Vísir - 02.10.1963, Blaðsíða 7

V í S IR . Miðvikudagur 2. október 1963.
»i
7
Eftir Hannes Jóns-
son, félagsfræðing
Hér birtist önnur grein um
fjölskylduna og hjónabandið, og
ritar hana Hannes Jónsson fé-
lagsfræðingur, en hann er rit-
stjóri samnefndrar bókar, sem
nú er komin út um þetta efni.
Stofn þessarar greinar var er-
indi, sem flutt var á vegum Fé-
Iagsmálastofnunarinnar um
þetta efni.
Ef við vörpuðum fram spurn-
ingunni: Hvers vegna giftumst
við? mundu fiestir fljótlega
svara, án þess að þurfa að
hugsa sig um: Við giftum okk-
ur tii ásta.
Og vissulega er ástin grund-
völlur hjónabandsins nú á dög-
um.
En fólk giftir sig líka af ýms-
um öðrum ástæðum. Ein er t. d.
óskin um að stofna eigið heim-
ili og eignast börn. Önnur er
þungun konunnar vegna ótíma-
bærra kynferðismaka, samfara
virðingu hiutaðeigandi fyrir
þeirri mannfélagslegu siðareglu,
að börn eigi að fæðast skilgetin.
Þriðja ástæðan er óskin um
efnahagslegt öryggi, þ. e. sumt
fólk giftir sig til fjár. Fjórða er,
að sumt fólk giftir sig eins og
títt var til forna, tii virðingar,
áhrifa og jafnvel valda. Ýmsar
aðrar orsakir liggja til hjóna-
bandsins eða sambland af þeim
og framangreindum orsökum.
Má þar m. a. nefna kyngirnd,
hamingjuleit, vináttu, skilning,
iík áhugamál, flótta frá leiðin-
legu foreldraheimili, ævintýra-
þrá og margt fleira.
En megingrundvöllur hjóna-
bandsins er sá, að innan þess
sé þar af leiðandi grundvöllur
hjónabands þeirra, er ómaksins
vert að athuga nokkuð, hvað
felst í hugtakinu ,,ást“.
Algengustu skilgreiningar á
hugtakinu ást leggja áherzlu á,
að ást sé það viðhorf einstak-
lingsins að bera góðvild til
annars einstaklings og vilja
gera ailt það fyrir hann, sem
frekast er möguiegt.
Sá sem elskar hugsar ekki
fyrst um sig eða sína velferð,
heldur um þann, sem hann
eiskar, velferð hans, óskir og
þarfir. f þessum breiða skilningi
er ástin óeigingjörn, þótt viss
tegund af eigingirni sé samfara
hjónaástum.
Þursar geta ekki elskað, ef
lýsing Ibsens í Pétri Gaut á við-
horfi þeirra er rétt, því hann
einkennir þursinn með setn-
ingunni: „Þursi, ver sjálfum þér
nægur.“ Þursinn fórnar öðrum
fyrir sín markmið. Þarfir ann-
arra, þrár þeirra og velferð eru
honum einskis virði og á þeim
er traðkað í þágu markmiða
þursins, óska hans og þarfa.
Ástfanginn maður ber aftur á
móti umhyggju fyrir þeirri, sem
hann elskar, og vill allt fyrir
hana gera. Og sama gildir um
konuna.
En ástin sem kærleiksviðhorf
og vilji til þess að gera öðrum
gott og vinna að annarra vel-
ferð og I þéirra þágu ér á-
kaflega vítt hugtak. Hún felur
í sér hugtök eins og „móður-
ást“, „föðurlandsást“, „róm-
antísk ást“, „hjónaástir" o. fl.
o. fl.
Hugsunin að baki rómantískr-
út af rómantískum skáldum síð-
ari alda og framleiðendum
Hollywoodkvikmynda. Hún er
draumsjón en ekki raunsæi,
og er álíka viturleg og sú trú
manna í bernsku menningarinn-
ar, að jörðin væri flatur mið-
depill alheimsins.
