Vísir - 06.11.1965, Blaðsíða 3

V í S IR . Laugardagur 6. nóvember 1965.
3
• Kafli úr skýrsEu sjóslysanefndar
• sem hefur lokíð störfum
Sjóslysanefnd hefur fyrir nokkru skilað skýrslu um rannsóknir þær, sem hún hef-
ur framkvæmt á orsökum sjóslysa. Upphaf þess að nefndin var skipuð var sú, að
hinn 10. apríl 1963 var samþykkt á Alþingi þingsályktun þar sem ríkisstjóminni var
falið að láta fram fara ýtarlega rannsókn á orsökum hinna mörgu skiptapa er íelend-
ingar hafa orðið fyrir á síðustu ámm.
Nefndin var skipuð 8. ágúst 1963 og áttu þessir sæti í henni: Jón Finnsson for-
maður, Hjálmar R. Bárðarson, Pétur Sigurðsson, Kristinn Einarsson, Láms Þorsteins-
son, Páll Ragnarsson, Sigfús Bjamason, Sigurjón Einarsson og Tryggvi Kclgason.
Hér birtist nú einn þýðingarmesti kaflinn úr skýrslu sjóslysanefndar, sem fjallar
um skiptapana í síldveiðiflotanum og í því sambandi um hleðslu skipa. En það kem-
ur fram í skýrslunni, að á áranum 1960-64 fómst ellefu síldveiðiskip samtals 1142
brúttó rúmlestir.
Af þeim staðreyndum, sem að
framan eru raktar, dregur nefndin
þá ályktun, að ein meginorsök
þessara auknu skiptapa sé sú, að
síldamót á bátapalli, með þeim út-
búnaði sem slíkar veiðar krefjast
svo sem kraftblakkargálga, kraft-
blökk, sterkari togvindu, stálskúffu
og þeirri stærð nótar, sem nú er
notuð, sé hreinlega ofviða skipum
150 rúmlesta eða minni. I
En þessir skiptapar eiga sér |
einnig aðrar orsakir og skal hér i
drepið á nokkrar þeirra.
Augljóst er, að síldveiðar að
vetrarlagi, í skammdegi og nátt-
myrkri, þegar allra veðra er von,
eru miklu áhættusamari en sumar-
veiðamar. Hin nýja tækni gerir i
Sem dæmi um lestun síldveiði-
skips að sumarlagi nú á tímum
má nefna, að við sjópróf kom
fram, að skip hafði verið lestað
svo djúpt, að sjólína var rétt fyrir
neðan öldustokkinn, þegar skipið
var kyrrt. Má því segja, að í raun
inni hafi verið siglt á farminum
þar sem skipið hafði ekki einu
sinni vatnsþétt biifarshús. Þegar
svona er komið er öryggi skipsins
orðið lítiö og m& ekkert út af bera
En jafnvel þótt ekki sé lestað
svo djúpt sem að framan greinir,
þá hefur reynslan sýnt, að sjó-
hæfn; skipanna er orðin rýrð í
slíku hleðsluástandi.
Hinn 30. desember 1963 voru að
tilhiutan skipaskoðunarstjóra sett-
Eins og áður er drepið á hafa j
fiskiskipin farið stækkandi á und- j
anförnum árum. Þessi stækkun j
hefur einkum verið gerð með tilliti j
til síldveiðanna. Einnig fer nú stál j
skipum fjölgandi, en tréskipurr. ]
fækkar. Fleiri skip eru nú með
j fulla reisn, stýrishús. bátapall og
I hvalbak, en áður. Þá hafa yfirbygg ■
j ingar skipanna einnig st.ækkað og :
j tækjum sem komið er fyrir í þeim '
! eða uppi á þeim hefur fjölgað. Kröf i
I ur til aukinna þæginda fyrir áhöfn j
skipanna hafa m a valdið því að ;
yfirbyggingarnar hafa stækkað. Við j
þetta bætist svo hringnótin og sá !
