Vísir - 29.09.1965, Blaðsíða 7

VlSIR . Miðvikudaginn 29. september 1965.
7
BftKUR
Tjað er ekki ólíklegt, að mörg-
um hafi komið það nokkuð
spánskt fyrir sjónir, þegar skýrt
hefur verið frá því í fréttum að
undanfömu, að sjálf guðfræði-
deild Háskólans hafi tekið gilda
til doktorsvarnar ritgerð sem
fjallaði um „kýmni og háð“ í
Nýja testamentinu. Vafalaust
finnst sumum þetta algerlega ó-
viðeigandi, því að menn líta á
guðspjöllin sem heilög rit, er
helg virðing og lotning skuli um
lykja. Ekki megi ræða í sömu
setningunni um grín og guð-
dóminn.
Þetta gefur mönnupm tilefni
til að rifja upp orð alvöruskálds
ins Hallgríms Péturssonar, sem
varaði menn við að fara með
háð og spé:
„Guðs orð er skemmt og gaman
þeim
sem glens eða nýjar fréttir.“
og enn nokkru síðar:
Cr. Jakob ræðir í bók sinni
° mikið um gamansemi í helgi
ritum Gyðinga og er fróðlegt
mjög að lesa kaflann sem fjall-
ar um það. Virðist mega ráða af
honum, að prestar Gyðinga hafi
leyft sér miklu meira gaman
gagnvart guðdómnum en tíðkast
hefur í ritum kristinna manna.
Þar virðast vera algengar dæmi
sögur, þar sem mannlegar verur
tala við guð eins og hann sé Mf
andi persóna, jafnvel stæla við
hann, (sbr. glímu Jakobs við
guð, sem endað með því að sá
síðamefndi beitti brögðum og
sló Jakob úr augnakörlunum.)
Þessi gamansemi heidur áfram
í síðari tímaritum Gyðinga svo
sem Talmud og Midrash. Þar
sem stundum er talað um að
guð hafi gleymt sér eða sofið
yfir sig og jafnvel rökrætt um
það, hvort hann hafi verið þjóf
ur“ að taka rifbein Adams í levf
isleysi. En svo er ekki að sjá
um starfsaðferðir sr. Jakobs:
Tel ég þessi atriði hér upp í
réttri röð:
1) „Þér eruð salt jarðar, en ef
saltið dofnar með hverju á þá
að selta það? Það er þá til
einskis framar nýtt, heldur er
því kastað út og það fótum troð
ið af mönnum..'
2) „Ekki kveikja menn heldur
ljós og setja það undir mæliker
heldur á ljósastikuna."
3) „Hver sem því brýtur eitt
af þessum minnstu boðorðum
og kennir mönnum það, hann
mun verða kallaður minnstur í
himnariki."
4) ...ef réttlæti yðar tekur
ekki langt fram réttlæti fræði-
manna og Faríseanna, komist
þér alls ekki inn í himnarfki."
5) „... hver sem segir við
bróður sinn: Bjáni! verður sekur
fyrir ráðinu, en hver sem segir:
Þú heimskingi! á skilið að fara
í eldsvítið."
Dr. Jakob Jónsson i ræðustóli við doktorsvöm um síðustu helgi.
V ar Kristur „húmoristi44?
„Mannvits forvitni og mennta-
glys
margir þá vilja reyna,
að orði drottins gera gys.
gaman loflegt það meina“.
Tjrátt fyrir þetta hefur sr. Jak-
ob talið sér heimilt að leita
að hinni kátlegu hlið mannlífs-
ins £ sjálfum guðspjöllunum,
leita að þessu jafnvel í ræðum
sögum og samtali sjálfs Krists
og enginn getur ætlað, hversu
andsnúinn sem hann er þessari
aðferð, að þetta sé gert í þeim
tilgangi að niðurlægja guðdóm-
inn, heldur þvert á móti til þess
að nálgast Krist og skilja hann.
