Vísir - 30.06.1965, Síða 9

V í S IR . Miðvikudagur 30. júní 1965.
Q
„HÖFUM EKKI
vVALLAD SJALF-
STÆDIOKKAR A ANNARRA KOSTNAD"
Magnús Jónsson fjármálaráðherra hélt hátíðarræðuna þann
17. júní á Akureyri. Ræða þessi er hin merkasta hugvekja um
menningar, framfara og sjálfstæðismál þjóðarinnar. Hefur
Magnús leyft Vísi að birta ræðuna í heild og fer hún hér
á eftir.
jprelsi — sjálfstæði. — Þetta
eru fögur orð, sem allt frá
árdögum mannlífs á jörðu hafa
átt sterkan hljómgrunn í sálum
mannanna og verið tákn hinna
eftirsóknarverðustu gæða fyrir
öllum þeim, sem kúgaðir hafa
verið og þrælkaðir. Það eru
þessi orð og innihaid þeirra, er
frjálsar þjóðir hylla á þjóðfrels-
isdögum sínum. I dag er það
íslenzka þjóðin, sem dregur
þjóðfána sinn að hún til þess
að hylla sitt frelsi og sjálfstæði.
Mesti kostur þjóðhátíðardaga
og annarra minningardaga er
sá, að þeir knýja okkur til í-
hugunar og þá jafnframt til að
staldra svplítið við í því stöð-
uga kapphlaupi, sem flestir
þreyta nú næstum frá vöggu
til grafar á þeirri miklu hrað-
ans og óróans öld, er við lifum.
Nú á dögum hefur enginn tíma
til neins óg því ekki að undra,
þótt okkur hætti til að skjóta
frá okkur þeim hugrenningum,
sem ekki sýnast í fljótu bragði
vera i óhjákvæmilegu sambandi
við hina sífellt ákveðnari og
kappsamlegri leit að svokölluð- *
um þægindum og lífsins gæð-
um.
Okkur þykir áreiðanlega öll-
um vænt um frelsi okkar og
sjálfstæði og við göngum glöð
í bragði til hinna árlegu þjóð
hátíðarhalda til þess að minnast
þessara eftirsóknarverðu gæða
og þakka fyrir þau. En þetta
er ekki nóg. Frelsið og sjálf-
stæðið eru engir fallegir gripir,
sem hægt er að geyma í kistu-
handraða eða bankahólfi og
taka fram á tyllidögum. Þeim
má fremur líkja við gullsand-
inn, sem rennur úr greipunum,
ef höndin er opin. Það er raun-
ar ekki svo mikil hætta á því,
að baráttukynslóð þjóðfrelsis-
ins, sem hafði aðeins eggjagrjót
í lófa, áður en hún hreppti
gullsandinn, missi hann sér úr
greipum, en það er hætt við,
að árveknin verði ekki sú
sama hjá þeim sem alltaf hafa
átt gullsandinn, og jafnvel
gæti komið fyrir, að þeir þreytt
ust við að halda á honum og
teldu ekki miklu varða, þótt
eitt og eitt korn glataðist. Það
er hætt við, að afstaðan verði
svipuð og til verndunar heils-
unnar Þessari dýrmætustu eign
okkar misbjóðum við flesta
daga á marga lund og skiljum
fyrst, hvilkur dýrgripur heilsan
er, þegar hún bilar, og þá er
þvi miður æði oft of seint að
iðrast. Með nákvæmlega sama
kæruleysi meðhöndum við oft
frelsið og sjálfstæðið. Okkur
finnst ekki hundrað í hættunni,
bótt eitt og eit' gullkorn glatist
það get^ ekki verið, að fjöregg-
ið sé svo brothætt sem sagan
segir okkur. En því miður
geymir sagan alltof margar
öruggar sagnir um brotin fjör-
egg þjóðfrelsis og mannrétt-
inda vegna andvaraleysis og
skammsýni.
