Vísir - 07.07.1964, Síða 7

7
V 1 S I R . Þriðjudagur 7. U’lí 1964.
EH33ánHPBMEróK:
Lciðin til skáldskapar.
Hugleiðingar um upptök 'Og
þróun skáldhneigðar Gunnars
Gunnarssonar,
eftir Sigurjón Björnsson.
Bökaútgáfa Menningarsjóðs.
1964.
„Verðugasta .■ viðfangsefni
mannsins er maðurinn sjálfur."
Sálarfræðin er ung fræði-
grein og á enn nokkuð örðugt
uppdráttar, t.d. ekki sýndur
verðugur sómi í skólum, né
nægilega vel nýtt þjöðfélagslega
Allt er þetta þó á réttri leið og
sálarfræðin á áreiðanlega mikla
framtíð fyrir höndum. Ekki væri
úr vegi að rifja stuttlega upp
tilgang sálarfræðinnar, því að
slík grundvallaratriði vilja
stundum gleymast í erli hvers-
dagsleikans, og enn eru ‘ ýms-
ir, einkum af eldri kynslóðinni
sem skilja ekki gildi sálarfræð-
innar og fara jafnvel niðrandi
orðum um hana. Verksvið sálar-
fræðinnar er í stórum dráttum
tvíþætt: a) Bein aðstoð við nug-
sjúka eða taugaveikiaða ein-
staklinga, ekki sízt börn. b) Það
sem aðallega verður rætt hér:
uppfræðsla og samvinna við
alla þá einstaklinga, sem oft
eru nefndír því leiðigjarna
nafni, almenningur. Þ.e. mótun
heilbrigðs hugsunarháttar, sem
miði að auknum skilningi á geð-
rænum vandamálum. Fleiri og
fieiri átta sig á þvf, hve andlegt
heilbrigði og sjúkleiki eru ó-
ljóst skilgreind og sveigjanleg
hugtök, og hve oft er erfitt að
greina hið mjóa bil þar á milli.
Með aðstoð sálarfræðinnar
skilja menn betur eigin veik-
leika og styrk, skilja betur inn-
byrðis togstreitu andstæðra
hvata, samskipti, og árekstra
einstaklingsins við umhverfið,
t.d. í uppeldinu. Sá skilningur
er þroskandi, veikir vald rugl-
ingslegra tilfinninga og geð-
sveiflna og bætir andlega líð-
an. Andlegt heilbrigði er ekki
fyrst og fremst fólgið í því að
reyna að útiloka með viljastyrk
eða viðurkenna naumast and-
lega erfiðleika ,,ástæðulausan“
ótta o.s.frv., eða „reyna að
gleyma" þeim eins og oft er
sagt t.d. í óhóflegri athafna-
semi. Andlegt heilbrigði er
öllu fremur í því fólgið að
reyna að skilja þessi fyrirbæri,
læra að umgangast þau (í sjálf-
um sér og ekki síður hjá öðr-
um) með róseml og umburðar-
lyndi. Sigrast á sjálfum sér og
Iæra að hlusta eftir hljóðri rödd
samvizkunnar í stað þess að
flýja sjálfan sig.
1 ljósi sálarfræðinnar er það
auðskilið hvers vegna oft fara
saman andlegar veilur og snilli-
gáfur, en sú staðreynd hefur
oft vakið furðu manna. Málið
er auðvitað mjög flókið ,en í
stórum dráttum eru þessar
andlegu veilur ytra borðið á ó-
venjunæmri skynjun oft sam-
fara ásókn spurninga um ýmis
æðstu rök tilverunnar. I viður-
eigninni við þessa vandmeð-
förnu eiginleika sína vinna
lista- og stundum vísindamenn
oft ómetanleg afrek og varpa
birtu og yl á umhverfi sitt..
