Vísir - 21.05.1965, Blaðsíða 7

Vísir - 21.05.1965, Blaðsíða 7
y í SIR . Föstudagur 21. maí 1965. EFTIR ÞORSTEIN JÓSEPSSON Hlutverk borgardómara Borgardómarinn í Innsbruck mátti aðeins kveða upp dóm í minniháttarmálum, yfir smá- þjófum og afglöpum, sem ekki höfðu miklar sak'ir að baki. Landsdómari felldi úrskurð í stórmálum, þar sem valt á lffi afbrotamannsins. Hinsvegar hafði borgardómar'inn með frumrannsókn mála að gera og hafði í þeim efnum hverskonar pyntingartæki sér til aðstoðar til að flýta fyrir rannsóknum og játningum. Ef dómaranum þótti sýnt að dómsúrskurður leiddi til líflátshegningar — og t’il þess þurfti sökin engan veg in að vera mikil — þá var það síðan að flytja fangann í bönd um út á brúna yfir Inn. Þar var hann afhentur landsdómaranum við hátíðlega athöfn og fluttúr í annað og verra fangelsi. Þess eru fádæmi að fang'i, sem sætti vörunar svo þær leiddust ekk’i f samskonar freistni, skyldi stúlkuauminginn sett í gapa- stokk 3 daga í röð á fjölförnu stræti, og að því búnu fór af- takan fram að viðstöddu fjöl- menn'i, sem þótti sjálfsagður siður undir þvílíkum kringum- stæðum. Siðsamt fólk og heið- arlegt mátti ekki láta sig vanta við svo hátfðlega athöfn. Eftirlit með veitingasölu og matvælaframleiðslu. Á miðöldum stunduðu flestir íbúar Innsbruck jöfnum hönd- um einhverskonar iðnað; eða verzlun éða gistihúsa og veit- ingarekstur, ásamt landbúnað'i. Veitingar og gisting voru fljótt ein af höfuðatvinnugreinum Innsbruckbúa, og er það raunar enn í dag. Strangar reglur giltu um veitingahúsarekstur og náðu þær jafnt til gestsins sem gestgjafans. T. d. mátti gestur ekki blóta, ekki guðlasta og ekki drekka sig ofurölfi innan veggja veitingahúss. Ef hann varð uppvís að einhverju þessu var honum hegnt og fór hegn- ingin eftir mik'ilvægi brotsins hverju sinni, líka hvort um ítrekun var að ræða eða ekki Vægasta hegn'ing var þriggja Úr elzta hluta Innsbruckborgar. Húsin eru mörg hundruð ára gömul. Á miðri mynd er farlama blaðasali á hjólastóli. Svipmyndir frá INNSBRUCK slíkri meðferð, slyppi lifandi. Oftast var hann einhvern næstu daga hengdur upp á gálga, höggvið af honum höfuð'ið með sverði, eða ef sakir voru stórar, bútaður lifandi í sundur, lim fyr ir l'im unz honum blæddi út. Þungir dómar fyrir litlar sakir. Dómar á miðöldum voru alla jafna harðir og miskunnarlaus ir, sama í hvaða landi álfunnar það var. Vægð var naumast sýnd, jafn vel ekki Við smávægilegustu yf irsjónir. Dómarinn leitaði ekki að eðli eða orsök glæps'ins, og hann sá ekki ástæðu til að taka tillit til aðstæðna 1 einu eða neinu. Ef brot var fyrir hendi, lá við því ákveðin hegning. Eitt dæmi skal tekið úr gamalli dómsbók frá Innsbruck. Sak- bom'ingurinn var ung stúlka úr sveit, er hafði ráðið sig sem vinnukonu til lénsherra í Inns bruck. Einn góðan veðurdag var henni veitt leyfi til að fara á skemmtun í borginni. Við það tækifæri greip hún t'il hálskeðju húsmóður sinnar til að skreyta sig með á skemmtuninni og til að hún gengi fremur í augun á piltunum. Sjálf bar hún fyrir rétti að hún hafi ætlað að sk'ila festinni á sinn stað og án þess að húsmóðirin kæmist að því. En áður en af því yrði fannst festin f vörzlu stúlkunnar og hún var kærð fyrir borgardóm aranum. Borgardómarinn komst að þeirri niðurstöðu að festin væri méira virði en svo, að hann mætti dæma í málinu, þessvegna var stúlkan flutt i hlekkjum út á Innsbrúna og afhent landsdómaranum við venjulega athöfn og venjulega fjölmennan áhorfendaskara. Landsdömarinn leit yfir máls gögnin, spurð'i stúlkuna síðan hvort hún viðurkenndi brot sitt, og þegar hún gerði það, stóð ekki á dómnum. Hún hafði gerzt sek um stórglæp og skyldi hálshöggvast á t'ilteknum degi á aftökutorgi borgarinnar. En öðrum vinnukonum til við daga fangelsi upp á vatn og brauð. Aðrar og þyngri refsing ar voru gapastokkur, hýðing eða jafnvel eignanám. Ef um ítrekað brot var að ræða var skorin úr manni tungan eða hann landrækur gerður. Borgarbúar sjálfir, að borgar ráðsmönnum einum undantekn um, urðu að hafa yfirgefið veit 'ingahús fyrir kl. 9 að kvöldi. Næturgestir svo og gestir þeirra, máttu sitja lengur að drykkju. Borgarstjóri og borgarráðið fylgdist vel með gestgjöfum, bökurum og vfnssölum. Ef gest gjafi brást skyldu