I búnaður, sem áður er Iýst.
I Allur þessi mikli yfirþungi getur
1 haft hættuleg áhrif á stöðugleika
Eitt síðasta sjóslysið. Mótorbáturinn Þorbjörn strandaður við
Reykjanes.
SKIPTAPAR SHDVBDiaOTANS

síldveiðiskipum kleift að veiða í
náttmyrkri og kasta nót og draga
í miklu verri veðrum en áður, þeg
ar nótabátar voru notaðir við veið
arnar. Hins vegar lenda skipin
oft I erfiðleikum, þegar kemur að
bví að háfa síldina úr nótinni vegna
bess að lítið er hægt að stjórna
beim með stór köst á síðu. Þá er
hætt við að síldin drepist í nótinrii
,pg gífurleg þyngsli verði á stjórn
borðshlið skipanna er gæti reynzt
''eim ofviða. Hafa tvö skip þegar
'arizt af þessum sökum eins og
hður greinir og fleiri hafa verið
-ætt komin.
Áður fyrr var síldin veidd
-karnmt undan landi og á fjörðum
'nni, en nú sækir flotinn tii veiða
allt að 300 sjómílur á haf út. Það
bggur í augum uppi, að langar
siglingar í misjöfnu veðri með síld
arfarm eru varhugaverðar, einkum
ef hleðslu skipanna er ekki stillt
í hóf.
Eins og kunnugt er hafa ekki
verið settar neinar takmarkanir á
hleðslur síldarskipa á sumarsíld-
veiðum og í núgildandi lögum um
eftirlit með skipum, 4. mgr. 38.
gr. laga nr. 50/1959, er tekið fram
að skip sem stunda sildveiðar á
tímabilinu 1 júni-15, sept., seéu
undanþegin ákvæðum laganna um
hleðslumerki. í marga áratugi hafa
íslendingar ofhlaðið síldarskip sín
á sumarsíldveiðum, án þess að
verða fyrir miklum skakkaföllum
af þeim sökum, þar til nú á allra
siðustu árum, er snögg umskipti
verða og hvert síldveiðiskipið
ferst af öðru. Vegna fyrri reynslu
f þessum efnum hefur fram að
bessu verið tilhneiging til þess að
líta svo á, að litlu máli skipti fyr-
!r öryggi skipsins, hve djúpt það
er lestað, ef allt annað er í lagi.
Þetta er mikill misskilningur, sem
nauðsynlegt er að verði upprættur
Frá öryggissjónarmiði er form-
stöðugleiki og fríborð á skipi
engu slður mikilvægt en kjölfestan
'ar reglur um hleðslu síldveiðiskipa
á vetrarsíldveiðum. Reglur þessar
gilda fyrir öll síldveiðiskip, er
stunda vetrarsíldveiðar mánuðina
október til apríl. Sjóslysanefnd
hafði áður fengið reglurnar til um
sagnar og einróma samþykkt að
mæla með setningu þeirra. Megin
atriði reglnanna er hleðslutak-
mörkun, þannig að bannað er að
hlaða skip dýpra en að efri brún
þilfars við skipshlið. Þá er einnig
mælt svo fyrir að ávallt skuli fyllt
undir hillum neðst í lest og bann
að að skilja eftir ófyllt rúm neðar-
lega í lest. Ennfremur hafa regl-
umar að geyma ákvæði um frá-
gang á lestarlúgum, hurðum, aust
uropum, frárennsli og síldarnót,
sem eru þess eðlis að hver reyndur
og gætinn' skipstjóri myndi telja
sér skylt að fara eftir.
Hinn 5. maí sl. beindi samgöngu
málaráðuneytið þeirri fyrirspum
til nefndarinnar, hvort hún teldi
framkvæmanlegt og æskilegt að
láta fyrrgreindar reglur að ein
hverju eða öllu leyti ná til hvers
konar veiða allra íslenzkra skipa,
allt árið.
