Vísir - 25.02.1967, Side 9

VÍSIR. Laugardagur 25. febrúar 1967.
9
Veðurfar á íslandi und-
anfarin þrjátíu milljón ár
- Spjallað við Þorleif Einarsson, jarðfræðing,
sem hefur lesið í jarðlögum um veðurfarið
á íslandi frá því að landið myndaðist
VEÐRIÐ er sá þáttur umhverfis mannsins, sem lfklega hefur hve
mest áhrif á hann til góðs eða ills. f drungalegu veðri verða menn
drungalegir, f björtu líflegir, í froststilluni hressllegir og i norðan
garra þungir. Þegar menn tala um veðrið á íslandi, er það oftast
til að bölva því, og sumir spyrja sjálfan sig fuIHr sjálfsmeðaumk-
unar: Hvers vegna fæddist ég í þessu óveðursbæli? Hvers vegna er
veðrið ekki betra á fslandi? — Fæstir vita, að veörið var betra hér
á landi fyrir ísöid, allt frá því að landið tók að myndast fyrir 30
milljónum ára, þar tii tertier-tfmabilinu lauk fyrir 3 milljónum ára
og ísöld hófst. Það er að sjálfsögðu litil huggun að vita til þess,
að meðalárshitinn hafi verið um eða yfir 10 stig fyrir 3 milljónum
ára, en veðráttan hefur farið hlýnandi hér á landi síðan á þriðja
tug aldarinnar dns og raunar um heim allan. Jöklarnir styttast,
fuglar leita nú lengra til norðurs og ýmsar jurtir, sem ekki gátu
vaxið hér fyrr á öldum þrifast nú vel, eins og t. d. bypr r'n. hafrar.
Tilraunir hafa meira að segja verið gerðar til að rækta .i hér á
landi en þær munu hafa mistekizt. Enginn veit hvemig veðráttan
mun hegða sér i framtíðinni. Við lifum e.t.v. á hlýindaskeiði milli
jökulskeiða sem leggjast munu yfir landið aftur með helklær sín-
ar, eða framundan er hið yndisiega og þægilega veðurfar forsögunn-
ar.
1 tíniaritinu, Veðriö, tímariti
handa alþýðu um veðurfræði,
er grein eftir Þorleif Einars-
son, jarðfræðing, sem hann nefn
ir „Þættir úr loftslagssögu ís-
lands“. — Hann rekur þar I
stórum dráttum hvernig lofts-
lag á íslandi hefur breytzt allt
frá myndun landsins á miðju
tertier-tímabilinu fyrir 30 millj
ónum ára allt til vorra daga.
— Vísir leitaði nýlega til Þor-
leifs og átti við hann viötal
vegna þessarar greinar, og innti
hann eftir því hvemig jarðfræð
ingar færu að við að marka
loftlagsbreytingar.
JjMzta berg á Islandi er örugg-
lega frá tertier-tímabilinu,
sem hófst fyrir 60 milljónum
ára. Er elzta hptgi^j,
frá miðju tímabilinu, sennilega
30 milljóna ára eamalt. — EJztu.
jarðlögin er að finna á Aust-
fjörðum og Vestfjörðum, en
nær allt þetta berg er hraun að
uppruna. Blágrýtishraunlög hafa
hlaðizt hvert ofan á annað, en
milli hraunlaganna, gætir víða
molabergs þ. e. a. s. eldfjalla-
ösku, ár- og vatnasets svo og
surtarbrands og foms jarðvegs.
— Ný hraunlög hafa runnið yf-
ir þessi millilög og hefur landið
hlaðizt upp smám saman á
þann hátt. Millilögin, sem hafa
varöveitzt milli blágrýtislaganna
eru alla jafnan rauð og áber-
andi.
Þannig hefst viötalið eins og
tími í jaröfræði, enda er Þor-
leifur nú að semja nýia kennslu
bók i jarðfræði handa mennta-
skólum og almenningi. — Er
orðið tímabært í meira lagi að
semja kennslubók í þessum
fræðum, því að bókin, sem nú
er notuð, er komin vel til ára
sinna, — er að nálgast hálfrar
aldar afmæli, og margt oröið
úrelt, sem þar stendur.
Tjessi jarðiög og steingerving-
ar í þeim sýna, að loftslag
á upphafsskeiði íslands hefur
verið mun hlýrra en það er nú,
heldur Þorleifur áfram, — Stein
gervingar eru einkum plöntu-
leifar, því að dýraleifar hafa
ekki varðveitzt vegna kalkfá-
tæktar íslenzks jarðvegs þann-
ig að kalk í beinunum hefur
leystst upp. — Steingervingar,
sem hafa fundizt eru meðal ann
ars af eik, beyki, hlyn, álm,
hickori og lárviöi, en þessar
plöntur vaxa nú allar á suð-
lægum. breiddargráðum. — Auk
þess má geta tveggja risafuru-
tégunda," sem nú vaxa í fjall-
léndi Kaliforníu. — Merkilegt
er að leifar þriðju risafurutrjá-
tegundarinnar (metasequoia)
hafa ekki fundizt, en hún vex
nú aðeins á einum stað í Kína,
en óx á fyrri hluta tertiertíma-
bilsins um gjörvalla norðurálfu.
