Vísir - 16.12.1964, Síða 9

V IS I R . Miðvikutíagur 16. desember 1964
9
ÐHS
í DAG SKEIN SÓL
Matthías Jóhannessen ræðir
við Pál ísólfsson.
Bókfellsútgáfan.
f>rjú ár eru liðin, síðan Hunda-
þúfan og hafið kom á bókamark-
aðinn. Sumir höfðu orð á því, að
hundaþúfan sómdi sér ekki rétt
vel í he'iti bókar, þar sem ungt
skáld og bókmenntamaður ræddi
við spakan og fjölvísan lista-
mann og heiðursdoktor um ýmis
hin háleitustu hugðar- og vanda
mál manna, lýsti að nokkru sögu
þroska síns, drægi upp myndir
samferða- og samtfðarmanna og
brygði listilega á glens og gam-
an — allt þetta svo sem greypt
i umgerð fagurra og sérkenni-
legra æsku;.töðva og átthaga lista
mannsins. En þeir hafa þá bætt
úr skák að þessu sinn'i, Matthias
og dr. Páil, með nafngift þessarar
bókar.
Form hennar er sérlegt, svo
sem þeirrar fyrri það er í raun-
inn'i fonnleysið, því að þar sýnist
f fljótu bragði engri reglu fylgt.
Þeir virðast sem sé hafa hugsað
sér, höfundarnir, að bregða vfir
hana svip rabbsins, þar sem
skyndilegar hugdettur, ósjálfráð
og oft með öllu óræð hugsana-
tengsl ráða umtalsefninu — kann
ski á milli þögn án óþols, hvarfl
augna um lá og lendur, stöðv-
un þeirra við skýjarof á himni,
bárufald á lánn'i, þangkristall i
fjörunni — eða á melbakkanum
hundaþúfuna frægu, sem hefur
orðið fyrir hnjaski, misst höfuð-
fatið sitt, en fengið annað í stað-
inn, hærra og veglegra, úr hendi
náttúrunnar eða sendiboða henn-
ar, sem hvernig sem það þykir
fara á pappír — hefur kannski
verið hundur.
Þetta form hefur bæði sina .
kosti og galla. Það er tilbreyt-
ingarríkt, en hins vegar skal mik-
ið til að gera það eðlilegt, því að
með tilgang rabbsins í huga,
dvelja auðvitað höfundarnir meira
og lengur við það, sem ætlunin
er að fá fram, heldur en hitt, sem
ósjálfrátt svífur í hugann í nátt-
úrlegu rabbi. Og stundum kemur
það fyrir, að Matthías í hlutverki
spyrjandans leiðir eitthvað í tal,
sem lesandanum finnst að lestri
loknum, að vel hefði mátt missa
sig, hefur ef til v'ill verið skemmti
legt í tveggja manna tómi, en
verður lecandanum það ekki. Vil
ég þar nefna sögurnar af ferða-
lögum þeirra dr. Páls og dr. Ðun-
gals. Þær eru of lauslega sagðar
til að vekja áhuga — því að gam-
an sé að mæta þar þe'im glerfína
smókinsmanni sem aðrir koma
labbandi — af balli í Vík — á
lejð vestur í Fljótshlíð, en gefizt
hefur upp vestan við Sólheima-
sand ... En hjá þessu verður trú-
lega ekki kom'izt, þegar áður-
nefndu forrr' er beitt.
Annars er þarna flest líflegt
og margt spaklega athugað og
vel sagt — og sitthvað ærið fynd-
ið, — ennfremur yfir ýmsum lýs-
ingum og frásögnum notalegur
blær sællar endurminn’ingar. Auð
vitað er oft vikið að listum —
ekki aðeins hljómlist, þó að dr
náli' verði tiðræddast um hana,
og hann hefur sannarlega svipazt
um bekki á þeim vettvangi. í
fyrsta viðtalinu, sem um getur i
bókinni, farast honum orð roeðal
annars á þessa leið;
„ ... Allir vilja koma með eitt-
hvað nýtt, óvirða það gamla i
orðum og athöfnum og segja þv'
stríð á hendur, sem í einhverji'
líkist gömlu meisturunum, en erv
þó sjálfir flæktir í net tízkunna
og þéirrar nýju stefnu, sem s'
er kölluð. Mér rennur oft til rif;
að svo margir efnilegir men
skuli þannig fara í hundana o-
eyða dýrmætum tíma í einhverjr-.