Nefndin svaraði þessari fyrir-
spurn á þá leið að hún teldi að
sömu rök og lágu til setningar fyrr
nefndra reglna giltu um hleðslu
skipa, sem stunduðu síldveiðar á
hvaða tíma árs sem væri, og ættu
þær einnig við um fiskiskip á öðr
um veiðum. Taldi nefndin það bæði
framkvæmanlegt og æskilegt af ör
yggisástæðum að reglurnar væru
látnar gilda um allar veiðar Tiski
skipa, eftir því sem við gæti átt.
Nefndin er þeirrar skoðunar, að
ekki sé hægt að tryggja öryggi
fiskiskipa, svo forsvaranlegt geti
talizt, nema sett verði takmörk
fyrir því hve mikið megi hlaða
þau Hleðslan þilfarsfarmur og þil
farsuppstilling er án efa ein orsök
beirra sióslvsa. sem orðið hafa
á slldveiðiskipum á undanfömum
árum.
skipanna, einkum hinna minni,
nema hæfileg kjölfesta sé sett í
skipin til þess að vega upp á móti
honum. Sé það ekki gert verður
stöðugleika skipanna áfátt og hætt
við þvl, að þau fari á hliðina, ef
eitthvað bjátar á.
Takmarkaðar upplýsingar eru til
um kjölfestu flestra þeirra síld-
veiðiskipa ,sem farizt hafa síðan
1960. Atvik að þessum sjóslysum
gætu virzt benda til þess, að skip-
in hefðu ekki haft nægilega mikla
kjölfestu og því farið á hliðina og
ekki getað rétt sig við af þeirri á
stæðu. Um eitt skipið, sem fórst
á siglingu, tómt, I góðu veðri má
telja upplýst að svo hafi verið. Um
afdrif annars skips er ekki vitað
Að þvf er hin síldveiðiskipin varð-
ar verður naumast meira fullyrt
en það að hleðsluástandi þeirra
hafi verið ábótavant og þol þeirra
og aðstæður rangt metið, og van-
rækt að gera nauðsynlegar ráð-
stafanir til þess að tryggja öryggi
þeirra svo sem með því að taka
síldarnót niður af bátapalli, ryðja
út þilfarsfarmi og taka upp þilfars
uppstillingar.
Á þilfarinu hefur þróunin verið
óhagstæð fyrir stöðugleika skip-
anna. Skjólborð og þilfarsuppstill-
ing hefur hækkað til mikilla muna
Algeng skjólborðshæð er nú 1-1.3
metrar, en með upphækkunum em
skjólborðin orðin 1.70 metrar á.
hæð og jafnvel meira. Augljóst er
að óhófleg þilfarshleðsla rýrir
mjög stöðugleika skipanna, en jafn
vel þótt enginn farmur sé á þil-
fari eru þessi háu skjólborð og þil
farsuppstilling hættuleg öryggi
skipanna ef þilfarið sjófyllir.
Enda þótt kjölfestan sé að sjálf
sögðu mikilvæg I sambandi við
stöðugleika skipanna, verður ekki
ráðin bót á stöðugleika hinna
minni skipa, sem ástatt er um eins
og að framan er lýst, með því einu
að auka við botnþunga þeirra. Tugi
tonna myndi þurfa I skipin, en það
myndi rýra mjög burðarhæfni
þeirra og gera þau stífari og verri
vinnuskip.
Eitt meginatriði I sambandi við
öryggi síldveiðiskipa er, að vel og
tryggilega sé gengið frá farminum
þannig að hann geti ekki hreyfzt.
