Vísir - 19.01.1968, Blaðsíða 9

VI S I R . Föstudagur 19. janúar 1968.
9
SAIDRA OFSÓKNIR
HALDA ÁFRAM
J síðustu vikulok voru kveönir
upp í Moskvu dómar yfir
fjórum ungum rússneskum rit-
höfundum, þremur piltum og
einni stúlku.
Brot þau, sem þeim var gefin
sök á eru aö vísu fremur óljós,
þar sem réttarhöldin voru leyni-
leg, fóru fram aö lokuðum dyr-
um. Aðalákæran virðist hafa
fjallað um það, að þau hafi gefið
opinberlega upplýsingar um
önnur eldri réttarhöld, sem
fóru fram í fyrra ytfir rithöfund-
unum Sinyavsky og Daniel, en
þau áttu á sínum tíma líka aö
fara leynilega fram og virðast
dómarnir í síðustu viku einung-
is hafa verið grundvallaðir á
því, að það hafi verið þjóðarníð
og landráð aö gefa ýfirhöfuð
nokkrar upplýsingar um þessi
fyrri réttarhöld.
í rauninni var bakgrunnur
þessara réttarhalda þó miklu
víðari. Þar var beinlínis teflt
um andlegt frelsi í Sovétríkjun-
um. Þar var í veði sú sam-
vizkuspurning hvers rithöfund-
ar og skálds, að mega túlka
sannleikann og rísa upp gegn
máttarvöldunum í andlegu sjálf-
stæði með þeim menningarlega
þrótti og siðferöislega styrk,
sem því fylgir, — eða á hinn
bógirin hvort hlutverk rithöfund
arins eigi að vera starf smeðj-
unnar, hins andlega þjakaöa af-
styrmis, sem yrkir lof um kúg-
arana fyrir nokkra mola af
borði.
Tjett unga fólk fékk þunga
dóma á þann mælikvarða
refsinga, sem tíðkast á Vestur-
löndum. Einn þeirra var dæmd-
ur í 7 ára þrælkunarvinnu, ann-
ar í 5 ár, sá þriðji í 2 ár og
stúlkan, sem hafði það til saka
unnið, að vélrita handrit þeirra
um Sinyavski og Daniel-réttar-
höldin hlaut eins árs fangelsi.
Að sjálfsögðu vaxa mönnum í
augum á Vesturlöndum svo
þungir refsidómar yfir rithöf-
unum, þar sem við fáum ekki
séð aö þeir hafi brotið neitt af
sér, eftir þeim viðhorfum sem
hjá okkur tíökast. Ef saksókn-
ari ríkisins hér á landi ætlaði
að ákæra einhverja unga rithöf
unda fyrir að birta réttarskjöl
í hneykslismáli, þá yröi auðvit-
að hlegið aö honum hér. En hitt
er auðséð, að ungu fólki í Sovét
ríkjunum er ekki hlátur í hug.
Þar er himinninn dimmari og
drungalegri en hann var áður.
Vonir og biartsýni hafa oröið
að hörfa eitt skref til baka.
j^/Jikið hefur verið gert úr þess
um þungu dómum í frétta-
flutningi hér á landi, sem í öör-
um vestrænum löndum. í raun-
inni virðist mér, að það hafi
verið gert alltof mikið úr því.
Það er eins og lesa megi út úr
fréttaflutningi þessum undrun
og furðp. Að þvílíkt og annað
eins skyldi geta gerzt í Sovét-
ríkjunum! Þessu hefði maður
aldrei getað trúað! Hvílík ó-
dæmi eru betta? — Nú detta
mér allar dauðar lýs úr höfði,
— ríkir þá eftir allt saman ekk-
ert andlegt frelsi í Sovétríkj-
unum?