ímyndaða vonzku út af listinn;
og valda á þann hátt sjálfum séi
og öðrum stórtjóni. Og það, sem
er verst: tekst ekki nð skana ,;f
vænlega list.. “
Á öðrum stað segir hann:
„Ungir listamenn, sem koma
lieim nú á dögum, gera miklar
kröfur til Iífsins, og ef þeir fá
þeim ekki að öllu leyti fullnægt
þegar í stað, ráðast þeir á allt,
sem hér hefur verið gert í tón-
list og á öðrum sviðum, vega að
góður. mönnum, sem brautina
ruddu og gáfu í aðra hönd gott
land og allsnægtir . . . Mér er nær
að halda, að það ætti að sendn
þessar kröfukindur út í Surtsey
Þessa ólukkugemsa, sem aldrei
sitja á sárshöfði við nokkurn
mann og er fyrirmunað að túlka
nokkur sjónarmið nema þau allra
lágkúrulegustu, skilja lítið, vita
’ninna; allt þetta fólk, sem á í
botnlausu rifrildf við fortiðina,
metur samtíðina einskis og heldur
að það sé sjálft persónugerð fram
tíðin“.
Og enn kvað hann:
„Eitt get ég aldrei lagt nógu
ríka áherzlu á: að ungir lista-
menn umgangist menn, sem eru
á öðru sviði en þeir sjálfir. Það
vantar eitthvað í líf tónlistar-
manns, sem hefur aldrei haft á-
huga á að kynnast öðru en hljóm
list'inni".
Skyldi það ekki — og mundi
■tta ekki eiga við um fleir'
Páll Isólfsson
listamenn en tónlistarmenn? »
Matthías segir:
„Menn rugla oft saman tteku
og snilld.“
Dr. Páll svarar:
„Já, en tíminn ruglar því ekki
saman. Annars held ég, að okkur
íslendingum hætti sérstaklega til
að gleyma muninum á þessu
tvennu.“
Hann víkur svo sem víðar, Páll
Isólfsson, að svipuðum fyrirbrigð
um og þessum. Hann segir:
„Nú leitast ailir við að líkjast
engu, sem til var áður, og kapp-
kosta að vera frumlegir. En þetta
stref er barnaskapur. Ég get varla
ímyndað mér, að þú mundir bera
meiri virðingu fyrir mér, þó ég
talaði við þig standandi á haus.“
Þá er það baráttan, sú, sem
fjölmargir Íistamenn kjósa að
smeygja sér fram hjá:
„Baráttulaus maður er saltlaus
maður. Seltan er okkur nauðsyn.
Saltlaus listamaður er eins og
geltur klár. Hann getur dregið
mjólkurvagn, en að hann geti af
sér líf — nýtt folald í haga —
nei, útilokað."
Dr. Páll er harðorður, en yfir-
leitt ekki persónulegur. Hann
segir, að illkvittni sé eitt af þeim
þremur efnum, sem húmor, er
terður af, en þó að hann sé húm-
iristi, fer ekki mikið fyrir ill-
'cvitthinni i þessari bók. Ég held
'iann komist einna næst því að
kjóta skeyti að persónu manns,
’iar sem hann segir um Halldór
Laxness — út af listnmannahá-
/ð í Stokkhólmi 1932:
,,Hann sagði við mig strax og
óngurinn var genginn fram hjá:
Ég fer til Rússlands á morgun í
býtið Og bað gerði hann, sem
kunnugt er. Upp úr þeirri ferð
mun hann hafa skrifað I Austur-
vegi. Mér hefur stundum dottið
í hug að hann I-efði átt að vera
áfram í Svíþjóð."
Þó að Páll ísólfsson meti mik-
ið listir, segir hann um Albert
Schweitzer:
„Schweitzer hefur klifið hæstu
tindana í iistinni, og það, sem
meira er, hann hefur klifið hæstu
tinda kærle'ikans í lífinu."
Um allt þetta er ég dr. Páli
mjög innilega sammála, og um
flest þau viðhorf, sem fram koma
í bókinni — en hins vegar vil ég
þó taka fram, að svo rétt sem
hann rekur upphaf ættrækninnar,
er ég engan veginn á sama máli
Ó'íuiftflðíékkijsré ifeftjÉþknin'nú lfng.