Hann útskýrir það £ fyrri
hluta bókar sinnar, að það þurfi
alls ekki að líta á gamansemi
og guðdóm' sem neinar andstæð
ur og bendir á það. að einmitt
þeir sem lifa hinu innilegasta
og nánasta trúarlífi eiga auðvelt
með að blanda saman guðdómn-
um og gamansemi. Hann bendir
á það að þrátt fvrir alvöruna
f Passfusálmunum, megi finna
þar mörg merki þess að höfund-
ur þeirra kunni að meta gaman-
semi.
er það álitið mjög
erfitt viðfangsefni í sálar-
fræðinni að skilgr. kýmnina, eða
gefa nokkrar fastar reglur um
það hvað ummæli þurfi að inni-
halda til þess að geta talizt fynd
in. Líkast til verður slfk alls-
herjarskilgreining aldrei gerð,
heldur aðeins bent á ýmis tak-
mörkuð einkenni, sem eiga
stundum við, svo sem þegar gam
ansemi er fólgin f ýkjum og
andstæðum. Kýmni getur t. d.
verið góðlátleg og illgimisleg,
þar að auki er skopskyn manna
svo ákaflega misjafnt og grund-
völlur þess eftir kynslóðum jafn
vel ólíkur.
að Gyðingar hafi litið á þessar
sögur, sem vanhelgun guðdóms
ins. Er talið að þetta stafi af þvi
að þessi rit Gyðinga hafi verið
eins og nokkurskonar kennslu-
stundir, en það tíðkaðist ein-
mitt hjá kennimönnum Gyðinga
að byrja kennslustundir með
einhverjum gamansögum til að
lyfta mönnum upp. I sambandi
við þetta rifjar höfundurinn upp,
að víða m. a. á íslandi sé til
urmull af gamansömum þjóðsög>
um um guðdóminn. Þær séu ekki
gerðar til að niðra guðstrúnni
heldur vitni þær um góðvild og
trúnaðartraust og nefnir hann
sem nærtækt dæmi um þetta
söguna af „Sálinni hans Jóns
míns“.
/~ig þá er að víkja að Nýja
testamentinu. Uppistaða
bókar sr. Jakobs er löng skrá
um þær setingar þar sem hann
telur gæta kýmni og háðs. Hann
flokkar þetta niður, fyrst f sam
6) „Vertu skjótur til við sætta
mótstöðumann þinn, meðan þú
ert enn á veginum með honum,
svo að hann selji þig eigi dómar
anum f hendur.“
7) „Ekki máttu heldur sverja
við höfuð þitt, þvf þú getur
ekki gert eitt hár hvftt eða
svart.“
8) Og við þann sem vill lög-
sækja þig og taka kyrtil þinn
slepp og við hann yfirhöfninni.
9) „Þegar þú gefur ölmusu,
þá lát ekki blása f básúnu fyrir
þér, eins og hræsnamir gera f
samkundunum og strætunum
til þess, að þeir hljóti lof af
mönnimum... En þegar þú gef
ur ölmusu, þá viti vinstri hönd
þfn, ekki, hvað hægri hönd ger-
ir....“
10) En er þér biðjist fyrir, þá
viðhafið ekki ónytjumælgi eins
og heiðingjarnir, þvf þeir hyggja
að þeir muni bænheyrðir verða
fyrir mælgi sfna.
ekki miklu fremur klaéða yður,
þér lítiltrúaðir".
12) „En hví sér þú flísina í
auga bróður þfns. en tekur ekki
eftir bjálkanum í auga þínu?“
13) „Gefið eigi hundum það
sem heilagt er og kastið eigi
perlum fyrir svín ...“
14) „Hver er sá á meðal yðar
sem myndi gefa syni sínum
stein, ef hann bæði um brauð?
Og hvort mundi hann gefa hon
um hðggorm, ef hann bæði um
fisk.“
15) „Gætið yðar fyrir falsspá-
mönnum, er koma til yðar í sauð
klæðum, en eru hið innra glefs
andi vargar."
16) „Hvort geta menn lesið
yfnber af þyrnum eða fíkjur af
þistlum?"
17) „Hverjum sem heyrir orð
mín og breytir ekki eftir þeim,
honum má líkja við heimskan
mann, sem byggði hús sitt á
sandi og steypiregn kom ofan,
Um bók sr. Jakobs Jónssonar
hliða guðspjöllunum, f Jóhann-
esar guðspjalli og sfðan í Post
ulasögunni og tékur síðan sér-
staklega fyrir gamansemi Páls
postula. Hann gerir einnig aðra
skiptingu á þessu, t. d. hvort
kýmnin kemur fram í ræðum
Krists, samtölum hans og dæmi
sögum eða frásögnum annarra
um hann. Er þetta allt mjög
langt mál og tæki ennfr. lengra
rúm er hér er fyrir hendi að
gefa yfirl. yfir þetta og útskýra
það allt.
