Vísir - 19.08.1964, Blaðsíða 4

4
V I S I R . Miðvikudagur 19. ágúst 1964.
*
s
s
s
s
s
s
s
!
!
/
„ísleiidingar björguðu lífi
okkar frá nazistum, og fyrir
það verð ég þeim ævinlega
þákklát. En það er ekki að-
eins þess vegna, sem mér þyk
ir vænt um landið og þjóðina;
hér fhstist mér ég eins og
heima hjá mér, og ég kem
alltaf til íslands, þegar ég
mögulega get. Maðurinn
minn er jarðsettur hér sam-
kvæmt eigin ósk og það er
pláss fyrir mig við hlið hans
í Fossvogskirkjugarðinum.
Þar vil ég helzt hvíla að
þessu lífi Ioknu“.
Frú Irmgard Kroner talnr
hægt og skýrt á prýðilegri ís-
lenzku, og það dylst ekki, að
henni er full alvara, þegar hún
lýsir tilfinningum sínum í garð
íslenzku þjóðarinnar. Hún
gleymir aldrei hinum ógnvæn-
legu haustdögum árið 1938, er
eiginmaður hennar dr. Karl
Kroner, var skyndilega tekinn
höndum og settur f fangabúðir
nazista fyrir engar sakir aðrar
en að vera af Gyðingaættum,
Bandaríkjanna, og eftir 12 daga
í fangabúðunum var Karl lát-
inn laus gegn því skilyrði, að
við færum undir eins úr landi
og hefðum ekkert með okkur
nema fötin, sem við stóðum í,
og 10 mörk á mann. Við tókum
einn hníf gaffal og skeið hverc,
Karl, Klaus, sonur okkar, og ég,
og brauð og pylsu í nesti, en
annað ekki. Þetta var hreinasta
lífsbjörgun, og aldrei skal ég
gleyma tryggð og hjálpsemi j's-
lenzku vinanna okkar."
KANN BETUR VIÐ
NORÐLENZKUNA
„Höfðuð þið komið áður lil
fslands?"
,,Já, þrisvar meira að segja.
Fyrst komum við sumarið 1926.
Við vorum þá bæði starfandi
læknar, Karl og ég, og við á-
kváðum að fara til íslands í
sumarleyfinu okkar. Við þold-
um betur loftslag, sem ekki var
of heitt, og höfðum m.a. farið
tií Noregs, Svíþjóðar og Lapp-
lands. Mig langaði að læra eitt-
hvað í málinu, áður en við fær-1
um, en engar bækur voru fá-
anlegar, og það varð úr, að Stef
án Pjetursson þjóðskjalavörður,
sem þá var ungur stúdent í Ber-
lín, tókst á hendur að kenna
Frú Ir-mgard Kroner
ensku, frönsku, íslenzku, rúss-
nesku. spsénsku, sænsku og lat-
ínu. Þegar við komum fyrst til
Bandaríkjanna, var jafnerfitt að
fá Iækningaleyfi þar og það
hafði verið hér, en Karl tók
læknispróf á ný, þegar hann
var 67 ára gamall, til að fá
bandarísk réttindi. Or því starf-
aði hann sem læknir, þangað til
hann dó fyrir 10 árum, tæp-
lega 75 ára. Ég fékk starf í verk-
smiðju til að byrja með en á
öðru árinu okkar í Ameríku
fékk ég háskólastarf við tungu-
málakennslu. Núna er ég
menntaskólakennari í Yonkers.
New York.“
MÆÐGININ TALA
ÍSLENZKU SAMAN
„Hvað gerir Klaus?"
„Hann er prófessor í verk-
fræði við háskólann í Massa-
chusetts."
„Talar hann enn íslenzku?“
„Hvort hann gerir, miklu bet-
ur en ég. Þegar við tölum fs-
lenzku saman, leiðréttir hann
mig. Hann var sjö vetur í skóla
hér og í sveit á sumrin, og í
skapgerð og framkomu er nann
alvég íslenzkur. Hann hefur
komið til Islands með konuia
sína og þegar hann fékk ban»in-
og henni eru ekki síður minnis-
stæðar móttökur vina þeirra á
íslandi, þegar tekizt hafði að fá
leyfi til að flytjast úr landi og
setjast að í sjálfviljugri útlegð
fjarri ,,dýrðarríki“ nazismans.
