Vísir - 01.10.1962, Blaðsíða 9

VlSIR . Mánudagur 1. október 1962,
KURT ZIER
segir frá tilurð
fflsæs f |í g$gj ■- -■ -y*^'vffimmpí $$1
abstraktlistarinnar
— Af hverju hverfur þetta
svo allt?
- - A f því eitthvað vantaði.
Að vísu hafði natúral
isminn skapað góð listaverk,
en hann gat ekki sagt allan
sannleikann. Ásmundur Sveins-
son lýsir til dæmis ekki afstöðu
mannsins til náttúrunnar í
verkum sínum, heldur því, sem
býr hið innra með honum,
hvernig hann skilur sjálfan sig.
Við getum tekið hið nýja verk
hans Sonatorrek. Mér finnst það
eitthvað það ægilegasta í öllum
bókmenntum, lýsingin á þess-
um sterka manni, sem misst
héfur síðasta son sinn og glat-
ar löngun sinni til lífsins. Var
sjórinn fallegur fyrir Egil? Rán
og Ægir? Er hægt að mála „fall-
ega“ mynd af sjónum, meðan
hann heitir Rán og Ægir? Til
þess að lýsa harmi Egils hjálpar
lítið að gera fallegan mannslík-
ama. Aðalmarkmið hans er að
lýsa þessum ofurmannlega
harmi Egils. Þess vegna.kastar
hann frá sér öllu því, sem hann
hefur lært um að búa til falleg-
an líkama þó það hefði nægt
honum til frægðar. Hann verðuf
að finna form, sem tjáir ör-
væntingu, harm og hugarkvöl.
Hann verður að sýna Egil í
þann mund, sem hann er að
gefast upp. En þá gerist þetta
kraftaverk, að sambandið við
skáldskapinn fær hann til þess
að ná aftur kjarki og hug-
hreystingu. Ef Ásmundur væri
málari, þá skildist öllum, að
hann gæti ómögulega málað
þetta með sömu aðferðum og
fegurð sumardagsins.
— 17n í þessu eru þó
. form, sem við berum
kennsl á óg setjum í samband
við áþreifanlega hluti.
— Já, það er rétt, svo fram-
ariega sem harmur og hugar-
kvöl eru „áþreifanlegir hlutir".
Næsta skrefið er svo það, að
myndlistin verður óbundin öllu
„innihaldi“ í venjulegri merk-
ingu þess orðs. Enn þá gildir:
„Eitthvað vantar“. Kannski er
það hið algera sköpunarfrelsi
sem tónlistin býr yfir. Enginn
ámælir tónlistinni vegna þess,
að tónarnir þýða ekkert ákveð-
ið, sem áður er þekkt. Henni
leyfist að vera „abstrakt". Nú
hafa tónarnir og hljómarnir
þann ómetanlega kost að vera
hvergi til í ríki náttúrunnar.
Þeir búa aðeins með mönnum.
Ætli það sé þeés vegna sem
tjáningarmáttur þeirra er svo
hreinn og sterkur? Skyldi þetta
VANTAR
Picasso: Grátandi kona.
Ásmundur Sveinsson: Sonatorrek.
ekki einnig gilda um liti og
form? Og sérstaklega ef þeir
efu færðir úr öllum hefð-
bundnum búningum, þurfa ekki
lengur að þýða eitthvað, sem
við sjáum, því margt er til, sem
augu okkar sjá ekki. Paul Klee
sagði: „Listin á ekki að birta
hið sýnilega, heldur gera sýni-
legt (það, sem liggur ekki í
augum uppi). Og það er ein-
mitt það, sem abstraktmálar-
arnir eru að rannsaka. Þegar
í expressiónisma hefur komið
fram, að liturinn í sjálfu sér
hefur ákveðinn tjáningarmátt
eða symbólskan kraft, sem er
ekki háður neinu í hinni ytri
tilveru okkar, heldur svara á
leyndardómsfullan hátt lögmál-
um andans og sálarinnar. Hvað
„innihald" þessara mynda snert
ir, þá er það sama eðlis og til
dæmis 5. sinfónía Beethovens,
sem engin orð fá lýst og talar
aðeins sínu eigin máli, en er
þó ekki síður veruleg eða sönn
fyrir því. Allir, sem bera skyn
á tónlist, eru sammála um það,
að hér sé um dásamlegan at-
burð andlegs lis að ræða,
sem göfgar tilveru okkar.
Þannig hafa orðið til abstrakt-
myndir, sem eru með því bezta,
sem skapað hefur verið.
— En nú kemur fólkið og
segir: Hvernig á ég að vita
hvort þetta er list eða ekki?
Hvernig á ég að vita, hvort
þetta er listamaður eða Iodd-
~LÍ?
~ Má.
ekki spyrja svona
um alla list?
— Til þess að fá einhvern
mælikvarða til að dæma eft-
ir, verður að líta á verk
mannsins í heild. Ásmund-
ur hefur búið til mannslíkama,
eins og hann lítur „út“ í raun
og veru. Og Þorvaldur hefur
árum saman búið til landslags-
og mannamyndir. Úr þessari
viðleitni þeirra hefur sprottið
sú tækni, sem nú er notuð.
Þess vegna erum við sannfærð
um að þeim sé treystandi. Þró-
unin liggur frá einu til annars,
það er leit listamannsins. LÍsta-
maðurinn er eins og venjulegur
íslenzkur borgari, sem á bíl
og ætlar að kaupa íbúð. Hann
verður að selja bílinn til að
eignast íbúð. Láta af hendi
það, sem hann á, til að fá það,
sem hann Ieitar að.
■— Er þá ekki erfitt fyrir
byrjendur að vita, hvar þeir
eiga að leggja af stað?
— TVTú kemur unga fólkið,
og hvar á það að
byrja? _.r leyfilegt að það til-
einki sér fyrirhafnarlaust það,
sem Þorvaldur og Ásmundur
hafa skapað eftir margra ára
starf? Þetta er mikið vandamál,
því að i hinn bóginn virðist
jafn vafasamt að byrja á því,
sem allir eru nú að kasta frá
sér? Á að láta nútímaarkitekt
byrja á að byggja moldarkofa?
Auðvitað ekki. Hann byrjar
strax á steinsteypu og stáli. En
í myndlist er vandamálið ennþá
erfiðara viðureignar. Reynt
hefur verið að láta unga fólkið
byrja á árangri, sem þegar er
fenginn. Þetta var reynt í svo--
kölluðum abstraktakademfum,
en mistókst. Þegar Þorvaldur
málar sínar myndir, þá veit
hann, af hverju hann gerir það.
Én hjá unga fólkinu er engin
reynsla að baki. Unga fólkið
verður að vita, af hverju þetta
form hefur orðið til. Það verð-
ur að finna einhverja mála-
miðlun. Unga fólkið verður að
hafa reynt og skilið þá þróun,
sem stendur að baki abstrakt-
listinni. Menningin og þar með
listin er eins og viti, sem
hreyfir geisla sinn stöðugt
gegnum nóttina. I dag sjáum
við Esjuna, á morgun ef til vill
Vífilfell. Og enn heldur geisl-
inn áfram og næst sjáum við
kannski Keili. En fólkið segir
alltaf, að það sé hið eina rétta,
sem það hefur vanizt að sjá,
Það er Esjan og Vífilfell, sem
er rétt mynd af heiminum.
Keili er afneitað. Og við vit-
um, hve þessi þrjú fjöll er lítill
hluti veraldarinnar. Það getur
enginn sagt, að það, sem hann
sér og veit um, sé tilveran í
heild sinni.
N. P. N.
9