Hinsvegar langar mig til að
gefa takmarkað sýnishom yfir
þetta og skulum við rekja hvar
hinn nýkjömi dr. þykist merkja
gamans. t. d. í Fjallræðunni, en
það ætti að gefa nokkra hugm.
11) Hér er til hinn langi kafli
um að dýrin þurfi ekki að vinna
t. d.: „Hver af yður getur með
áhyggjum aukið einni alin við
hæð sína.“ „Lftið til fugla him
insins, þeir sá ekki né uppskera
og þeir safna heldur ekki f
hlöður, og yðar himneski faðir
fæðir þá, eruð þér ekki miklu
fremri en þeir?“ og „Gefið gaum
að lilljum vallarins, hversu þær
vaxa, þær vinna ekki og þær
spinna ekki heldur, en ég segi
yður, að jafnvel Salomon í allri
dýrð sinni var ekki svo búin
sem ein þeirra." „Fyrst Guð nú
skrýðir svo gras vallarins, sem
í dag stendur en á morgun verð
ur á eld kastað, skyldi hann þá
og beljandi lækir komu og storm
ar blésu og buldu á því húsi og
það féll og fall þess var mikið“.
t'g hef nú talið upp öll þau
t j atriði úr fjallræðunni sem
sr. Jakob nefnir sem dæmi
kýmnigáfu Krists. Að vísu er
hér um aðeins takmarkað svið
að ræða og aðrar tilvitnanir höf
undarins f guðspjöllin óteljandi
þar fyrir utan. En í stuttri grein
sem þessari verður að takmarka
sig við eitthvað. Auðvitað hafa
allir menn mismunandi skyn-
skop, en ég held, að það séu
ekki margir sem gætu fundið
kýmnina í þessum setningum
sem hér hafa verið taldar upp.
Allir geta viðurkennt, að hér
hefur snjall ræðumaður talað,
þetta eru mjög kröftug spak-
mæli, og lesandinn getur undr-
ast það hve skörp og skáldleg
hugsun býr að baki orðunum. En
mér er ómögulegt að fallast á
að nokkurt af þessum dæmum
sýni kýmni eða skop. það sem
kemst næst því, er sú hugsun,
að nokkur geti bætt alin við
hæð sína með áhyggjum.
Tjannig virðist mér við yfir-
lestur á bók Jakobs, að
honum takist ekki að sýna fram
á kýmni eða skop í orðum
Krists. Háð kemur þar hinsvegar
iðulega fyrir, en sjaldnast gam
ansamt háð. Og við það að blaða
efln einu sinni í guðspjöllunum
í sambandi við lestur á doktors
ritgerðinni finnst mér eins og
bað hafi orðið mér Ijósara, hvað
þessi rit eru í reyndinni furðu
lega gersnevdd allri gamansemi.
Er augljós munurinn á þeim og
hinum ýmsu helgiritum Gyðing
anna að þessu leyti. Hitt virðist
mér, að mætti til sannsvegar
færa, að mörg spakmæli Krists
sýni slíka skerpu og að vfsu
stundum slíkt háð, að höfundur
þeirra hljóti líka að hafa haft
til að bera skopskyn, þó að ekk
ert raunverulegt skop hafi feng-
ið að fljóta með í hina helgu
bók. Og vissulega virðist mér
réttur sá hluti í niðurstöðum sr.
.Takobéi þar sem hann segir:
„Hann er skáld og listamaður af
bezta tagi. Sem spámaður er
hann byltingamaður, hann gagn
rýnir þjóð sína, stjóm og trúar
yfirvöld, o. s. frv.
■þrátt fyrir það, þó ég geti
" ekki verið höfundinum sam
mála um kýmni í guðspjöllun-
um, sennilega af því að skop-
skyn okkar, virðist vera svo á-
kaflega ólíkt, þá finnst mér, að
Framh. bls. 4