Vísir - 28.07.1964, Blaðsíða 7

V I s ’ '*> . Þriltyi'1-'"”’ ?& W«í
OG SAMTÍ
Það er ekki með öllu ófróð-
legt, að freista að gera sér
grein fyrir því með hvaða hætti
heimildir um menn, sem að
kvað og atburði, sem hærra
tóku hversdagsönnum, hafa
geymst frá einni kynslóð til
annarrar komizt smám saman á
almenningsvitorð — gerzt saga
þegar frá leið. Að vísu vitum
við þetta eða ættum að vita
það, en hvað okkur flest snert
ir. er hætt við að það sé eitt
af mörgu, sem við vitum og
vitum ekki, höfum ekki hirt um
að grannskoða það, þar sem það
virðist hvorki hafa raunhæfa
né aðkallandi þýðingu.
Á tuttugu ára afmæli iýðveld
isins, þann 17. júní sl. lögðust
margir á eitt, bæði opinberir
aðilar og einstaklingar, að það
mætti verða sem veglegast og
í alla staði samboðið minning-
unni um þann atburð, sem
kannski er sá merkilegasti, sem
gerst hefur með þjóðinni og þá
menn, beztu og mikilhæfustu
syni hennar á öllum öldum,
sem fórnuðu henni lífi sínu og
kröftum í harðri baráttu til
þess að sá atburður mætti ger-
ast. Efnt var til hátíðahalda
víða um land, ræður fluttar,
listamannahátíð haldin í höfuð-
borginni, sem var fáguð og
prýdd í tilefni af afmælinu, og
allt fór þetta vel fram og
reyndist öllum aðstandendum
trl sóma.
En í sambandi við þetta merk
isafmæli gerðist atburður, sem
minna varð vart en ræðuhald-
anna og listsýninganna og var
þó athyglisverður, ekki hvað
sízt fyrir það, að hann kann
öðru fremur að stuðla að því
lengi eftir að bergmálið af n.S-
tíðarræðunum er hljóðnað og
afmælissýningunum er lokið, að
lýðveldisstofnunin að Þingvöll-
um þann 17, júní 1944 og þeir
ágætu forystumenn þjóðarinn-
ar, sem að henni stóðu, Iifi í
minningu manna af þessari kyn
slóð og þeim næstu, og ekki
sem þurr, söguleg heimild í bók
um, sem reynt verður að gæða
Iífi í huga almennings á tíu og
tuttugu og fimm ára fresti með
hátíðarhaldi og ræðum, heldur
sem áhrifamikil svipmynd úr
sögu þjóðarinnar, eins björt,
skýr og nálæg þó að áratugir
líði.
Með þessum orðum er átt
við hljómplötu þá, sem „Fálk-
inn h.f.“ lét gera í tilefni af af-
mælinu og út kom á kostnað
þess fyrirtækis hjá þekktasta
og viðurkenndasta hljómplötu-
forlagi á Vesturlöndum, „His
Master Voice“ í Lundúnum. Lét
forstjóri „Fálkans", Haraldur
Ólafsson, sem á undanförnum
árum hefur áunnið sér og fyrir-
tæki sínu þökk og virðingu
dómbærra manna fyrir hljóm-
plötuútgáfu, eins og síðar verð-
ur á minnst, ekkert til sparað að
þarna væri eins vel að unn ð
og frekast var kostur, og fékk
færustu menn hér sér til aðstoð-
ar í því skyni. Hið erlenda
hljómplötuforlag sýndi og næm
an skilning á því hvað hér væri
á ferðinnj og vandaði ailan
tæknilegan undirbúning að ut-
gáfunni eins og frekast var unnt
Enda hefur árangurinn orðið öll
um aðilum til mikils sóma.
Allt er þetta merkilegt og
mikils um vert. En séð frá því
sjónarmiði, sem ég gat urn í
upphafi, með hvaða hætti at-
burðir og menn hafa geymst í
minningu kynslóðanná og orð-
ið saga, verður þessi ágæta
gersemar þegar á þeirri tíð,
sem þau voru skráð. Liggja því
sterk rök að því, að sögulegar
heimildir — og þar með saga
þjóðarinnar — hafi smám sam-
an orðið óaðgengileg fræði öðr-
um en ríkum mönnum og höfð-
ingjum, en allur almenningur
litlar fréttir haft af fortíðinni,
nema ýktar og skrumskældar;
með öðrum orðum, rofnað úr
tengslum við sögu sína. Þegar
unni á Alþingi fyrir nærri þús-
und árum og við eigum það að
þakka, að varðveizt hefur ræða
Þorgeirs Ljósvetninga, sem
hann hugsaði undir feldinum,
og hefur að öllum líkindum
valdið meiri og heillavænlegri
straumhvörfum í iífi þjóðarinn-
ar, en nokkur ræða önnur, sem
flutt hefur verið á Alþingi eða
utan. Engu að síður mundi sú
ræða eflaust hafa djúplægari
áhrif á okkur nú, gætum við
heyrt hana flutta af Þorgeiri
sjálfum við undirleik fossins i
Öxará.