Ég held það sé alveg ástæðu-
laust, að túlka nokkra undrun
með stórum fyrirsögnum. Þaö
hefði verið alveg nóg fyrir hin
íslenzku blöð, að birta lítinn
eindálk um það að fjórir rúss-
neskir rithöfundar hefðu verið
dæmdir í þrælkunarbúðir. Það
var nefnilega engin nýjung í
þessari frétt. Þannig var og er
ástandið i Rússlandi. og það
hefur ekkert breytzt, að
minnsta kosti ekki til hins
verra.
Stórar fyrirsagnir um örlög
þessara ungu rithöfunda verka
eins og háðsmerki, þegar þaö
er rifjað upp, hvernig urmull
manna hefur verið dæmdur í 20
ára þrælkunarbúðir í Rússlandi
marga undanfarna áratugi, sum
ir jafnvel týnt lffinu fyrir það
að sleppa kannski einni setn-
ingu, einu oröi af óvarkárm
af vörum sér. Og flestir þeirra
hafa horfið þegjandi og hljóða-
laust, án þess að nokkrar stór-
ar fréttafyrirsagnir svffi yfir
leiðum þeirra. Aðeins óhugnan-
leg minning er skilin eftir, sem
ristir hvað dýpst í okkur í ör-
lögum hins mikla rússneska
skálds Mayakovskys, en hvern-
ig sem valdhafamir haga sér,
þó þeir rífi út blaðsíður og heila
kafla úr sögu rússnesku þjóðar-
innar, mun andi hans svífa á-
fram yfir Volgubökkum.
TVTeðan dómarnir sjálfir eru lít
il frétt, alvanalegur við-
burður í myrkheimum Sovét-
ríkjanna, þá hefur mér virzt
hitt miklu athyglisverðara og
merkilegra, hvemig aðrir ungir
menn taka upp merki þeirra í
baráttunni fyrir sannleikanum,
sérstaklega sú djörfung og fórn
arlund sem kemur fram hjá
Pavel Litvinov, þar sem hann
stóð við lokaðar dyr réttarsal-
arins og gerði nýja kröftuga
uppreisn gegn hinum ofbeldis-
hneigðu valdhöfum.
Það var miklu merkari við-
burður en dómsuppkvaðningin,
þegar ungi Litvinov afþenti er-
lendum fréttamönnum áskomn
til hins frjálsa heims, sem hann
sjálfur og Larisa Daniel, eigin-
kona Daniels hins fangelsaða
lýsa því fyrir réttinum, að mað-
ur hennar hafi verið pyndaður
af lögreglunni. Henni var þegar
í stað bannað að tala og rekin
úr réttarsalnum meðan dómar-
inn æpti og hinir völdu áheyr-
endur öskruöu, svo aö orð henn
ar heyrðust ekki.
í yfirlýsingunni var einnig
skýrt frá því, að vitni, sem
hafði verið í yfirhevrslu, þegar
réttarhlé var gefiö, hafi ekki
fengið að koma aftur fyrir rétt-
inn og hafi dómarinn rökstutt
það með svofelldum oröum: .,Ef
vitnisburður yðar hefði verið
öðruvísi, þá heföi ég lofað yður
að halda áfram!
Hinn ungi Litvinov rakti einn
ig í þessari yfirlýsingu, hvernig
lög og jafnvel stiómarskrá Sov-
étríkjanna hefði verið stöðugt
þverbrotin í réttarhöldunum.
Framkoma dómarans hefði ver
ið eins og hann hefði aldrei
lesið hin rússnesku Iög um dóm
stóla og réttarfar.
Tjetta er aðeins brot úr langri
frásögn og þvf ber ekki að
neita, að þetta er ljót lýsing.
Þrátt fyrir það, er þetta ekkert
nýtt. Þeir sem hafa viljað hafa
lengi mátt horfast í augu við
þann veruleika, að almenn
mannréttindi eru brotin og sví-
virt í ríki sósíalismans. Það er
alger óþarfi að reka upp stór
augu. Hitt er mikilvægara og
stærri frétt, að hinn ungi Litvin
ov skuli þora að gefa slíka
skýrslu um þessi skríparéttar-
höld. Þess vegna þurfum við
ekki að horfa á dökku hliðina.