í þágu frelsis og sjálfstæðis
hafa margar dáðir verið drýgð
ar og margir göfugir menn
helgað allt sitt líf baráttu í
þágu þeirra hugsjóna. En jafn-
framt hafa fá eða engin hug-
tök verið meir rangtúlkuð og
misnotuð til ómælanlegrar
bölvunar fyrir einstaklinga og
þjóðir. Flestar styrjaldir hafa
verið háðar undir yfirskyni
hollustu við frelsi og sjálfstæði.
Jafnvel Hitler taldi sig vera
boðbera frelsisins. Og eins og
flest önnur hugtök eru frelsi
og sjálfstæði svo afstæð, að
jafnvel á þessum menningar-
tímum koma menn sér ^kki
saman um skilgreiningu þeirra.
Það er talað um austrænt frelsi
og vestrænt frelsi, og menn
greinir einnig á um það, hvað
sé raunverlegt sjálfstæði þjóð-
ar.
'C’n þessar fræðilegu deilur og
^ mistúlkanir skipta okkur
Islendinga ekki miklu máli.
þótt menn skilgreini frelsið að
vísu nokkuð eftir vestrænum
og austrænum viðhorfum, þá
myndum við þó flest skilja
frelsishugtakið í samræm'i við
mannréttindaákvæði stjórnar-
skrár okkar, og við erum svo
gæfusöm, að hafa aldrei þurft
að vefja sjálfstæðishugtakið
þeim umbúðum og vafningum
atriðum, sem frjálst og sjálf-
stætt menningarþjóðfélag bygg
ist á.
ísland er fámennasta ríkið
í samfélagi frjálsra þjóða. íbúa
talan er ekki hærri en í einu
fámennu borgarhverfi Lundúna
borgar. Þessi mannfæð veldur
okkur erfiðleikum, en hefur
líka sína kosti. Erfiðleikarnir
eru fyrst og fremst í því fólgn-
ir, að kostnaðurinn við að halda
uppi fullgildu ríkiskerfi og ailri
þeirri menningar- og félags-
starfsemi og annarri nauðsyn-
legri þjónustu við borgarana,
>
Magnús Jónsson
fjármálaráðherra
yfir því, hvernig svo fámenn
þjóð hafi getað byggt upp svo
gott og alhliða þjóðfélag.
En er þá ekki allt í lagi?
Getum við ekki stolt og glöð
horft til framtiðarinnar á þess-
um degi? Höfum við ekki
dyggilega varðveitt fjöregg
þjóðfrelsisins?
Cvarið við þessum spurning-
um er í meginefnum já-
kvætt, en einmitt velgengnin
gerir það enn brýnna fyrir
okkur að íhuga vel okkar gang
og gæta þess að stíga ekki
nein þau víxlspor, er eyðileggi
hinn góða árangur og spilli
þeirri björtu framtíð, er vissu-
lega blasir við okkur, ef við
kunnum fótum okkar forráð.
Það hefur með réttu verið
sagt, að sterk bein þurfi til að
þola góða daga, og saga mann-
kynsins geymir margar harm-
sögur um það, hversu velsæld
gróf undan siðferðisþreki þjóða
og tortímdi að lokum sjálfstæði
þeirra. Peningar eru afl þeirra
hluta sem gera skal, og með
réttri notkun þeirra er hægt
að leggja grundvöll að aukinni
farsæld og gæfu einstaklinga
og þjóða, en þeir geta einnig
verið bölvaldur, sem örvar hin-
at verfi hv^tir i raannlegu eðli. .