Þetta kann að þykja óraun-
sætt dæmi. Allir vita að rödd
Ljósvetningagoðans er þögnuð

ff I /Jrtilge? libnn iBðsfrqp ’iEmiíöþ
hljómplata ekki síður merkileg.
Þarna er um að ræða nýja að-
ferð við að skrá heimildir og
gera þær að almenningseign, að-
ferð, sem að mínnsta kosti er
ný hér á landi. Er það því enn
mikilvægara frá því sjónarmiði
hversu vel hefur tekist og mjög
verið til vandað. Við kunnum
margar sögur af því hvernig
tilraunir, sem í sjálfu sér voru
hinar nytsömustu og merkileg-
ustu, urðu ekki einungis gagns-
lausar vegna þess að þær voru
ekki nægilega undirbúnar eða
vel til þeirra vandað, heldur
töfðu þær með því, öllum til
ógagns, að þar væri aftur haf-
izt handa og af þeim, sem bet-
ur kunnu. Almenningur hafði
fengið ótrú á málinu. Þarna
kemur allt annað á daginn og
eiga allir þeir, sem að unnu,
þakkir skildar fyrir það.
©
Við vitum það öll, eins og ég
gat um fyrst, að langan aldur
geymdust allar sögulegar heim-
ildir einungis í minni manna. •
Raunar mun nokkur ástæða til
að ætla að minni manna hafi ver
ið öllu traustara þá en nú, en
frásögnin fór margra á milli og
gefur auga leið, að sitthvað
hafi aflagast í meðförunum.
Þegar ritöld hófst, var tekið
að skrá slíkar heimildir, bæði
þær, sem geymst höfðu og af
atburðum, sem gerðust í tið
skrásetjaranna. Ekki verður
með fullu vitað hver greiðan
gang allur almenningur átti að
þessum rituðum heimildum;
skrásetningin var mikið verk
og seinunnið, skinnin, sem á var
skráð, dýr vara jafnvel í þeirri
tíð; er og vitað, að mörg slík
handrit töldust verðmætustu
svo fer einni þjóð, er vá fyrir
dyrum, og ekki er ólíklegt að
einmitt þarna sé að finna að-
draganda þess að sumu leyti,
sem skóp þjóðinni ill örlög
þegar frá leið.
Langt tímabil skilur ritöld
og upphaf þeirrar aldar, þegar
farið var að gefa þessar sögu-
Iegu heimildir út í bókarformi
og allur almenningur eignaðist
þar með greiðan aðgang að
þeim. Þá fyrst voru endurnýtt
hin rofnu tengsl þjóðarinnar við
upphaf sitt og fortíð, enda sýndi
það sig, að þá var skammt betri
daga að bíða, þegar alþýða
manna komst aftur 1 lífrænt
samband við sögu sína, sem þá
hafði legið rykfallin og Iítils-
virt í skúmaskotum úti í kóngs-
ins Kaupenhavn. Eitt er víst,
að lægi hún þar enn grafin,
mundi engin ástæða til að
minnast dagsins, 17. júní 1944,
með almennum hátíðahöldum.
©
• - J
En — eitt er að lesa um at-
burði á bók, annað að lifa þá
sjálfur sem áhorfandi og á-
heyrandi. Og eitt er það líka,
að vera ’ staðráðinn í að lesa
um einhvern atburð, þegar mað
ur hefur tóm og tíma til — og
annað, að hafa svo aldrei tíma
til þess. Hvað það fyrra snertir,
þarf ekki að eyða orðum að
því, að enda þótt fágætustu
stílsnillingar semji og riti frá-
sögn af atburðum eða mönn-
um, verður það aldrei nema
bergmálið af því, sem fram fór.