Komi hreyfing á farminn getur
hann raskað stöðugleika skipsins
og jafnvel hvolft þvl. Á þeim skip
um, sem farizt hafa og voru með
þilfarsfarm, var reyndin sú, að þil
farsfarmurinn haggaðist ekki fyrr
en skipin voru komin á hliðina. Um
lestarfarminn er af skiljanlegum
ástæðum minna vitað. 1 nokkrum
tilvikum voru taldar líkur fyrir því
að hann hefði raskazt vegna bilun
ar á skilrúmum eða þili en um
fulla vissu fyrir því, að röskun á
Iestarfarmj hafi orsakað það, að
síldarskip hafi farizt eftir 1960, er
ekki að ræða.
Með reglugerð um ferskfiskeftir-
lit frá 1961 var ákveðið, að fiski-
skip, sem stunda síldveiðar, skyldu
hafa a.m.k. eina hillu I stíu. Af
þessu hefur leitt að farið var að
hafa tómarúm neðst I lest undir
hillum og í miðri lest I steisnum.
Enginn vafi er á því, að tómarúm
neðst í lestinnj og I steisnum hef
ur mjög slæm áhrif á öryggi síld
veiðiskipanna þar sem það bæði
rýrir stöðugleika þeirra og eykur
hættu á því að skilrúm fari úr
skorðum eða brotni og farmurinn
renni til I lestinni.
Með reglum um hleðslu skipa á
vetrarsíldveiðum var sem kunnugt
er bannað að skilja eftir tómarúm
neðarlega í Iest. Það er skoðun
nefndarinnar, að þetta ætti einnig
að banna á öðrum árstímum.
íslenzk fiskiskip hafa góða mögu
leika til góðrar niðurhólfunar ,
lest, en reynslan hefur sýnt, að
hann er ekki nýttur til fullnustu
þannig að skilrúmsborðum er ekki
stillt á milli allra stoða í lestinni.
Þetta eykur að sjálfsögðu hættuna
á því, að farmurinn geti razkast.
Nefndin leggur áherzlu á mikil-
vægi þess, að vel sé stillt upp í
lest og helzt þannig að ekkert bil
sé á milli efsta skilrúmsborðs og
þilfars Enda þótt ekki hafi verið
hægt að sanna það, að röskun lest
arfarms á síldarskipi hafi valdið
sjóslysi er heldur alls ekki hægt
að útiloka þann möguleika.
Nefndarmenn eru sammála um
að æskilegt væri, að kjölfesta fiski
skipa yrði ákveðin á tæknilegan
hátt með útreikningum. Til þess
að þetta sé hægt, verða stöðug-
leikareikningar fyrir hvert skip að
vera fyrir hendi og einnig verður
þá að ákveða, hvað teljast skuli
hæfilegur stöðugleiki.
Síðan 1962 hefur Skipaskoðun
ríkisins krafizt stöðugleikaútreikn-
inga fyrir nýsmíðuð fiskiskip. Um
eldri skip eru slíkar heimildir yf-
irleitt ekki til.
Á vegum siglingamálastofnunar
Sameinuðu þjóðanna, IMCO, var á
sl. sumri sett á laggirnar sérfræð-
inganefnd til athugunar á stöðug-
leika fiskiskipa. Var skipaskoðunar
stjóri, Hjálmar R Bárðarson, kjör
inn formaður nefndarinnar. Hlut-
verk nefndarinnar er m.a. að finna
mælikvarða til að dæma stöðug-
leika fiskiskipa eftir. Hér er um
geysivíðtækt verkefni að ræða, sem
búast má við að taki langan tíma
að leysa.
Af framansögðu er ljóst, að enr-
inn almennur viðurkenndur mæli-
kvarði er til um stöðugleika fiski-
skipa. Eins og sakir standa eru
af þessum og fleiri ástæðum ekki
skilyrði til þess að ákveða kjöl
festu einstakra fiskiskipa með
tæknilegum útreikningi og enga
allsherjarreglu er hægt að setja um
kjölfestu er gildi fyrir öll skip,
vegna þess hve þau eru breytileg
að stærð og gerð.
Skipaskoðun rlkisins hefur á
undanförnum árum reynt að leið-
beina þeim skipstjórum, sem til
Framh. á bls. 5