Ýmsir eiga að vonum erfitt með
að átta sig á, hvað undir niðri
býr. Hinar andlegu veilur eru
að þeirra dómi blettur á lista-
manninum sem og öðrum, sem
forðast skyldi að nefna, svo að
listamaðurinn eigi ekki á hættu
að fá á sig skammar- eða smán-
aryrðið geðsjúklingur eða því
um líkt. Og stundum heyrast
þær annarlegu raddir, að náin
rannsókn á skáldunum sjálfum .
og lífi þeirra dragi athyglina
um of frá verkunum, en þau
væru tæpast mikils virði, ef sú
yrði raunin. Slík rannsókn
hjálpar mönnum að greina
hismið frá kjarnanum og veitir
sízt af því. Hún verkar með
ólíkum hætti á leirskáld og
stórskáld. Sumir smækka, aðrir
stækka. Gunnar Gunnarsson
hefur ekkert að óttast eða fela.
Hann vex af hlut sínum í þess-
Sigurjón Björnsson
ari bók. Glögg vitneskja um
aðalþættina í lífi mikils skálds,
upplag og uppeldi, mótlæti og
meðlæti o.s.frv., er mjög gagn-
leg til þess að skýra og styrkja
tengsli skáldskaparins við lífið
sjálft og vitund einstaklingsins,
skáldsins og ekki síður lesand-
ans. En án' þeirra tengsla er
allur skáldskapur dauðadæmd-
ur.
lITér skal ekki farið lengra
ut í þessa sálma, en sál-
arfr&ðin og viðgangur hennar
er áreiðanlega eitt af hvassari
vopnunum í framfarabaráttu
mannsins og þroskaleit. Það er
kominn tími til að ryðja burt
hinum gömlu hleypidómum um
geðræn málefni, sem enn eimir
allt of mikið eftir af. Þótt bók
Sigurjóns Björnssonar láti lít-
ið yfir sér og sé gersamlega
laus við áróður, £r hún þó furðu
drjúgur skerfur f þágu þessa
markmiðs, og hin athyglisverða
nýjung er, að hér er svo
að'segja í fyrsta sinn af íslenzk-
um höfundi — reynt að sýna
fram á snertipunkt sálarfræði
og skáldskapar, vísinda og list-
ar. En einmitt núna er tilhneig-
ingin til aðskilnaðar hinna ýmsu
greina háskalega mikil. M.a.
að þessu leyti minna hugleið-
ingar Sigurjóns á hinar skemmti
legu og djúphugsuðu ritskýr-
ingar Sigurðar Nordal og er
ekki leiðum að líkjast.
Þess ber að gæta, að Sig-
urjón skrifar bók sína fyrst og
fremst út frá sjónarmiði sál-
fræðings en ekki bókmennta-
fræðings. Þeir sem ekki skilja
þetta mikilvæga atriði kunna
að sakna ýmiss, sem áhrif kann
að hafa haft á skáldskap Gunn-
ars Gunnarssonar eftir að braut-
in var ráðin. Um heimsstyrj-
öldina fyrri getur S. Bj. þó mjög
skýrt á bls. 84.
T dálítið villándi ritdómi,
x sem birtist um bók þessa
í Vísi 22. júní sl. eftir Guðmund
Hagalín, var einkum gagnrýnd
Sú ofdirfska S. Bj. að þykjast
hafa komizt fyrir upptök skáld-
hneigðar G.G. og hann sagður
túlka þau upptök og móður-
missinn sem eitt og hið sama.
Ritdómarinn hefði mátt lesa •
bókina betur og reyna t.d. að
skilja, hvað höf. á við með oVð-
inu upptök: Þ.e. hin sýnilegu og
skynjanlegu upptök skáld-
hneigðarinnar miðað við tíma
og atvik í ævi skálds, að svo
miklu leyti sem hægt er að
komast að slíku með rannsókn
og skynsamlegum hugleiðing-
um (jafnvel skáldsins sjálfs).