sinni að til kynna komu næturgests varð hann að sæta minnst eins dags fangelsi. Hann var skyldugur að skrá verð veitinga sinna á veggi eða spjöld, þar sem al- menningi gafst kostur á að kynna sér það. Ef hann gerði það ekki, þurfti vegfarandinn heldur ekki að borga veitingarn ar. Sýn'ishorn af vínum voru iðulega tekin til að ganga úr skugga um að vínið væri eklri blandað með vatn'i. Áþekkt eft irlit var haft með bökuruni pg. þeir settir vægðarlaust í tukt hús ef brauðin þeirra stóðust ekk’i tilskilda þyngd. II Frameftir öldum var líf Inns bruckbúa allt annað en það varð síðar. Þá spásseruðu svín, kýr, alifuglar, hestar og geitur um götur borgarinnar. Mykju og hrossataðshaugar á götum og torgum var algeng sjón. Steinar voru fyrir framan flest gistihús og voru til að ferða- langarnir ættu auðveldara með að komast á bak og af baki. Það voru bakþúfur Innsbruck- búa. Enn sér minjar þeirra á stöku stað. Hreinlæti var þá ábótavant, þar sem annars stað ar, en nú er Innsbruck ein hreinlegasta borg sem hugazt SpíSír ifignit>ííji?.ug9fgn6l iEmf^sýBarsEvarúðarráö- stafanir gegn holdsveiki Þó má segja að Innsbruckbú . eða borgaryfirvöldin þar ar Víða í gamla borgarhlutanum í Insbruck eru gangstígar undir hús- unum sjálfum. Slikt var víða siður í m’ðaldaborgum, og er til mikilla þæginda — í rigningu. m m Onnur grein hafi verið furðu framsýn á mið öldum þegar pestir eða drep- sóttir bar að garði, og að þá hafi þeir gripið tii hréinlætis- og varnarráðstafana, sem mega í senn teljast furðulegar og undraverðar á þeim tíma. Snemma á miðöldum barst holdsveiki til Innsbruck með krossförum, pílagrímum og kaupmönnum. Holdsveikin er hroðalegur sjúkdómur og það mættu íslendingar manna gerzt vita. Heilir líkamshlut- ar urðu að einu samfelldu sári og grotnuðu síðan smám sam an sundur, duttu jafnvel af líkamanum. Andlit' fólksins urðu að afskræmum sem naUm ást minnti á mennska menn. Sá' sem sýktist var dæmdur til að þola djöfullggar kvalir og deyja síðan. Það var engin lækning til nema dauðinn einn. Viðbrögð íbúanna í Inns- bruck gagnvart holdsveikinni var, eins og áður getur, hæsta furðuleg, enda virðast þeir fljót lega hafa gert sér grein fyrir ' veikinni og afleiðingum henn- ar. Þeir forðuðust réttilega allt samneyti við holdsveika og ráku þá án allrar miskunnar, hvort heldur þeir voru rik- ir eða fátækir, út fyrir borgar múrana. En utan borgarvirkis ins var komið upp sérstökum sjúkrahúsum í byrjun 14. aldar, sem einvörðungu voru ætluð holdsveikisjúklingum. Fátækir fengu ókeypis sjúkrahússvist, ríkir urðu að borga. En auk þess bárust margar gjafir, áheit og samskot til holdsveikra og fyrir bragðið voru þeir tiltölu lega ríkulega haldnir í mat og öðrum aðbúnaði. Útilokaðir frá manniegu sálufélagi. Hver sá, sem hafði minnsta grun um að hann hefði tekið eða gengi með holdsveiki var skyldur til að gefa sig fram við borgaryfirvöldin. Ef einhver vissi, eða hafði grun um holds veikan nágranna sinn, var sá éinnig skyldur að segja til hans. Og um leið og full vissa fékkst um holdsveikissjúkling innan borgarmúranna var hann fluttur í prósessíu til næstu kirkju undir sálmas. og bæna gerð. I’ kirkjunni las presturinn sálumessu yfir sjúklingnum og veltti honum aflausn. Undir bænalestri og signingum- færði presturinn þéim holdsveika sér stakan fatpað', ’sem allir holds veikir voru skyldir að klæðast, svo þeir væru auðþekktir frá öðru fólki. Fatnaðinum fylgdu sérstakir glófar, gönguprik, drykkjarkrús og malpoki. Er 1 þessari athöfn var lokið hélt prósessían út úr kirkjunni til sjúkrahússins, og þar var sjúkl ingurinn lagður inn. Þaðan átti hann ékki afturkv. Hann var lifandi grafinn og útilokaður frá mannlegu sálufélagi, nema með þjáningarbræðrum sínum. Hann mátti aldrei koma í ná- lægð heilbrigðs manns, mátti aldrei snerta nokkurn hiut ber- um höndum, aldrei drekka úr rennandi lind. Með þessum ráð stöfunum ásamt auknu hrein- læti og betri húsakynnum í borginni sjálfri tókst íbúunum að útrýma holdsveikinni að fullu og öllu á fyrri hluta 17. aldar. Þá hafði hún herjað sam- fleytt í þrjár heilar aldir og valdið miklu tjóni. Höfðu ekki við að jarða dauða Mörgum öldum seinna eða í Framh á 4 síðu

x

Vísir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.