Við getum enn verið bjartsýnir.
Það hefur vissulega orðið feiki-
leg þróun í framfaraátt að ung
ur maður skuli yfirhöfuð dirfast
að vera svo berorður, sem hinn
ungi Litvinov.
Og hann segir meira í skýrslu
sinni. Takið eftir þessum orð-
um: ,,Þessi réttarhöld eru blett-
ur á heiðri ríkis okkar og á
samvizku okkar allra. Þér rúss-
neska alþýða völduð þennan
dómstól og þessa dómara. Krefj
izt þess umsvifalaust, aö þeir
verið sviptir stöðum sínum, sem
þeir hafa misnotað.
Pavel Litvinov og Larissa Daniel afhentu erlendum frétta-
mönnum yfirlýs!ngit*og áskorun til hins frjálsa heims. Dirfska
þeirra er merkari viðburður en nokkrir dómar til viðbótar
yfir rithöfundum.
ir upp, birtist í kommúnistablað
inu hér forustugreinarbútur,
sem mér hefur fundizt bæði at-
hyglisverður og undarlegur.
Auðvitaö skilur maður þaö, að
kommúnistablaðið, sem hefur
svo lengi stutt og tignað hið
austræna einræði og þagað sem
mest yfir skelfingarverkum
þeim sem þar voru unnin, á í_
erfiðleikum vegna slíkra at-
burða. Það er svo örðugt að
viðurkenna, að maður hafi
byggt öll lífsviðhorf sín á sandi.
Þaö hlýtur aö verka eins og
jörðin sé að hrynja undan fót-
um manna. Því ættum við ekki
að sýna umburðarleysi mönn-
um sem eiga í slíku samvizku-
stríði og hugarkvöl. En fyrr-
nefnd forustugrein í kommún-
istablaöinu er svo furöuleg rit-
smíð, að ég get ekki látið hjá
líða, að taka hér upp dálítinn
kafla úr henni:
„Dómarnir í Moskvu eru
hryggilegur og ósæmilegur at-
burður, Allir þeir sem vilja Sov-
étrikjunum vel og óska þjóðum
þeirra velgengni friðar og frels
is, hljóta að harma og víta
þessa hörðu dóma, eins þó enn
sé lítið vitað um sakargiftirnar.
Dómarnir yfir hinum ungu
menntamönnum og rithöfund-
um setja blett á heiöur Sovét-
ríkjanna og munu miskunnar-
laust notaöir af óvinum sósíal-
ismans til ófrægingar öllu því
sem sovézkt er. Hér skal ftrek-
að það álit, sem Þjóðviljinn
flutti, þegar dómarnir yfir Dani-
el og Sinjavskí voru kveðnir
upp, að ekkert sem Iíklegt er,
að þetta unga fólk hafi ritað og
rætt, hefði getað valdið Sovét-
ríkjunum neitt svipuðum álits-
hnekki og hinir hörðu fangels-
rithöfundar, höfðu undirskrifað.
Þar lýstu þau hvernig réttar-
höldin færu fram bak við lok-
aðar dyr. Þau sögðu að þetta
væru galdraofsóknir, dómari
hefði hjálpað saksóknara að
bera fram falskar sakargiftir.
Verjendum hinna ákæröu væri
barinað aö spyrja spurninga,
vitni verjendanna mættu ekki
segja neitt sem færi í bága við
skýrslur öryggislögreglunnar.
Hvenær sem farið væri út fyrir
málsramma lögreglunnar. tæki
dómari í taumana og segði. „Ég
banna yður að tala!“
Þar lýsti Litvinov uogi þvi,
hvernig kona ein hefði ætlað að
Það eru ekki aðeins örlög
hinna ákæröu sem eru í veði.