, ..ur .æskileg, ,enda sé ,hún úrelt.
Efl’ ems óg'1ég' æí’ ykk'f rkré1 ’
úrelt boðorðið: heiðra skaltu föð-
ur þinn og móður, sem komið er
frá hinum vísu Gyðingum, er dr.
Páll lofar hástöfum, svo hygg ég
og, að ekki mundum við íslend-
ingar betur farnir, þó að okkur
hyrfi áhuginn fyrir ættum okkar.
Dr. Páll amast einriig við dálæt-
inu á íslendingasögunum, virðist
þá frekar sjá í þeim mannvíg og
sjórán en það, sém blívur, snill-
ina, anda drengskapar, mann-
dóms og höfðingsháttar. Hins veg
ar segir hann svo út af vinar-
þeli brezka skáldsins Audens í
garð íslenzku þjóðarinnar:
„En það er okkur meira til
sóma að eiga menningu, sem ger-
ir ísland að heilagri jörð, svo að
ég vitni í hans eigin orð“.
En mundi ekki hætt tengslum
okkar við hina fornu menningu,
þegar sli.tnar væru taugar ætt-
rækninnar — og aðdáunarinnar
á íslendingasögum? ... Annars
fær dr. Páll huggað sig við það,
að nú getur hann hitt fullþroska
fólk í hundraðatali, sem hvorki
kann skil á öfum sínum né ömm-
um — og hefur ekki hugmynd
um ,hvaðan ætt þeirra hefur bor-
ið upp á möl borga og kaupstaða,
og hjá Matthiasi getur hann feng
ið að kynnast þeirri staðreynd,
að á góðbýli í sveit Njáls og
Bergþóru býr framtaks- og fram-
farafólk, sem hvorki kannast við
Njálsbrennu né þau góðu hjón,
sem þar köfnuðu undir húðfati
— og bendir það til, að allt sé
á æskilegri leið! Ég hygg, að það
sé ofurlítið varasamt að láta rang
hverfur ergja sig til áfellisdóma
— á fleiri sviðum en vettvangi
þéirra lista, sem dr. Páll hefur
einkum í huga, þegar hann talar
um Surtsey sem sakamannaný-
lendu .. <
En vel er, að bókin þeirra fé-
laga, orðin til í ríki náttúrutöfr-
anna kringum hinn nýja ísólfs-
skála, komi við bæði mig og aðra,
sem ekki láta sér nægja baknag
og slúður, heldur taka alvarlega
afstöðu — jafnt til hyllingar sem
andróðurs, og hugsanlegt er að
vera í félagsskap þeirra dr. Páls
og Matthíasar, þegar „fuglar
minninganna hópuðu sig f hug-
anum“ — eða þegar minningin
verður „eins og dögg á grasi“.
svo sem Matthías orðar það.
Að lokuro: •" n\u»
n Af mörgu góð.g. Og e|ta[ijppi-
legu í þessari bók, þakka ég ekki
sízt myndina af þe'im vinunum,
dr. Páli og virðulegum vígslu-
biskup séra Bjarna Jónssyni —
gegnt blaðsíðu 144. Svipurinn —
sú mannlýsing!... Það er alveg
óhætt að telja suma ljósmyndara
i hópi myndl'istarmanna
Guðmundur Gíslason Hagalín.
DRENGUR
Guðmundur Daníelsson:
Drengur á Fjalli. Stuttar sög-
ur. ísafoldarprentsmiðja.
Reykjavík 1964.
Guðmundur Danielsson er jafn
sérstæður og þróttmikill, sem per
sónuleiki og skáld. Það sópar að
honum, hvar sem hann fer, er
auðsætt, að ,;kotungsútgerð á sér
þar engan hund í bandi, „svo
sem annað mikið og magnað
skáld Rangæinga kvað. Hann er
eitt af þeim fsl. skáldum, sem
sýnt hefur að enn er unnt á ís-
landi að vera gagnlegur starfs-
maður og borgari og þroskast
samtímis sem frjótt og sér-
kennilegt skáld. — Hann er
næsta ólíkur um allt þeim skáld
geldingum, sem ganga sér ekki
að grasi, en standa í hóp jarm
andi við hús íslenzkra fjárgæzlu
manna og lemja þar hurðir sín
um guðsgeldingshnýflum. Á það
hefur og ekkert skort, að flugu
menn hinna gerzku hafi sigað ••
hann jafnt heimilisrökkum sínun
sem þeim flækingsseppum, ei
snudda gjarnan í varpa þeirra
í von um vemd og roð Þeir eru
:kki margir rithöfundarnir sen:
svo hafa verið hundbeittir sem
Guðroundur seinustu árin hér á
Islandi, hrfðin að honum orðið
þvi harðari, sem honum hefur
meir vaxið ásmegin sem skáldi og
og persónuleika.