í STÖÐUGRI
LÍFSHÆTTU
„Mér leiðist að tala um þessi
hræðilegu ár, áður en við slupp-
um af landi brott,“ heldur hún
áfram, og skugga bregður fyrir
á andliti hennar, þegar minn-
ingarnar vakna „Við lifðum I
stöðugri lífshættu, hótunum
rigndi yfir okkur, og vinirnir
urðu okkur fráhverfir af
hræðslu við afleiðingarnar, ef
þeir héldu áfram að umgangast
mann af Gyðingaættum. Öll
símtöl voru hleruð, og fyrir eitt
ógætilegt orð var fólki kastað
í fangabúðir. Mágkona mín var
sett í að hreinsa götur, af því
að hún var gift manni af Gyð-
ingaættum, og maðurinn minn
missti bróður sinn, systur sína,
og systurdóttur í fangabúðun-
um. Sjálf er ég ekki Gyðingur,
en vegna þess að Karl hafði
blandað bióð, missti hann fyrst
réttindin til að vera sjúkrasam-
lagslæknir — hann var sérfræð-
ingur í innvortis- og taugasjúk-
dómum — og var síðan fyrir-
varalaust settur í fangabúðir á-
samt mörgum öðrum 9. nóv-
ember 1938. Ég vissi, að það
þýddi, að hann myndi ekki iifa
Iengi, svo að ég skrifaði vinum
okkar á íslandi og bað um
hjálp. Við höfðum áður sött um
innflytjendaleyfi til Bandariki-
anna, en það voru yfir fjörutíu
þúsund manns á biðlistanum á
undan okkur. Það var því aðeins
hægt að fá Karl lausan úr fanga
búðunum, að einhver byði
okkur að koma til annars ianris,
og við urðum að vera farin út
úr Þýzkalandi innan 36 tdst.
frá því að það boð bærist. Vin-
ur okkar, Lúðvig Guðmundsson
skólastjóri, lét ekki á sér
standa, heldur skrifaði strax
um hæl og bauð okkur að
koma tafarlaust. Við sóttum um
dvalarleyfi á Islandi, þangað til
við fengjum vegabréfsáritun til
mér íslenzku. Hann var frá
Húsavík og bar svo yndislega
vel fram — enn þann dag í dag
kann ég betur við norðlenzkan
framburð og á hægara með að
skilja hann en sunnlenzkuna.
Jæja, Stefán kom tvisvar f‘Viku
að kenna mér næstu tíu mánuð-
ina, og áður en við fórum, skrif-
aði hann vinum sínum á Islandi,
að von væri á okkur, svo að
þeir undirbjuggu ferð okkar og
tóku á móti okkur. Þá voru
kvöld voru alltaf mikil hátíða-
höld og glatt á hjalla, og við
eignuðumst marga góða og trú-
fasta vini meðal íslendinga."
„Hvað voruð þið lengi bú-
sett hér?“
r’ ' ,,6%‘^r.' Við komUm, eins og
ég sagði, árið 1938 — 4 des-
ember — og það var tekið vel
á móti okkur. Vinkona okkar,
frú Anna Sigurðardóttir, hafði
geymt handa okkur kjallara-
íbúð í húsi sínu, Stefán Gunn-
MOKAÐI SAND
OG GRJÓT
„Að hverju starfaði hann,
meðan þið Voruð hér?“
„Fyrst fékk hann atvinnu við
að skrásetja læknisfræðilegar
bækur í Háskólabókasafninu,
og seinna fór hann i Bretavinn-
una: mokaði sand og grjót og
keyrði hjólbörur.“
„Það virðist nú heldur sóun
á góðúm kröftum."
„Ja, maður vill gera það sem
rískan ríkisborgararétt og varð
að hafa tvö skírnarnöfn, tók
hann sér nafnið Klaus Erlendur,
því að hann sagði, að hann yrði •
aldrei annað en útlendingur i
Bandaríkjunum."
„Þér komið alltaf til Islands
öðru hverju?"
„Já, ég hef kornið annað hvert
ár, síðan ég fór að hafa efni
á því. Ég vinn mikið, svo að
ég hef ekki tíma til að sóa, en
samt finn ég alltaf til heim-
— segir frú Irmgard Kroner, ekkja dr. Karls Kroner
hægt er til að vera sjálfstæð-
ur og þurfa ekki að liggja upp
á neinum. En Karl var kominn
á sjötugsaldur, og þetta gekk út
á hellsuna hans, svo að ég vnr
fegin þegar hann gat hætt/‘
„Hafið þér sjálf ekki veriö
starfandi læknir síðan í Þýzka-
landi?“
„Nei, en ég hef kennt tungu-
mál frá því að við settumst að
á Islandi. Frá 1940 fékk ég tæki-
færi til að kenna þýzku við Há-
skólann hér, og önnur mál
kenndi ég í einkatímum."
