Vísir - 21.09.1962, Blaðsíða 9

Föstudagur 21. september 1962.
VÍSIR
Brestur í Brezka samveldinu
Xj’undi forsætisráðherra brezku
■“■ samveldislandanna lauk í
London á miðvikudag, eftir að
ráðhérrarnir höfðu eytt þremur
síðustu dögunum í mjög erfið-
ar samningaumleitanir og
þjark um það, hvernig ætti að
orða sameiginlega lokayfirlýs-
ingu fundarins.
Ráðstefna þessi fjallaði nær
þvl eingöngu um aðild Breta að
Efnahagsbandalagi Evrópu og
áhrif þess á hin samveldislönd-
in. En aðstaða þeirra 'til við-
skipta við Bretland myndi að
sjálfsögðu breytast mjög ef
Bretland stigi þetta spor, því
að þau myndu þar með hætta
að njóta þeirra viðskiptalegu
forréttinda, sem þau hafa haft
í Bretlandi.
Ráðstefnan I London varð
mjög söguleg þar sem aldrei
fyrr hafa komið upp jafn harð-
vítugar deilur innan brezka
samveldisins, og hefur verið
talað um að hið brezka sam-
veldi muni aldrei ná sér eftir
þær ofsafengnu ræður sem
þarna voru fluttar. Það megi
jafnvel gera ráð fyrir því að
það muni liðast I sundur.
Menn tala um það að andrúms-
loftið á ráðstefnunni hafi minnt
á hinn ömurlega anda, er ríkti
I brezku stjórninni þegar
Súez-málið kom upp fyrir sex
árum. Macmillan varð að hlýða
á nær alla samveldisráðherrana
flytja hinar hörðustu ávítunar-
ræður og virtist hann vera orð-
inn mjög niðurdreginn og
þreyttur undir þeim.
Xjað var vitað fyrirfram að
Macmillan myndi hafa all
erfiða aðstöðu á fundinum þar
sem hann gat ekki lagt fram
hin endanlegu skilyrði fyrir
inngöngu Breta I Efnahags-
bandalagið. Það hafði í fyrstu
verið ætlun hans, þegar hann
boðaði til fundarins, en þegar
samningaviðræðurnar við EBE
fóru út um þúfur í ágúst, hlaut
það að farast fyrir, enda svífur
aðild Breta enn I lausu lofti.
Macmilian var þó bjartsýnn,
enda höfðu aðstoðarmenn hans
og þá fremstir í flokki ráðherr-
arnir Edward Heath og Duncan
Sandys unnið baki brotnu að
þvf að undirbúa ráðstefnuna og
reyna að leiða hana Bret-
um í vil. v
\ ðalviðfangsefni þeirra var
að reyna að hindra að hin
samveldislöndin sameinuðust I
mótspyrnu sinni gegn Evrópu-
bandalaginu. Þeir vissu að
Diefenbaker forsætisráðherra
Kanada væri fjandsamlegastur
aðild Breta að EBE og því yrði
þýðingarmest að reyna að draga
úr áhrifum hans á hina forsæt-
isráðherrana. En Bretar væntu
þess, að t. d. Menzies forsætis-
ráðherra Ástralíu og Ayub
Khan forscti Pakistan myndu
verða hógværari.
En þetta mistókst algerlega
á ráðstefnunni. Hún fór svo að
það varð einmitt Diefenbaker,
mesti öfgamaðurinn meðal and-
stæðinga Efnahagsbandalags-
ins, sem gaf tóninn, sem
hinir neyddust síðan til að
fylgja. Að þessu leyti snerust
spilin í höndum Breta og er lit-
ið á þetta sem mikil og alvarleg
mistök. Ráðstefnan hefði ekki
þurft að verða svo neikvæð
sem raun ber nú vitni, ekki
eins mikil gremja og nagg á
henni, ef hægt hefði verið að
koma í veg fyrir að Diefen-
baker tæki forustuna.
"Dáðstefnan var haldin í hinni
gömlu Marlboroughhöll
við Pall Mall, skammt frá kon-
ungshöllinni Buckingham Pal-
ace. En höll þessi var síðast að-
setur hinnar öldnu Maríu
ekkjudrottningar Georgs V., en
hún andaðist fyrir nokkrum
árum.
með því yrði Bretland svo
veikt og lítið, að það gæti ekki
orðið áfram sá hornsteinn sam-
veldisins sem það hefur verið.
Öðru máli gegndi ef Bretland
yrði aðili að þessum nýju og
öflugu efnahagssamtökum. Þá
myndi Bretland eflast og geta
gegnt áfram hlutverki sínu I
samveldinu. Þó glíma þyrfti við
tímabundna örðugleika fyrst í
stað vegna breyttra viðskipta-
hátta myndi aðild Breta verða
hagstæð- þegar til lengdar léti
ekki aðeins Bretum sjálfum,
heldur öllum samveldisþjóðun-
um.
Tjessi ræða Macmillan þótti
frábærlega vel samin og
flutningur hennar með ágæt-
um. Þótt hinir forsætisráðherr-
arnir væru ekki sammála henni
kvað lófatak við í salnum þeg-
ar henni lauk.
Undirtektir blaðanna voru
hafi verið að John Diefenbaker
forsætisráðherra Kanada var
fyrstur á mælendaskrá. Það var
skrifstofustjóri brezka forsætis-
ráðuneytisins, Sir Norman
Brooks, sem bar ábyrgð á því,
hvernig ræðumönnum væri
skipað niður. Hann hafði eins
og, öft áður átt erfitt með að
fá menn til að tala- fyíst. En
Diefenbaker var einn ráðherr-
anna fús til að taka fyrst til
máls. Þessu hefði Brooks getað
breytt, en tók ákvörðunina án
þess að hugleiða málið nánar.