Leifar þessarar risafurutegund-
ar hafa t. d. fundizt í Færeyj-
um, Spitzbergen, Grænlandi,
Bretlandi og víðar, en hennar
Reylcjavíkursvæðið er ákaflega fjölbreytt af jarðfræðilegum fyrirbrigðum. — Þorleifur Ebiarsson
stendur við Háubakka vlð Elliðavog, en þar finnast jarðlög bæði frá hlýinda- og jökulskeiðum ís-
aldar. — Þorléifur stendur við sjávarset með skelju m, sem setzt hefur til f sjó fyrir 200.000 árum.
Síðan lyftust lögin úr sjó og mynduðust þá mýrar og gróðurmold ofan á þelm. Skömmu seinna varð
mikið gos á Mosfellsheiði og hraunstraumar þaðan huldu allt láglendið hér á Reykjavíkursvæðinu
og runnu einnig fram í sjó. Grágrýtið er aftur jökulnúið, sem sýnir að jökull hefur a.m.k. farið einu
sinni yfir Reykjavikursvæðið síðan, en þó sennilega tvisvar. — Þessi merkllegu jarðlög og önnur svip
uð í nágrenni Reykjavíkur þyrfti nauðsynlega að setja undir náttúruvernd, enda sérstök í sinni röð,
þó víðar væri leltað, — sennilega hvergi annars staðar til, sagði Þorleifur þegar hann sýndi okkur jarð
lögin.
sér engin merki hér, sem bend-
ir til þess, að þegar þessi planta
lifði á norðurslóð á fvrri hluta
tertier hefur ísland ekki verið
myndað.
aður leir á íslandi hefur ekki
leireiginleika, heldur er mjög
fínn sandur.
— Hvemig var loftslagið á
þessum tfma t. d. miðað við
staði með sambærilegt loftslag
núna?
— Meðalhiti hlýjasta mánað-
ar hefur sennilega verið á milli
15 og 20 gráður, en í kaldasta
mánuði hefur meðalhitinn vart
farið undir frostmark. Stein-
gervingar kristþymis hafa fund-
izt, en hann lifir f hlýju og röku
loftslagi t. d. Vestur-Evrópu
og þolir ekki frost nema að
mjög takmörkuðu levti. — Mið-
að við sambærilega staði á jörð
inni í dag, gæti ég trúað, að
austurströnd Bandaríkjanna fyr
Við Hengifoss er góð opna f jarðsögunnl. — Þar má sjá blágrýt-
islögin greinilega og millilög mllli þeirra. Millilögin em úr ár-
og vatnaseti og fomum jarðvegi, fagurrauð á lit. — í þeim finnast
trjástofnar af kulvísum trjám, aðallega barrtrjám, sem Ilfðu hér
á tertier-timabilinu, þegar loftslag var mun hlýrra á íslandi, en það
er í dag.
Aðalplöntur þessa tima á ís-
landi voru þó barrtré og hefur
landiö sennilega að mestu leyti
verið vaxið barrtrjám með ein-
stökum lundum af lauftrjám.
— Nú átt þú að spyrja hvort
það sé fleira, sem bendi til
þess, að loftslagið hafi verið
hlýrra á þessum tíma, skýtur
Þorleifur nú inn, því þá get ég
komið að, því sem mér finnst
miklu máli skipta, — og tíðinda
maður hlýðir auösveipur: Er
nokkuð fleira... ?
JOauði liturinn á. fornum iarð-
*■ lögum milli hraunlaga bend
ir einnig til hlýrra loftslags og
töluverðrar úrkomu. Rauði lit-
urinn stafar af jámsambönd-
um, sem hafa losnag úr jarð-
lögunum samanber mýrarrauða.
— Auk þess ber mikið á ieir-
minerölum, en þeir myndast
eingöngu við hlýrra loftslag en
er hér á landi í dag. — Engin
nýrr.yndun leirs á sér stað í dag
á íslandi, nema við leirhverina.
— Það sem er nú almennt kall-
ir sunnan New York og Frakk-
land og Portúgal hefðu sam-
bærilegt veðurfar.
— Hvenær fer svo að kólna?
— Það fer að kólna smám
saman undir lok tertier-tíma-
bilsins, þegar ísöld er að ganga
i garð. Nú er talið, að ísöld
hefjist fyrir 3—i milljónum ára.
— Fram til skamms tíma var
talið að hún hæfist fyrir 600
þúsund til milljón árum. Þessi
tímabót er samkvæmt rann-
sóknum, sem m. a. hafa verið
frartikvæmdar hér á landi.
— Hveriar eru þessar rann-
sóknir?
JJTér á landi hafa rannsóknir
á breytingum á segulstefnu
t. d. i blágrýti. og aldursákvarð
anir á bergi leitt- til þessarar
niðurstöðu. — Við kólnun
hrauns segulmagnast það 1 sam
ræmi viö ríkiandi segulsvið
jarðar. Á jarösögulegum tíma
hafa orðið snögg umskipti á
segulskautum jarðar, þannig að
Framh. á bls. 7
Nýjar rannsóknir, sem m.a. hafa verið framkvæmdar hér á
landi, benda til þess, að upphaf fsaldar hafl veriö fyrir 3 milljón
um ára. — Lifum við á hlýindaskejði eða er ísöld lokið? —
Á grundvelli stjarnfræðilegs útreiknings er þvf spáð að næsta
jökulskeið hefjist eftir 15.000 ár.