Vísir - 03.05.1966, Blaðsíða 5

V í SIR . Þriðjudagur 3. max 1966,
5
— Ræða dr. Bjarna Benediktssonar forsætisráðherra
Framh. af bls 9
21 ári, sem nú eru liðin frá lok-
um síðari heimsstyrjaldar, en
varð á jafnmörgum árum, sem
liðu á milli heimsstyrjaldanna
tveggja ,er stórum aukin sam-
vínna bæði milli ríkja og einstakl
inga í ólíkum ríkjum. Hér eiga ó-
tal alþjóðlegar stofnanir hlut aö
máli og telja ýmsir, að engin hafi
orðið árangursríkari en Efnahags-
bandalag Evrópu. íslendingar eru
sammála um, að full aðild þess
bandalags eða annars ámóta komi
ekki til greina fyrir ísland, vegna
þess að við mundum ekki vilja fá
neinum alþjóðlegum samtökum
þvílík úrslitavöld yfir okkar mál-
um sem stærri og nátengdari þjóð
ir hafa talið fært að afsala sér.
En ef við viljum ekki dragast aft
ur úr er ólíklegt, að við einir
komumst hjá samvinnu við aðra
meðal annars til öflunar fjár-
magns og stórframkvæmda, sem
allir sækjast eftir. Ef við getum
náð slíkri samvinnu og þó tryggt.
sjálfum okkur þau úrslitaráð, er
við viljum með engu móti afsala
þá höfum við vissulega séð hag
okkar borgði svo sem bezt má
verða.
En við megum þá ekki undrast,
þó að gagnaðili vilji einnig
tryggja sinn rétt með því aö al-
þjóðlegur gerðardómur skeri úr
um hvort að réttum lögum, fyrst
og fremst íslenzkum, sé farið.
Gegn slíku stoöa ekki bollalegg-
ingar um, aö gagnaðili sé í raun
inni íslenzkur, bollaleggingar
byggðar á því, aö dótturfélagiö,
sé að formi til islenzkt. Hér sker
efni málsins úr. ISAL er eign hins
svissneska viðsemjanda, sem ber
gagnvart íslenzku ríkisstjóminni
ábyrgð á skuldbindingum þess
og þess vegna hinn eiginl. gagn-
aðili Öll hin flókna samningsgerð
miðast einmitt við það, að hér
er í raun og veru um erlendan
réttaraðila að ræða, aðila búsett-
an suður í Sviss, sem ber fulla
ábyrgö á skuldbindingum síns
eigin dótturfélags.
Andspyrnan gegn samningnum
byggist einmitt á því, að það sé
erlendur aðili, sem fái þau rétt-
indi, sem þar eru talin. Því er
haldið fram, að hann verði svo
sterkur vegna fjármagns síns, að
hann muni yfirþyrma hér allt.
En einmitt þess vegna að hann
fjárfestir geipimikið fé hér og
það verður háð okkar lögsögu,
þar á meðal eignarnámsheimild
eftir ákvæðum íslenzku stjórnar-
skrárinnar, sem ákvæði samnings
ins eru í samræmi við, þá verður
hann okkur miklu háðari en við
honum. í framkvæmd verður
þetta ekki sízt vegna þess, hversu
tiltölulega lítill mannafli verður
bundinn við starfrækslu þessara
miklu mannvirkja.
Mikilvægi
ódýrrar orku
Því að það er fjarstæðara en,
að um það þurfi að fjölyrða, að
þegar til lengdar lætur taki ál-
bræðslan til sín svo mikinn mann
afla, að öörum atvinnuvegum
stafi hætta af. Ráðgert er, að
þegar full starfræksla álbræðsl-
unnar er hafin, þurfi til hennar
450-500 manns. Það er mun færra
fólk en starfar nú hjá nokkrum
einstökum íslenzkum fyrirtækj-
um og allmörg önnur slaga hátt
upp í þá tölu. Þegar á það er lit-
ið, að þegar hér er komið mun
hafa bætzt við á vinnumarkað 16-
17 þús. manns, sjá allir, hve hald
laus þau rök eru, að það sé ein-
hver ógæfa fyrir ísland, að þessi
fjöldi, og jafnvel þótt nokkrum
hundruðum meiri væri, fengi
þama fasta og ömgga vinna ára-
tugum saman.