Við þekkjum öll þær hættur og
iílu áltófí' séiiri’ "fnikil 'fjérráð
unglinga geta haft og við, sem
erum á miðjum aldri, finnum
vel, ef við lítum í eigin barm,
að aukin fjárráð gera okkur
ekki auðveldara að fullnægja
þörfum okkar, því að kröfum-
ar og „þarfirnar" vaxa með
auknum fjárráðum. Á sama
hátt hefur hin þjóðfélagslega
afleiðing hagsældarinnar orðið
sú, að kröfumar hafa stöðugt
aukizt. Auðvitað á aukinn
Lýðveldisræða Magnúsar Jónssonar rúðherra
við hútíðahöldin ú Akureyri 17« júní
sem þær þjóðir hafa orðið að
nota, sem hafa drottnað yfir
öðrum þjóðum. Fyrir íslending
um er ’Mfstæðið réttur þeirra
sjálfra til að ráða yfir sjálfum
sér og sínu landi, sem þeir
heldur hafa ekki tekið frá nein-
um öðrum. Við getum þvf mörg
um þjóðum fremur kinnroða-
laust lyft merki frelsis og sjálf-
stæðis því að við höfum aldrei
krafizt frelsis til að kúga aðra
og við höfum ekki grundvallað
sjálfstæði o!:kar á annarra
kostnað.
En þótt það sé fagnaðarefni
þá minnkar það ekki vandann
að hafa unnið sigur með hrein-
an skjöld. Það ber meira á
bletti á hreinum skildi en flekk
uðum. Við höfum öll skilyrði
til að halda okkar hreinum,
jafnvel svo af honum lýsi öðr-
um stærri þjóðum til leiðsagn-
ar, og það á að vera okkur
ærumál og metnaðarmál.
Til þsss að svo geti orðið,
verðum við að leggja rækt við
þjóféíagslegt uppeldi, gera okk-
ur hvert og eitt grein fyrir
skyldum okkar gagnvart þjóð-
félaginu og þe’im grundvallar-
er nútíma menningarþjóðfélag
krefst, verður mjög þungbær.
Kostimir eru þeir, að við erum
nánast eins og líkan af þjóðfé-
lagi, þar sem hægt er að hafa
miklum mun meiri yfirsýn og
gera sér betur grein fyrir öllum
atriðum þjóðfélagslegrar þróun-
ar en í hinum stóru þjóðfélög-
um. Og það er einmitt þessi að-
saða, sem við eigum að hag-
nýta okkur, sjálfum okkur til
velfarnaðar og þroska og til
þess að gera okkur gildandi í
samfélagi þjóðanna.
Islenzka þjóðin hefur vissu-
lega unnið ótrúlegt afrek, síð-
an hún hlaut fullt sjálfstæði,
bæði á sviði efnahagslegrar
uppbyggingar, menntunar og fé
lagslegra umb. Efnahagur er hér
betri og jafnari eh með flestum
öðrum þjóðum, og böli skorts,
atvinnuleysis og þjóðfélagslegs
misréttis, sem þjáir enn í dag
margar þjóðir, hefur verið bægt
frá dyrum. Fulltrúar alþjóð-
legra stofnana, sem hingað hafa
komið síðustu árin í vaxandi
mæli til þess að kynna sér
þjóðfé’ 'shætti og efnahags-
þróun. hafa' lýst undrun sinni
afrakstur þjóðarbúsins að leiða
til bættra lifskjara, en hér er
einmitt komið að því atriðinu,
sem í dag er hvað mesta hætt-
an fyrir framfarasókn þjóðar-
innar og getur jafnvel ógnað
sjálfstæði hennar. Það er hin
óhóflega kröfugerð, sem of-
býður fjárhagsgetu þjóðarbús-
ins og teflir jafnframt f hættu
þeirri uppbyggingu, sem er
óhjákvæmileg forsenda þess,
a ðhægt sé að fullnægja kröf-
unum og hefur leitt til þeirrar
verðbólgu- og dýrtfðarþróunar,
sem allir kvarta yfir, en færri
vilja leggja sitt lið til að
stöðva. 1 senn er kröfugerðinni
beint að atvinnuvegunum, sem
þrátt fyrir metframleiðsiu hafa