Áreiðanlega ber öllum saman
um það, að varla verði sagt frá
sögulegum atburðum af meiri
snilld, en sá hefur gert, sem
skréði frásögnina af kristnitök-
fyrir nærri þúsund árum, og að
við veröum því að láta okkur
nægja að lesa hana af bók, í
endursögn snillingsins, sem við
stöndum í svo ómetanlegri
þakkarskuld við. En dæmi þetta
er ekki eins óraunsætt og marg
ur kann að halda — hefði Har-
aldur Ólafsson framkvæmda-
stjóri ekki hafizt handa um út-
gáfu lýðveldisstofnunar-hlióm-
plötunnar, sem áður er á
minnst, væri það sama að segja
Loftur
Guömunds-
son rstar um
nýstárlega
útgáfu
um þær snjöllu ræðu, sem á-
gætustu menn þjóðarinnar
fluttu þar, og ræðu Þorgeirs
Ljösvetningagoða á Alþingi ár-
ið 1000 — allur almenningur
yrði að láta sér nægja að lesa
þær af bók. Nú getum við hins
vegar heyrt þær fluttar eigin
röddu viðkomandi manna, á
þeirri hátíðlegu stund og staðn-
um sjálfum, meira að segja við
undirleik fossins í Öxará. Þann
ig verðum við áheyrendur að
þessum sögulega atburði, við
og þær kynslóðir, sem á eftir
okkur koma og hafa áhuga á
að lifa .í sem nánustum og líf-
rænustu tengsíum við sögu
sína.
Kannski má segjá, að eflaust
hefði einhver einhvern tíma tek-
ið sér fram um að fá lánuð
segulböndin með þessum ræð-
um, þar sem þau eru i örugs-
um vörzlum, láta hreinsa þau
með tæknilegum galdrabrögðum
ogi gera úr þeim vandaða hljóm
plötu, og þennan merkilega at-
burð þar með að almennings-
eign, í sínu lífrænasta formi.
Slíkt má alltaf segia, þegar ein-
hver hrindir einhverju þörfu
verki í framkvæmd. En eitt er
víst — það hefði dregist, þó
að ekki væri fyrir annað en
það, -að ekki mun það gróða-
vænlegt fyrirtæki, sízt þegai
jafn vel til verksins er vandað
og raun ber vitni — jafnvel
umslag plötunnar listaverk
á sínu sviði að uppsetningu,
prentun og öllum frágangi. Og
annað er líka víst — væri ekki
framtakssemi Haraldar forstióra
svo fyrir að þakka, ættum við
þess ekki kost nú, að , eyra
þjóðskáldið Davíð frá Fagra-
skógi, iesa sín beztu ljóð, en
það er önnur saga, eins og það
er líka önnur saga, en þó ná-
tengd, að Haraldur Ólafsson
hefur gefið út hinar vönduðustu
hljómplötur á sama forlagi með
söng íslenzkra úrvalskóra og
ikkar beztu einsöngvara: hljóm
plötur, þar sem nóbelsverð-
launaskáldið okkar les kafla úr
sínum Brekkukotsannál af ó-
viðjafnanlegri snilli. Og innan
tíðar munu svo v'æntanlegar á
markaðinn tv'ær nýjar hljóm-
plötur i „sama gæðaflokki"
önnur með íslenzkum bióðlög-
um, en á hinni lesa þeir dr
Sigurður Nordal og Jón Helga-
son prófessor upp úr verkum
sínum.
©
Þá kem ég loks að hinu, sem
á var minnst — að ætla sér að
lesa einhverja bók, eða um eitt
hvað sérstakt á bók, en hafa svo
aldrei tíma til þess. Ekki er bók
inni sjálfri um að kenna, heldur
aldarfarinu, og fjarri sé mér að
ætla að halda því fram, að bæk
ur séu fyrir það úreltar orðnar,
vegna hraðans og umsvifanna,
sem meina okkur að Iifa nema
hálfu lffi og drepa okkur svo úr
kransæðastíflu eðaöðrum„menn
ingarsjúkdómum“ fyrir aldur
fram. Sem betur fer, eru margir
svo viljasterkir að standa við
þann góða ásetning sinn að lesa
að minnsta kosti eitthvað af
þeim bókum, sem þeir kaupa f
því skyni. En þeir munu og marg
ir, sem deyja frá þeim ólesnum.
Þetta er um okkur, af þeirri
kynslóð, sem ólst upp í loftinu
fyrir bókum og ást á bókum —
af því að það voru bækur. En
hvað um þá kynslóð, sem við
ölum upp? Mat hennar á bókinni
sem bók er, hvað sem öðru líð-
ur, raunhæfara en okkar. Að
hennar áliti er bókin góð sem
slík, fyrirfinnist þar ekki annað
betra og handhægara til fræðslu
og hugrænna nautnar. Hljómplöt
ur og segulbönd eru fyrir löngu
orðin viðurkennd kennslutæki,
sem taka þar bókinni fram í sum
um námsgreinum. Við því er ein
ungis gott að segja. Við því er
ekki heldur annað en gott að
segja að hljómplötur komi al-
menningi í stað bóka, sem heim
Framh. á bls. 10.