Þeir, sem muna eftir því,
þegar meira en tíunda hvert
heimili í Reykjavík átti að stað-
,aldri ár eftir ár við atvinnuleysi
að búa, geta trauðla hugsað á
þessa leið. Miklu fremur mætti
segja, að úr því að ekki fái fleiri
en þetta þama fasta atvinnu, þá
sé þess vegna hæpið að standa í
stórfelldu stímabraki til að hrinda
þessari framkvæmd áleiðis.
Að minu viti sker það úr, að
með þessu er opnuð leið til hag-
nýtingar þeirra auðlinda, sem
okkur munu verða drýgstar til
ágóða fyrir þjóðarheildina með
notkun hins minnsta mannafla.
Vegna hinnar fastbundnu sölu á
rafmagni til langs tíma verður
okkur fært að virkja mun meira
vatnsafl og með hagkvæmara
verði en ella.
Hagkvæm virkjun og lágt verð
er ekki til niðurdreps fyrir aðra
atvinnuvegi, hvorki landbúnað,
sjávarútveg né iðnað. Allir þurfa
þeir á rafmagni að halda, á öll-
um bitnar hátt verð og skortur á
rafmagni. Sú gemýting sjávarafla
sem sumir setja fram sem and-
stæðu álbræðslu, hvílir ekki sízt
á nógu og sem ódýmstu rafmagni
íslenzkur landbúnaður á allt und
ir öruggum innlendum markaði.
Rafmagnið er lffæð alls íslenzks
iðnaðar og ef að fordæmi frænda
okkar í Noregi fer, þá mun sú
tæknimenntun og framleiðsla,
sem álbræðslunni fylgir, skapa
hér ýmsa möguleika, sem menn
geta nú ekki þegar gert sér grein
fyrir til neinnar hlitar.
Upphaf nýrrar
tæknialdar
En allt þetta safnar fólkinu
saman á eitt landshom, kveður
við æ ofan í æ. Jafnvel sú full-
yrðing fær ekki staðizt, þvert á
móti munu tekjumar, sem fyrir
milligöngu Atvinnubótasjóðs
renna frá álbræðslunni til efling-
ar jafnvægi í byggð landsins,
verka í þveröfuga átt. Enn meira
er þó um það vert, að þéttbýlið
er forsenda stórframkvæmda.
Svo hefur ætíð reynzt í okkar
framfarasögu og svo mun enn
fara. Þéttbýlið hér með þeirri afl
þörf og margháttaða öryggi, sem
því fylgir, gerir mögulega stór-
virkjun og stóriðju. Frá þeim rót
um munu siðar vaxa greinar um
allt land. Þá mun koma sú tíð,
og ef allt fer að óskum fyrr en
varir, að í tengslum við þessa
stórvirkjun skapast möguleikar
fyrir virkjun Dettifoss og annarra
meiriháttar vatnsfalla með til-
heyrandi stóriðju, ef landsmenn
þá vilja. Og einmitt um þær
mundir, þegar að því líður, að
allt vatnsafl landsins verði full-
virkjað, ef hraðinn verður svip-
aður og með þeim iðnaðarþjóðum
sem taka má dæmi af, þá verður
samningstíminn við Svisslending
ana liðinn, svo að við ráðum
einnig einir yfir þvi rafmagni,
sem þeir skuldbinda sig til að
kaupa og greiða þar með fyrir
upphafi nýrrar tæknialdar á okk
ar ástkæra en erfiða landi. Þá
mun starfræksla þeirra hafa gert
þjóðarheildina þúsundum millj-
króna ríkari, og stuðlað að vax-
andi tækniþekkingu og almennri
iðnþróun og Þjórsá hætt að vera
einungis farartálmi og velta jök-
ulgrá til sjávar engum til gagns.
Látum allt þetta gott heita,
segja e.t.v. sumir, en er það bó
ekki rétt hjá andstæðingunum, að
bygging álbræðslu á næstu ár-
um muni stórauka þenslu og þar
með verðbólgu?