Við tölum með fullum rétti um
upptök vatnsfalls án þess að
nokkrum heilvita manna komi
til hugar að átt sé við, að vatn-
ið myndist þar úr engu. S. Bj.
gerir sér sýnilega manna bezt '
Ijóst, að aldrei er leyst svo úr
spurningu, að ekki vakni önn-
ur, en hann kann að takmarka
sig (sbr. t.d. spurninguna neð-
antil á bls. 35). Bak við sýni-
leg upptök höfum við grun um
önnur falin. Frumspekin gín við,
lífsgátan sjálf glottir nokkru
fjær. „Hver skapaði guð?“ o.s.
frv.
C. Bj. leiðir líkur að því (sjá
° m.a. bls. 24-35), að skáld-
skaparneistinn hafi kvikn’að
með Gunnari Gunnarssyni, þeg-
ar saman laust annars vegar
hinum óvenjuríku meðfæddu
gáfum og hugarflugi, sem dafn-
aði vel innan um hinar fjöl-
skrúðugu manngerðir fjölskyldu
og heimilis — og hins vegar
þeirri andlegu þjáningu og bar-
áttu, sem hann lenti f, er guð
hefur að tilefnislausu kippt til
stoðum tilverunnar og látið móð
ur hans deyja. Hið trúarlega
uppeldi getur hér af sér sektar-
vitund, hann fer að spyrja um
tilgang allra hluta og skynjar
óvenjusnemma hinar torfæru
þversagnir trúarinnar. Brú hans
yfir þetta hyldýpi botnlausra
spurninga og eyðileika verða
bækur og skáldskapur. Hér
lifnar smám saman hin „myst-
iska“, knýjandi þörf, „kveikja
sköpunarstarfsins", sem er
frumskilyrði mikils skáldskapar,
hvað svo sem „viljastyrk og
seiglu" líður, /sbr. orð áður-
nefnds ritdómara. Þessar skoð-
anir S. Bj., sem hér eru í mjög
samþjöppuðu formi, kallar rit-
dómarinn „einsýni“ og kveður
hinn „unga. gáfaða sálfræðing"
hafa gefið út „heilbrigðisvott-
orð“ handa hinu „sálsjúka"
skáldi og „kinkað kolli til
„fræðadísarinnar......af stðt-
legri nautn,“ og varð mér því
tíðræddara um skrif hans en
það annars verðskuldar.
Gaman væri að taka ýtarlegri
tilvitnanir úr þessari athyglis-
verðu bók, en hér verður að láta
staðar numið, enda ekki mein-
ingin að endursegja hana hér.
En ég er viss um, að höfundur
nær tilgangi sínum og flytur
margan lesandann nær Ugga
Greipssyni. Vonandi lætur Sig-
urjón ekki staðar numið á höf-
undabrautinni. Stíll og málfar
er ágætt svo og ytri gerð bók-
arlnnar.
Mig langar til þess að nota
hér tækifærið og minnast aðeins
á tvær aðrar nýlegar bækur úr
hinum smekklega smábóka-
flokki Menningarsjóðs.
Ljóðaþýðingar úr frönsku, eft
ir Jón Óskar. Það er sannar-
lega þakkarvert verk að kynna
hina frönsku snillinga. Vonandi
á Jón Óskar fleira í pokahorn-
inu af þessu tagi.
Ferhenda, eftir Kristján Óla-
son. Það væri ánægjulegt, ef
ferhendunni, þessari þjóðarf-
þrótt, sem ekki má glatast, væru
oftar gerð svo góð skil. Gaman
væri einnig að sjá aftur á
prenti eitthvað eftir hinar
gömlu kempur ferskeytluskáld-
skaparins, t.d. Jón S. Bergmann
eða Svein Hannesson frá Eli-
vogum svo einhverjir séu nefnd-
ir.