í fyrsta lagi er „ást við fyrstu
sýn“ ekki til. Það, sem fólk
heldur að sé ást undir siíkum
kringumstæðum, er nær undan-
tekningarlaust það, sem á ís-
lenzku mætti kalla kyngirnd,
þ.e.a.s. vísvitandj eða meira
eða minna flækt eða hulin þrá
til kynsvölunar, sem brýzt út
Hannes Jónsson.
gagnvart ákveðinni persónu
vegna ljómandi aðstæðna.
í öðru lagi er engin persóna
ætluð annarri til hjónabands,
heldur höfum við frjálst val til
hjúskapar nú á dögum. Vegna
margra álda reynslu af feðra-
veldj í hjúskaparmálum og
studd af niðurstöðum mannfé-
lagsfræðilegra rannsókna, get-
um við verið viss um, að við
og trúi þar af leiðandi á ást
við fyrstu sýn.
Rómantísk ást hefur samt
sem áður sinn sætleika. Hún
er eins og draumar og vonir, á-
vöxtur hugarheima og ímynd-
unarafls. Meðan hún brotnar
ekki í spón á skerjum raun-
veruleikans, getur hún verið
einstaklingnum hamingjubrunn-
ur.
Gallinn við rómantíska ást er
þó fyrst og fremst sá, að hún
brotnar yfirleitt á skerjum
raunveruleikans. Ástæðan fyrir
þessu er sú, að einstaklingar,
haldnir rómantískri ást, sjá
ástmaka sinn í hillingum draum
anna sem hinn fullkomna mann
eða hina fullkomnu konu, sem
enginn karl eða kona getur ver-
ið. Rómantíska ástin er því
sterkust, þegar elskendurnir
þekkja hvorn annan sem
minnst, svo að raunveruleg
kynni trufli ekki hugarsmíðina
um fullkomleika elskhugans eða
ástmeyjarinnar.
Staðreyndir og raunsæi eru
verstu óvinir rómantískrar ást-
ar. Enda þótt okkur þætti e.t.v.
notalegt að vera eiskuð og dáð
sem við værum fullkomleikinn
sjálfur, erum við aðeins
mennskir menn. Og enginn er
alla tíð eingöngu ástin, gæzkan
og fullkomleikinn. Ef við göng-
um í hjónabandið á grundvelli
rómantískrar ástar, án þess að
þekkja hvort annað nema lítið
eitt, en höfum að öðru leyti
draumsjón fullkomleikans um
hvort annað I hugarheimum
okkar, er hætt við, að við vökn-
um við vondan draum laust
eftir hveitibrauðsdagana, eða
þegar við mætum fyrstu erfið-
leikunum eða veikindunum í
hjónabandinu, eða þegar konan
fer að afmyndast í vexti, er
hún gengur með fyrsta barnið,
'éðá þegar barnið fer að halda
fyrir okkur vöku fyrstu mánuð-
ina, eða ef fjárhagserfiðleikar
þrengja að eða fleira þ. h. Róm-
antísk ást þolir ekki siíkan
ast við frekari kynni yfir í
sanna ást, er grundvöllur henn-
ar fyrst og fremst kærleikur,
byggður á alhliða samlífi,
traustri vináttu, félagsskap,
virðingu og gagnkvæmri, félags-
legri og kynferðilegri fullnæg-
ingu.