Óumdeilt er, að á meðan á bygg
ingatímanum stendur, muni þurfa
fleiri menn til framkvæmdanna
en eftir að sjálf starfrækslan
hefst og fyrirsjáanlegt framboð
vinnuafls verður minna næstu ár
en síðar. En hér á móti kemur
strax, að óhagkvæmari og minni
virkjanir mundu þurfa svipað
vinnuafl og hinar stærstu og hag
kvæmari, sem álbræðslan gerir
mögulega. Þá verðum við og að
játa, að því miður höfum við
þekkt mun meiri sveiflur á mann
aflsþörf til íslenzkra atvinnuvega
en hér um ræðir. Or atvinnuleysi
millistríðsáranna var ekki bætt
fyrr en með setuliðsvinnunni
1940 og úr atvinnuleysinu, sem
skapaðist vegna þess, að síldar-
leysið gerði verulegan hluta ný-
sköpunarframkvæmdanna 1945-
1947 gagnslausan, rættist fyrst
með vamarliðsvinnunni 1953.
Við skuhim vona, að slíkir erf
iðleikar verði ekki aftur á vegi
okkar, en of seint væri þá fyrst
að fara að þreifa fyrir sér um
slíkar stórframkvæmdir þegar
þvílíkar hörmungar væru skolln
ar á. Aldrei skaðar að muna eft-
ir draumi Faraós um feitu og
mögru kýmar. Við skulum ekki
einungis vona hið bezta heldur
og gera okkar til að vel fari.
Er þá hætta á því, að t.d.
verkalýðsfélögin muni neita að
veita atbeina sinn til þess að
hindra að þessar framkvæmdir
leiði til óæskilegrar þenslu? Það
má hindra með því að heimila inn
flutning erlendra verkamanna,
sem e.t.v. gætu búið í skipi eða
við Straumsvík á meðan á þeim
þyrfti að halda við mannvirkja-
gerQ þar. Auðvelt ætti að vera að
búáísvó um,’að þ'eir yrðu ekki til
truflunar í íslenzku þjóðlífi.
Hver varð t.d. var við þá erlendu
iðnaðarmenn, sem fengnir voru
til þess að vinna við Loftleiðahó-
telið?
Núv. forráðam. verklýðshreyf-
ingarinnar greinir um margt
á við ríkisstjórnina. En ekki segj
ast þeir vera okkur síðri í áhuga
fyrir baráttu á móti verðbólgunni
Þeir tala meira að segja öðru
hvoru um verðbólgustefnu stjóm
arinnar. Um slíkar orðahnipping-
ar er ekki að fást og væri þó vert
að kanna það til hlítar af aðila
sem enginn gæti véfengt að bæði
væri hlutlaus og hefði næga þekk
ingu, hverjar orsakir veröbólg-
unnar hér eru í raun og veru. Hér
hefur ýmsum löngum þótt gott
að dependera af dönskum og nú
hafa dönsk stjómvöld tekið sér
frest til ákvörðunar um úrræði
gegn verðbólgunni þar í landi á
meðan sérfræðingar kanni orsak
ir hennar. Af þessu mættum við
gjaman læra.
Raunar blasa frumorsakir verö
bólgunnar hér á landi við öllum
og hverfa þær ekki þó að sumir
tali svo sem þeir sjái þær ekki.
Svo tala böm, sem vilja, en full-
orðnir menn ættu að hafa lært
að slíkt stoðar lítt.
Mikilvægi
landbúnaðarins.
Sífellt kapphlaup stéttanna
hverrar um sig og allra í hóp um
að heimta sem mest til sín og
þar eru þeir sízt sanngjamari,
sem bezt eru settir, gerir stöðv
un verðbólgunnar óviðráðanlega
á meðan svo fer fram. Viö þessu
verður lítt gert á meðan svo full
kominn glundroði ríkir innan
stéttarfélaganna og þeirra í milli
sem nú. Sá glundroði á einnig
verulega sök á þvt, að Alþýðu-
sambandið hefur enn ekki látið
uppi álit sitt um framkomnar til
lögur um styttingu vinnutfma.