Það að Diefenbaker talaði
fyrstur breytti verulega gangi
málsins.
Diefenbaker hafði verið illa á
sig kominn er hann kom til
Lundúna, bæði líkamlega og
andlega. Hann er maður skap-
stirðúr og mislyndur. Og Kan-
adamenn sem þekktu hann og
mættu við komuna til borgar-
innar sögðu að þeim hefði
Þegar Macmillan kom til
fundarins höfðu hinir forsætis-
ráðherrarnir safnazt saman í
fundarsalnum. Macmillan var
sem fyrr segir bjartsýnn. Hann
átti að flytja framsöguræðu um
aðildina að Efnahagsbandalag-
inu og auðvitað var mikið und-
ir því komið hverjar undirtekt-
ir sú ræða fengi. Hann taldi
happasælast að vera mjög
hreinskilinn. í ræðu hans var
festa og kom þar fram I fyrsta
skipti, að Bretar hafa mjög
mikinn hug á, virðast jafnvel
ákveðnir í að gerast aðiljar að
Efnahagsbandalaginu. Taldi
Macmillan nauðsynlegt að
þetta kæmi fram til þess að
sannfæra hina ráðherrana um
það, hve aðildin væri Bretum
nauðsynleg.
Hann hamraði á því, að það
yrði samveldisríkjunum til lítils
gagns að Bretland stæði utan
við Evrópubandalagið, því að
\;
Eftir Þorstein Thorarensen
■jinnig mjög jákvæðar. Þau lof-
uðu öll nema Daily Express
hreinskilni Macmillans og þann
anda sem fram hefði komið í
henni. Macmillan og aðstoðar-
menn hans voru léttir í lund,
þegar þeir komu til ráðstefn-
unnar næsta dag, en þá skyldu
hinir ráðherrarnir taka til máls.
Auðvitað bjuggust þeir við
mótþróa, en þóttust nú vissir
um að hin hreinskilna ræða
Macmillans myndi hafa dregið
úr honum. Samveldislöndin
yrðu að beygja sig fyrir þeirri
staðreynd, að það væri beinlín-
is hættulegt fyrir Breta að
standa utan við Efnahagsbanda
Iagið.
N
ú er litið svo á að mesta
óhappið á ráðstefnunni
brugðið I brún er þeir sáu
hann. Ilann hefði bersýnilega
verið veikur og þreyttur. Hann
var m. a. bólginn I öklaliðum,
en hann hefur þjáðst af liða-
gigt. Svipur hans var fjarrænn
og augun starandi. Þegar hinir
ráðherrarnir hittu hann fannst
þeim hann ruglaður, eins og
hann vissi ekki hvað hann vildi.
Þegar samkomulagsviðræð-
urnar stóðu yfir í Briissel I ág-
gúst hafði heyrzt orðrómur um
að hann myndi verða harður í
horn að taka, en síðar hafði
dregið úr þeim orðrómi.
"fjað var ekki fyrr en hann
stóð upp og fór að lagfæra
hljóðnemann, sem mönnúm
varð ljóst að eitthvað mjög al-
varlegt væri á seyði. Diefen-
baker var I mjög æstu og
spenntu skapi. Og þegar hann
fór að tala kom I ljós að hann
forkastaði ræðu Macmillan með
hinni mestu fyrirlitningu. Hann
vitnaði stöðugt í ræðu Maud-
lings frá 1959, er hann hafði
verið fjármálaráðherra, en
Maudling hafði þá sagt að ekki
kæmi til mála að Bretar gerð-
ust aðiljar að Rómarsamningn-
um. Auðvitað var út í hött að
vitna nú í þessi ummæli, sem
voru viðhöfð, þegar Bretar voru
að beita sér fyrir stofnun Frl-
verzlunarsvæðisins.
En þannig var meginuppi-
staðan í ræðu Diefenbakers.
Hún var fyrst og fremst harka-
Ieg árás á Macmillan og brezku
stjórnina, ásakanir um svik
hennar og brigðmælgi. Og enn
verra kom á eftir, þegar hann
réðst beinlínis á Efnahags-
bandalagið.
Dæða Diefenbakers snerti við-
kvæma strengi hjá hinum
ráðherrunum, sem allir eru
uggandi vegna aðildar Breta að
Efnahagsbandalaginu. Og hún
eyðilagði með öllu hin jákvæðu
áhrif ræðu Macmillans. Ráð-
stefnan breytti gersamlega um
anda og eftir þetta urðu hinir
ráðherrarnir tilneyddir til að
fara í sama farið og Diefenbak-
er og brauzt gremja þeirra
fram. Einna mest bar á þessu
hjá Nehru forsætisráðherra
Indlands, sem réðst harðast á
sjálft Efnahagsbandalagið og
sagði að það myndi auka
spennuna og ófriðarhættuna í
heiminum.
Þannig hleyptu forsætisráð-
herrarnir gremju sinni út, en
þegar leið að lokum ráðstefn-
unnar urðu þeir þrátt fyrir allt
að viðurkenna, að það hlýti að
vera Breta sjálfra að ákveða
hvort þeir vildu ganga í Efna-
hagsbandalagið.
Og nú hefur það komið fram,
að Bretar virðast staðráðnir í
að gerast aðiljar að EBE. Hinu
er ósvarað hvað verður þá ,um
brezka samveldið.
Þorsteinn Thorarensen.
■
1