Slíka ást, varanlega og sanna
ást, er ekki hægt að grípa í
skýjunum eða draumsjónum
hugans. Hana þarf að rækta af
alúð og skilningi, og fólk höndl-
ar ekki hámark hennar fyrr en
eftir Ianga vináttu, sambúð og
samlögun. Hjónaástir og ham-
ingjusamt hjónaband er þvl í
flestum tilfellum árangur gagn-
kvæmrar viðleitni karls og konu
til þess að rækta með sér og
viðhalda varanlegum kærleik
og vilja til þess að gera allt í
sínu valdi til þess að auka
hamingju hvors annars. Ein-
stefnuakstur í þessu efni er al-
giörlega vonlaus. Kærleikur og
alhliða fullnæging verður að
vera gagnkvæm. Takist þetta,
gleðjast hjónin saman, þau
styðja hvort annað í þrenging-
um, hugga hvort annað í raun-
um, hjúkra hvoru öðru I sjúk-
dómum. Þau finna til öryggis
í návist hvors annars og þurfa
því ekki að sýnast, heidur þora
að vera þau sjálf. Tilgerð og
undirferli er ekki til i um-
gengni þeirra hvort við annað.
Hreinskilni og jákvæðar ábend-
ingar hjálpa þeim til þess að
bæta sig í sambúðinni og
þroska persónuleika sinn sam-
hliða aukinni samhyggð. Þetta
þýðir ekki, að þau geti ekki haft
mismunandi skoðanir á málum,
heldur hitt, að þau virða sjón-
armið hvors annars og gera sér
far um að skilja hvort annað.
Ef erfiðleikar verða á vegi
þeirra, hafa þau bæði jafnan
áhuga á að yfirstíga þá. Þau
elska og virða alian karakter
eða sálgerð og persónuleika
hvors annars, ekki bara kyn-
þokkann. En umfram allt ríkir
það viðhorf hjá þeim báðum
Er rómantísk ást sönn ást?

i
geta karl og kona tekið upp al-
Ihiiða samlíf og fullnægt ýms-
um meðfæddum þörfum sínum
í samræmi við viðurkenndar
siðareglur mannfélagsins, þar
sem hjónabandið er hið löglega
eða mannfélagslega viður-
kennda form sambúðar karls og
konu og stofnunar fjölskyldu-
einingar þeirra.
Með tilliti til hjónavígslna á
Vesturiöndum og þvi viðhorfi
til hjónabandsins, sem kristin
kirkja hefur átt meginþátt í að
móta, má aftur á móti líta á
giftingarathöfnina sem full-
gildingu á samningi karls og
konu um löglega eða mannfé-
lagslega viðurkennda sambúð
þeirra. Samkvæmt þessum gift-
ingarsamningi eiga þau kyn-
ferðilegan einkarétt hvort á
öðru, eru skuldbundin til þess
| að styðja hvort annað í blíðu
Íog stríðu til æviloka, og Iofa að
sjá sameiginlega um uppeldi
| þeirra barna, sem af sambúð-
3 inni leiða.
,4
IÁSTIN SEM DRAUMSJÓN
OG VERULEIKI.
En þar sem flestir trúa því
nú á dögum, að þeir gifti sig
vegna ástarinnar og að ástin
ð
ar ástar, sem rithöfundar, ijóð-
skáld og dægurlagahöfundar
hafa komið almenningi á Vest-
urlöndum til að trúa, að sé
hinn eini grundvöliur hjóna-
bandsins, er eitthvað á þessa
leið:
Það er aðeins ein kona og að-
eins einn maður í allri veröld-
inni, sem forlögin ætia hvort
öðru. Þegar þau hittast, verða
þau ástfangin þegar f stað. Þau
verða ómótstæðilega ástfangin
við fyrstu sýn og geta ekki ráð-
ið við heitar tilfinningar sínar.
Ástin ræður þaðan f frá ríkjum
í lífi þeirra, ekkert skiptir máli
nema ást þeirra hvort á öðru.
Þau geta ekki án hvors annars
verið Öllu er fórnandi fyrir
ástina og hamingjuna, sem ó-
hjákvæmilega leiðir af henni,
ef þau ná saman. Karlmaðurinn
tilbiður konuna, sem hann verð-
ur ástfanginn af, konan sér
karlmanninn, sem hún er ást-
fangin af, í dýrðarlióma göfug-
mennskunnar, glæsileikans og
fullkomnunar. Ef þau ná saman
og giftast, geta þau ekki orðið
annað en hamingjusöm.