Bændastéttinni er og lítill
greiði gerður með því að láta
svo sem erfiðleikar hennar um
samkeppni á erlendum mörkuð-
um stafi eingöngu af veröbólg-
unni en þegja um þau áhrif, sem
veðurfar og landshættir hafa til
að skapa bændum hér erfiðari að
stöðu en stéttarbræðrum þeirra í
nágrannalöndum. Vitanlega eiga
þessar aðstæður meginþátt í því
hversu hátt verðlag þarf að vera
á íslenzkri búvöru. Gegn þessu
stoðar ekki að vitna til þess, að
sum erlend ríki styrkja landbún-
að sinn hlutfallslega meira en hér
er gert. Verölagiö, sem innlendir
neytendur þurfa að greiða til þess
að bændur fái sambærileg kjör
við aðra, sker úr. Víxlverkan-
imar auka síðan á erfiðleikana
eins og oft ella. Landbúnaður er
okkur lífsnauðsyn, en skilyröi vel
famaðar hans er, að menn dylji
ekki sjálfa sig og aðra þess hver
úrlausnarefnin í raun og vem
em.
Eitt af því, sem ríkisstjóminni
hefur tekizt nú, er að fá sam-
komulag um áframhald á starfi
sex manna nefndarinnar til á-
kvöröunar búvöruverðs. Alþýðu-
bandalagsmenn hafa þar raunar
skorizt úr leik og tilkynnt, að
Alþýðusambandið muni ekki til
nefna þann fulltrúa, sem því er
ætlaður. Oft er furöanlegt ósam
ræmi í gerðum mætra manna.
Haustið 1959 fullyrtu Framsókn-
armenn, að Sjálfstæðismenn
hefðu getað stöövað setningu
bráðabirgðalaga um búvömverö,
sem ríkisstjóm Alþýðuflokksins
setti þá af því að hún sat með
stuðningi Sjálfstæðismanna. Á sl.
hausti .neitaði stjórn Alþýðusám-
bandsins að tilnefna fulltrúa sinn
í sexmannanefnd. Og varð þess
þá ekki vart, að Framsóknarmenn
sem réðu úrslitum um val núver-
andi Alþýðusambandsstjómar,
settu samstarfsmönnum sínum
stólinn fyrir dymar. Slíks verð-
ur ekki heldur vart nú né heldur
þess. aö það hvarfli aö Alþýðu-
bandalagsmönnum, sem láta sér
mjög tíðrætt um heimildarskort
meirihluta Alþingis til að taka lög
legar ákvaröanir í álmálinu, að
meira en hæpinn sé lýðræðislegur
réttur þeirra einna til að tala fyr
ir hönd meirihluta Alþýðusam-
bandsins eða afsala því löglegum
rétti í þessum efnum.
Heillarík braut síðustu
kjarasamninga
Hins vegar er ánægjulegt aö
heyra, hve mikla áherzlu for-
seti Alþýðusambandsins leggur
nú á þýðingu rannsókna og þekk
ingar, þegar taka skal ákvarðanir
í kjaramálum, svo sem um á-
kvörðun búvöruverðs. Hér lýsir
sér reynsla hans af nytsemi hlut-
lausra upplýsinga í sambandi við
kjarasamninga verkalýösins, enda
á hann ásamt nánustu samstarfs
mönnum sínum góöan þátt í stofn
un og starfi kjararannsóknar-
nefndar.
Hin aukna fræösla og þekking
sem menn hafa aflað sér hin síð-
ari ár, á verulegan þátt í þeirri
stefnubreytingu, sem leiddi til
júnísamkomulagsins 1964 og
samninganna sumarið 1965 og
urðu þeir þó vegna margháttaðrar
sundrungar verkalýðshreyfingar-
innar henni og þjóðinni í heild
mun óhagstæðari en árið áður
bar sem þeir torvelduöu mjög að
halda verðlagi í skefjum. Engu að
síður hefur nú þegar sá árangur
náðst, að á tæpum tveimur árum
óx kaupmáttur tímakaups verka
manna í lægstu flokkum Dags-
brúnar um 15-25%. Þó að tilvítn
anir í rýmun þess kaupmáttar,
stundum áður fyrri, hafi verið
mjög villandi þá er þessi breyting
út af fyrir sig mjög ánægjuleg.