ekki getað óstuddir mætt þess-
um kröfum. og á hendur ríkis-
sjóði og sveitarsjóðum, sem
heimtað er að auki framlög til
allra hugsanlegra þarfa borgar-
anna, jafnhliða háværum kröf-
um um það, að úr skattheimtu
sé dregið. — Næstum daglega
heyrum við í ræðum eða lesum
í blöðum, að þessari eða hinni
stofnuninni verði tafarlaust að
koma upp, þessa þjónustu
verði að auka eða styrki að
hækka til jafns við það, sem
gert sé hjá öðrum þjóðum, og
stéttir og starfshópar heimta
kjör sín bætt til samræmis við
launagreiðslur fyrir sömu störf
hjá öðrum þjóðum. Þetta getur
allt saman verið gott og blessað
sem stefnumið, en við megum
ekki gleyma þeirri staðreynd,
að við erum aðeins tæplega 200
þús. manna þjóð, sem ekki get-
um gert allt til jafns við auð-
ugar milljónaþjóðir. Smábónd-
inn á auðvitað að stefna að því
að verða stórbóndi, en hann
verður að athlægi og flosnar
að lokum upp við litinn orðstf,
ef hann fer að tileinka sér alla
lifnaðarhætti og vinnubrögð
stórbóndans meðan hann enn
skortir hin efnahagslega
grundvöll. Stórhugur og fram-
taksemi eru nauðsynlegir eig-
inleikar í framfarasókn, en
en það hefur aldrei þótt til
sæmdarauka né líklegt til vel-
famaðar að berast meira á en
efni standa til. Máttarvöldin
hafa verið okkur hliðholl.' Við
höfum aflað ótrúlegra verð-
mæta á undanfömum árum, og
við eigum margvíslega mögu-
leika til þess að renna enn
styrkari stoðum undir efna-
hagslff okkar og þá um leið
sjálfstæði okkar. Það væri átak-
anlegt giftuleysi, ef okkur
skorti nauðsynlega fyrirhyggju
og raunsæi til að hagnýta þessa
aðstöðu og tækifæri á réttan
hátt. Við megum ekki láta fýsn
gullgrafarans, sem ætlar að
verða rikur á einum degi ná
tökum á okkur. Við eigum
hvert og eitt að tileinka okkur
hugarfar og starfshætti hins
hyggna framkvæmdamanns, er
jafnframt og þétt sækir fram,
en gætir þess að eyða ekki
meiru en arðurinn leyfir. Við
verðum að leita úrræða til
þess að skipta arði þjóðarbú-
skaparins án illdeilna, sem f
senn leiða til úlfúðar í þjóðfé-
laginu og oft stórfellds tjóns,
sem beinlinis spillir fyrir þeim
lffskjarabótum, sem eftir er
sótt. Ef við gætum með frið-
samlegri samvinnu stéttanna
fundið slíkan skiptigrundvöll,
þá væri það út af fyrir sig ó-
metanlegt til tryggingar sjálf-
stæði þjóðarinnar og eflingar
heilbrigðu þjóðlífi.
■yið þurfum eftir megni að
* leggja rækt við öll þau
atriði, sem stuðla að aukinni
hamingju, mannúð og gróandi
þjóðlffi með þverrandi tár. Við
verðum að koma í veg fyrir
atvinnuleysi og skort og styðja
þá, sem miður eru settir í þjóð-
félaginu. Við verðum að stefna
að þeirri efnahagsþróun, að
allir hafi sæmileg lífskjör án
óhófslegs vinnuálags, en meg-
um þó ekki gleyma þeirri stað-
reynd, að enn er tækniþróun
okkar eki.i komin á það stig
að þjóðin geti veitt sér þau
lífsþægindi, er hún nú heimt-
ar, án mikillar vinnu. Á sviði
menntunar og heilsugæzlu get-
um við, einmitt vegna smæðar
þjóðarinnar, lagt grundvöll að
rannsóknum, sem geta haft al-
þjððlega þýðingu. I heilbrigðis-
Framhald ð bis. 13.