Þessi rómantíska hugmynd
um ástina og hjónabandið er
arfleifð frá riddaratímabili
Evrópu og hefur verið blásin
gætum byggt upp jafn ham-
ingjusamt og ástrfkt hjónaband
með sérhverri af miklum fjölda
persóna, sem hugsanlegt væri,
að við hefðum gengið f hjóna-
band með.
í þriðja lagi er ástin ekki eitt-
hvað, sem maður „dettur í“
eða eitthvað, sem „fangar"
mann, heldur er það tilfinning,
sem maður ræktar með sér og
gengur þvf betur að rækta, því
betri sem aðstæðurnar eru til
þess. Þegar fólk heldur, að það
hafi orðið ástfangið við fyrstu
sýn, stafar það af því, að því
hefur litizt vel hvort á annað
við fyrstu kynni, kyngirnd hef-
ur gripið það, og þessi sterka
girnd, samfara heppilegum að-
stæðum að öðru leyti, hefur
við nánari kynni leitt til þess,
að viðkomandi einstaklingar
hafa ræktað með sér ást hvort
á öðru, án þess að samband
þeirra rofnaði, frá fyrstu kynn-
um þar til þau giftu sig og
hófu hamingjusama sambúð. Að
sambandið milli einstaklinga
rofnaði ekki frá tímabili kyn-
girndar að tímabili ástar, sann-
ar ekki, að tímabil kyngirndar
hafi verið tímabil ástar, enda
þótt viðkomandi einstaklingur
haidi e.t.v., að svo hafi verið
raunveruleika. Hún þolir ekki
erfiðleika hins daglega lífs, hún
þolir ekki einu sinni að sjá
konuna í sínu margvíslega hlut-
verki sem ástmey, bústýru,
móður og hugsandi veru með
sjálfstæðar skoðanir, sem fara
e.t.v. ekki alltaf saman við
skoðanir makans og geta því
valdið ágreiningi. Og hún þolir
heldur ekki að sjá manninn eins
og hann er, með göilum sinum
ekki síður en kostum.
En hvað verður þá um hjóna-
bandið, sem grundvaliast á róm-
antískri ást, þegar það rekst á
sker raunveruleikans?
Annað tveggja: hjónabandið
endar í hjónaskilnaði eða hjón-
in bera gæfu til þess að laga
sig eftir raunverulegum aðstæð-
um hjónabandsins og hvoru
öðru og rækta með sér trausta
og varanlega hjónaást.
SÖNN ÁST:
HJÓNAÁST.
Sönn ást, eða það, sem ég
kalla hjónaást, er bæði traustari
og dýpri en rómantísk ást. Hún
er ekta og vex með árum, sam-
lífi og auknum kynnum við
raunverulegar aðstæður lífsins.
Enda þótt hún geti átt rætur
sfnar í rómantískri ást, sem þró-
gagnvart hvoru öðru að vilja
gera velferð og sóma hins sem
mestan og líf hvors annars sem
hamingjusamast og bjartast. —
Þetta jákvæða viðhorf þeirra
hvors til annars beinist síða.n
jafnframt frá þeim báðum til
barns eða barna þeirra, sem af
sambúðinni leiða.
í Ijósi þess, sem við höfum
nú sagt um rómantíska ást og
hjónaást, verður mótsagnavísa
Steingríms Thorsteinssonar um
ástina ekki mótsagnavísa, held-
ur vísa um þessar tvær tegund-
ir ástar:
„Ást er föstum áþekk tind,
ást er veik sem bóla,
ást er fædd og alin blind,
ást sér gegnum hóla.“
Hin trausta ást, áþekk föstum
tindi, er hjónaástin, en ástin,
sem er fædd og alin blind og
er veik sem bóla, er róman-
tiska ástin, sem brotnar á
skerjum raunveruleikans.
☆