I hinni nýju bók Guðmundar,
þar sem hann hefur safnað sam-
an ýmsu misjöfnu að gerð og
raunar kostum, er miklu merkust
fyrsta og lengsta sagan, en af
henni dregur bókin nafn sitt. Þar
kemur fram í öllu sínu veldi orð
gnótt Guðmundar, safi hans og
litríki í stíl, hið næma skin hans
á íslenzka nátt,úru, eins og húr
er tilkomumest og hrikalegust —
og auk alls þessa reisn hans sem
persónu, stál viljans, þol hans
og þrautseigja og sá frumkraftur
sem býður erfiðleikum og and
stöðu byrgin. Þannig hefur hann
ekki aðeins komið fram sem
fjallmaður í haustgöngum í Jök-
ulgiljum Landmannaafréttar, held
ur og á vettvangi rithöfundar
ins, og það mega þeir vita, Ólaf
xrnir, sem kjósa að bogra við
■irímusinn í tjaldstað, að þeim er
ilgert ofurefli að buga þennan
'reng á fjalli.
Þessi merkilega og magnaða
;aga byggist auðsæilega á per-
xónulegri upplifun, en Guðmund
ir gæðir hana skáldlegri reisn
,)g táknrænni dýpt Sama mái
gegnir um annað það bezta :
þessari bók, prósaljóðin þrjú,
sem heita, Gunna, Vordraumur í
Garði og Liljan í Sandinum
FJALLI
og frásagnirnar Fiskurinn mikli
og Lokadagur. Peysan hennar
Gunnu — það er gaman að sjá
hvað skáldinu verður úr henni
úr litnum á henni. „Mér fannst
eins og Gunna hefði orðið úti
í þessari peysu í fyrstu snjóum
eitthvert haustið. legið undir
fönn allan veturinn og fuhdizt aft
ur, þegar isa leysti með sumri.
Og síðan — á yfirnáttúrulegan
hátt — risið lifandi upp úr sin-
unni í prjónapeysunnj bláu.“
Skyldi þetta ekki geta átt við
margt fátækt og vanhirt barnið
... Vordraumur í Garði lýsir þvi
að skáldið stendur úti einn vor-
dag og veðrar, að vorið sé á leið
Enn er grátt f rót og vindurinn
engan veginn hlýr, en þytur
vindsins með öðrum hætti en
hann var í vetur: „Það er eins
og hlegið sé hátt í Iofti og niður
fallvatna kveði við undir. Galsa-
fengin kátína kveður við frá hæð
um, en moldartunga jarðarinnar
umlar vordraum sinn í svefnrof
unum. Bráðum kemur hún, bráð
um kémur hún, mjúkhenta kon
an með fræið.“ Eða hið magnaðo
Ijóð um Ódysseif — bar mund
ílldjúpt kafað — og hvar e
hugur skáldsins, hjá stúlkunni,
sem „myndaði skál úr lófum sin
um og jós með henni vatni út í
sandinn eða híá ofstækih'rna"
Guðmundur Daníelsson.
inum Ódysseifi, sem eyðileggur
verk hennar, boðar fylgjendum
sínum þrauta- og þjáningaboð-
skap eilífrar leitar á eyðimörk
og liggur svo á eftir í sandinum.
„einsamall maður bleikur af
gremju. Trúlega mundi skáldið
hafa kennt aðdráttarafls frá báð
um. Fiskurinn mikli og Lokadag-
ur eru jafnpersónulega táknræn
-ig Drengur á Fjalli
Annað efni bókarinnar er flest
haglegt, en þetta, sem ég hef þeg
ir reynt að túlka þannig, að ein
verjir kynnu frekar að fá notið
þess en ella, það er það sem er
rnergur hennar og gefur henni
varanlegt gildi.
Guðmundur Gíslason Hagalín