Magnús Skúlason

Framleiðslu —
Framh. af bls. 4
stundum verið hafður á að
reikna eingöngu út brúttóþjóð-
arframleiðslu vegna skorts á
upplýsingum um þau verðmæti
er fara til endurnýjunar (af-
skrifta) framleiðslutækja.
HAGVÖXTUR
Erlendis eru skammstafanir og
styttingar mikið notaðar í um-
ræðum um flókin hagmál. T.d. er
í ensku máli venjulega notuð
skammstöfunin GNP — gross nat-
ional product um brúttó-
þjóðarframleiðslu. — Hér á
landi hafa skammstafanir aldrei
verið notaðar eins mikið og er-
lendis. En um nokkurra ára skeið
hefur orðið hagvöxtúr verið not-
að um árlegan vöxt þjóðarfram-
leiðslunnar og hefur það orð þeg-
ar festst í málinu.
Björgvin Guðmundsson
|
!::■
;ii!
:■:■

B 5
iji;
|
iiii
1
I

;!•;
ÍS
I
i
i
1
I
-*. 4 L'. C, V*
JgLAÐ Sjálfstæðismanna á
Akureyri, íslendingur, birt
ir skelegga forystugrein um á-
virðingar Framsóknarflokksins
Blaðið segir:
0 Karneval
Framsóknar.
Um tugi ára hafði Framsókn
arflokkurinn notið valda í
skjóli ranglátrar kjördæmaskip
unar, sem nú hefur verið lag-
færð gegn vilja hans, þó ekki
svo, að hann hafi ekki enn
fleiri þingmenn en honum ber
samkvæmt atkvæðatölu flokk-
anna. En þótt sú sérréttinda-
aðstaða væri frá honum tekin,
heldur hann enn annarri að-
stöðu: þ. e. að nota almanna-
samtök flokknum til framdrátt
ar. en það eru samvinnufélög
landsmanna. Um langt skeið
hefur flokkurinn hreiðrað svo
um sig innan þeirra, að hann
hefur getað nærzt á blóði
þeirra, — látið þau standa und
ir kostnaði við blaðaútgáfu
flokksins og ýmsa aðra flokks
starfsemi með auglýsingum frá
þeim og jafnframt haft þann
hátt á, að bola hverjum þeim
út úr stjórn SÍS, sem ekki var
yfirlýstur Framsóknarmaður.
Allir kannast við það „kame-
val,“ sem Framsóknarflokkur
inn heldur á þjóðhátiðardegi
I’slendinga, er hann heiðrar
daginn með útgáfu aukablaðs
af Tímanum með auglýsingum
frá sambandsfélögunum um
allt land fyrir nokkur hundruð
þúsund krónur. Nokkrir drop-
ar af blóði hafa hin síðari ár
einnig runnið í æðar Þjóð-
viljans.
@ Bændur flæmdir
burt.
í máttvana andstöðu flokks-
ins við núverandi ríkisstjóm,
þykir honum það ráð vænleg-
ast að flæma bændur frá búum
sínum með því að telja þeim
trú um, að ríkisstjórnin sitji
á svikráðum við þá og vilji
koma landbúnaðinum á kné.
Einhver árangur kann að hafa
fengizt af þessari „þjóðhollu"
kenningu og þó ekki meiri en
svo, að fyrir fáum árum urðum
við að flytja inn 100 tonn af
smjöri, en nú verðum við að
flytja sama magn út, og það
er alger nýjung. Þannig hefur
áróður Framsóknar gegn auk
inni landbúnaðarframleiðslu
reynzt.
Hvar sem niður er gripið í
sögu Framsóknarflokksins ber
allt að sama brunni. öll starf-
semi hans er neikvæð í fram-
farasinnuðu þjóðfélagi. Hann
er því eitt hið hvimleiðasta
fyrirbæri, sem um getur í þjóð
lífinu á mesta sóknarferli þjóð
arinnar til uppbyggingar og
menningar, — á síðasta aldar-
fjórðungi.