Er þess að vænta, að sviptibyljir
stjómmálanna verði ekki til þess
að af þessari heillaríku braut
veröi nú horfið.
í þeim efnum mun ríkisstjóm-
in ekki láta sitt eftir liggja né
láta á sig fá, þó að hún verði fyr
ir köpuryrðum fyrir það að gera
sitt til aö halda verðbólgunni í
skefjum með því að tryggja
greiðsluhallalaus fjárlög og
stuðla að hóflegri útlánastarf-
semi fjármálastofnana. Hvorugt
þessa er líklegt til vinsælda í bili
en hvort tveggja er prófsteinn á
það, hvort mönnum er í raun og
veru alvara með þaö að hamla á
móti verðbólgunni. Greiðsluhalli
á fjárlögum og lánsfjárþensla
em af öllum fróðum mönnum
taldar vísar til að valda hættu á
verðbólgu. Er og ekki góðs að
vænta, ef sýnt er það kjarkleysi
að leggja útgjöld á ríkissjóð en
þora ekki að afla tekna á móti
eða skera niður óþarfari útgjöld,
hvað þá þau, þar sem vitað er
um beina misbeitingu.
Vegna þess að ríkisstjómin læt
ur sér ekki nægja að berjast á
móti verðbólgunni með orðum
einum, þá hikar hún ekki við að
tryggja, að hófs sé gætt í fram-
kvæmd fjárlaga og bankaútlána.
Af sömu ástæðu vill stjómin efla
traust á krónunni með fullnaðar
athugun á möguleikum til verð-
trygginga fjárskuldbindinga, það
er sparifjár og langvinnra lána.
Fylgt stefnu
Ólafs Thors
Eins og ég sagði i upphafi máls
míns, þá er allt breytingum imd-
irorpið, en þó að sumt hafi farið
öðru vísi en ætlað var, verður það
ekki %&engt, að hingað til hefur
ríkfsStfómin fylgt þeirri stefnu,
sem Ólafur Thors markaði hinn
20. nóvember 1959 þegar núver-
andi samstjórn Alþýðuflokks og
Sjálfstæðismanna tók við völd-
um. Þá sagði hinn mikli og marg
reyndi foringi það vera megin-
stefnu stjómarinnar ,,að vinna að
því að efnahagslíf þjóðarinnar
komist á traustan og heilbrigð-
an grundvöll, þannig að skilyrði
skapist fyrir sem örastri fram-
leiðsluaukningu, allir hafi áfram
stöðuga atvinnu og lífskjör þjóð-
arinnar geti í framtíðinni enn far
ið batnandi."
Á þeim árum, sem síðan eru
liðin hefur stöðugt verið að
þessu stefnt, enda meira áunnizt
en nokkru sinni áður eða nokk-
urn gat þá órað fyrir.
Svo mikil breyting til bóta er
á orðin, að hætt er við að sum-
um gleymist ástandið, sem áður
var, og ætli, að það, sem áunn-
izt hefur, sé sjálfsagt og haldist
án atbeina almennings. En vilji
menn áfram efla heill og hag,
frelsi og framtak þjóöar og ein-
staklinga er hollast að fylgja
sömu stefnu og til góðs hefur
leitt undanfarin ár. Hin leiðin er
einnig til, leið ófamaðar, aftur-
halds, hafta og ofstjórnar. Kjós-
endurnir skera úr hvor leiðin skuli
valin. Við sveitarstjórnarkosning-
arnar, sem nú fara í hönd er að
vísu kosið um annað. En að sjálf
sögðu hljóta þær að hafa áhrif á
stjórnmálaþróunina í heild. Ég
treysti þvi að Sjálfstæðismenn
um land allt skilji hvað í húfi
er, ekki aðeins fyrir heimabyggð
ir þeirra, heldur og fyrir holla
stjómarhætti, gæfu og gengi ís-
lenzku þjóðarinnar nú og á kom
andi árum.