt sér stað í allt
of ríkum mæli hér á landi
á undanförnum árum og
áratugum, samhliða raun-
veruleguin vexti þjóðar-
teknanna og raunveruleg
um kjarabótum. Og verð-
lagshækkanirnar og verð-
rýrnun peninganna hafa
tvimælalaust dregið eitt-
hvað úr vexti þjóðartekn-
anna, þannig að hann
hefði getað orðið meiri, ef
samhliða honum : hefði
ekki átt sér stað verðbólgu
þróun. Þess vegna er þáð
brýnt hagsmunamál þjóð-
arheildarinnar og þá í
raun og veru fyrst og
fremst launþeganna, að*
vöxtur þjóðarteknanhá
eigi sér stað án verðbólgu,
en það felur í sér, að kau)>
gjaldshækkun og peninga-
teknaaukning sé í seia
nánustu samræmi vi^
raunverulega aukningx*
þjóðarteknanna.
ALÞYÐUBLAÐLÐ - 12. júní 1965 J