„Hvað kunnið þér mörg?“
„Við skulum nú sjá: þýzku,
þrár, þegar ég hugsa um ís-
land. Ég fer alltaf á íslendinga-
samkomurnar 17. júní og 1.
desember í New York, og ég
býð heim til mín öllum íslend-
ingum, sem vilja koma. Húsið
er orðið of stórt fyrir mig eina,
svo að ég vil gjarnan hafa
gesti hjá mér, helzt íslenzka, en
hversu þröngt er væri um mig,
myndi ég ávallt og ævinlega
hafa pláss fyrir Islendinga, því
að mér þykir vænt um þá og
verð þeim eilíflega þakklát
vegna alls, sem þeir hafa fyrir
okkur gert.“ — SSB
Skátahreyfingin gamaldags
engin sveitahótei hér, en við
fengum að vita, hvar væri
hægt að gista á bæjum, prests-
setrum og læknabústöðum, og
við fórum ríðandi um Borgar-
fjörðinn til Gullfoss og Geys-
is og sáum Eyrarbakka og
Stokkseyri."
„Hvað voruð þið lengi?“
„Tæpan mánuð. Þetta var heil
mikið ferðalag á hestbaki. Við
vorum svo hrifin, að við spör-
uðum saman til að koma aftur,
og 1929 var það hægt. I það
skiptið vorum við 22 daga sam-
fieytt á hestum, fórum um
Norðurland og sáum Ásbyrgi og
Dettifoss auk margs annars.“
HEIMILIÐ STÓÐ
ÍSLENDINGUM OPIÐ
„Ég hef heyrt að heimili ykk-
ar í Berlín hafi alltaf staðið ís-
lendingum opið“
„Ja, okkur fannst strax á
fyrstu ferð okkar hingað, að hér
væri samband vina nánara og
innilegra en annars staðar, þar
sem við þekktum til, og við vor-
um tekin inn í hópinn, eins
og við tilheyrðum þjóðinni.
Eftir það reyndum við að gera
hið sama: taka Islendinga ir,n
í hópinn, þegar við vorum
heima hjá okkur. Á gamlárs-
arsson kaupmaður lánaði okkur
húsgögn, drengurinn okkar, sem
þá var 12 ára, komst í íslepr.k-
an skóla, og okkur voru gefnar
kartöflur og kjöt í jólamatinn
Hlýjan streymdi til okkar úr
öllum áttum.“
„Þið hafið þá ekki hugsað
til að verða ísienzkir ríkisborg-
arar?“
„Ó, það hefðum við gjarnan
viljað, því að við höfðum alltaf
þessa öruggu tilfinningu, að við
ættum heima hér, en til þess
þurfti fyrst og fremst 10 ára
dvöl í landinu, og við fengum
aðeins dvalarleyfi þangað til við
kæmumst til Bandaríkjanna, en
þar er hægt að fá rikisborgara-
rétt eftir 5 ár. Annars hefðum
við reynt að verða íslenzkir
borgarar."
„Maðurinn yðar hefur ekki
getað starfað hér sem læknir?“
„Nei, það var ómögulegt að
fá lækningaleyfi sem útlending-
ur. En læknarnir hér voru
honum svo vinsamlegir, að þeir
hjálpuðu honum til að geta
stundað starf sitt að einhverju
leyti með þvi að taka staka
sjúklinga sem ,ráðgefandi‘. Rétt
áður en við fórum til Banda-
ríkjanna fékk Karl íslenzkt
lækningaleyfi, og það var ein-
göngu fyrir góðsemi íslenzkra
lækna.“
— Starfshættir skátanna í dag
eru of gamaldags fyrir marga
ungiinga, sagði Margarete
Broon, sænskur kvenskátafor-
ingi sem hér er stödd á vegum
Bandalags íslenzkra skáta, til
þess að halda námskeið, og til
þess að annast þjálfun foringja.
Margarete, sem er einstaklega
frískleg og aðlaðandi kona,
sagði brosandi að unglingarnir
margir hverjir væru of „töff"
fyrir skátahreyfinguna eins og
hún er í dag og því yrði að
finna upp á einhverju nýju sem
laðaði unglingana að. Það yrði
að endurbæta og „moderni-
sera“ hana.
I Svíþjóð hefur verið töluvert
gert til þessa. Skátunum er
ekki bara kennt að binda hnúta
og æpa rikka-tikk, heldur læra
þeir e’innig að dansa (rokk,
twist 0g; allt það) búa til mat,
og leggja stund á alls konar
Iistir. Stundum fer líka einhver
skátahópur í heimsókn til ein-
Framh. á bls. 13
*
m.

SC3