Réttarhöldin yfir þeim eru engu
betri en hin alræmdu réttarhöld
á fjórða áratug aldarinnar, sem
sökktu okkur í svo mikla smán
og blóðsúthellingar, að við höf-
um enri ekki náð okkur eftir
það.“
Það er sannarlega fremur á-
stæða til að gleöjast yfir
dirfsku þessa unga manns, held
ur en hryggjast yfir níu rang-
látum kúgunardómum f Sovét-
ríkjunum til viðbótar.
Tjegar fréttist að dómar þess-
" ir hefðu verið kveðn-
isdómar munu gera um allan
heim.“
Tjannig hljóðar klausan og það
sem ég hef undrað mig
á í þessum orðum er sam-
vizkuleysið og hið algera stein-
runna áhugaleysi fyrir örlögum
fjögurra ungra manna, sem eiga
nú að taka út refsingar í þrælk
unarbúðum f allt að því sjö ár.
Þannig er veriö að eyöileggja
líf ungs og efnilegs æskufólks,
fyrir það að segja sannleikann.
Fyrir örlögum þess finn ég enga
samúð í orðum kommúnista-
blaðsins. Það lætur sér f léttu
rúmi liggja þjáningar þess og
dauða. Hitt sem allt snýst um
er að viöhalda orðstír Sovét-
ríkjanna, halda uppi frægð
þeirra og aðdáun á þeim. Það
skiptir engu máli þó sakborn-
ingar þjáist, aðeins ef þaö er
hægt að halda áfram hinni sov-
ézku blekkingu. í ákallinu og »
andvarpinu til hinna rússnesku
valdhafa má heyra hina gömlu
þrá eftir fyrra ástandi, þegar
svona uppreisnarseggir voru
teknir oröalaust og kastað í
fangabúðir. Þá var ekki hætta
á því, að neinn blettur væri
settur á heiður Sovétríkjanna.
Þá var jafnvel hægt að segja,
að almennar fréttir á Vestur-
löndum um kúgun Stalins væru
kapitalískur áróður. Þetta er
það sem fslenzka kommúnista-
blaöið hefur helzt út á aðgerðir
hinna rússnesku valdhafa að
setja, aö þeir skuli gera þá ó-
lukku að láta fréttirnar af þess
um réttarhöldum síast út.
Og þessi afstaöa verður því
kaldranalegri, þegar þess er
gætt að sakborningarnir núna
voru einmitt dregnir fyrir rétt,
af því aö þeir höföu látið
uppskátt um fyrri levnileg rétt
arhöld. Dómararnir f þessum
réttarhöldum voru sem sagt ein
mitt að fara eftir andvarpa-
stunum hins íslenzka kommún-
istablaðs, að deila út refsingum
og reyna að hindra, að sann-
leikurinn gæti borizt út, „hann
yrði notaður af óvinum sósíal-
ismans til ófrægingar öllu þvf
sem sovézkt er“, svo notuð séu
einmitt orð kommúnistablaðs-
T7’ið erum fáir og smáir hér
norður á okkar litla ey-
landi og samt erum við þátttak
endur f þessum harðskeytta
leik, sem þarna er háður. Og
jafn andstyggilegur og forskrúf-
aður og þessi leiðarabútur í
kommúpistablaöinu er, jafn á-
nægjulegt er að vita af því. að
einn maður af okkar þjóðemi
Halldór Laxness hefur haft djörf
ung í sér til að koma boöum
til hinna rússnesku valdhafa um
hverjum augum er litið á slíkt
réttarfar. Sú djörfung hans er
því athyglisverðari fyrir það, aö
við vitum að hann' hefur hags-
muna að gæta í þessu landi, þar
sem valdhafarnir geta meö
einni fingrahreyfingu stöðvað
þýðingar og útgáfu á bókum
hans.
Við eigum hiklaust og stöð-
ugt að halda áfram sókn með
orðum og skoðunum gegn kúg-
unarvaldinu, hvort sem er í
Sovétríkjunum eða Grikklandi.
Hversu mjög sem það dylst okk
ur f daglegu Tffi og við vanda-
mál hversdagsins, þá býr vest-
ræn Týðræðishugsjón yfir sterk
Framhald á bls. 10.