Vísir - 30.10.1968, Blaðsíða 9

9
V1SIR . Miðvikudagur 30. október i968.
VIÐTAL
DAGSINS

er við Jónas Pálsson,
sálfræðing i skólum
■ Um þessar mundir eru
geðvemdarmál ofarlega
á döfinni. Þau hafa verið
dregin frr.m í dagsljósið
úr myrkraskoti gleymsku
og afskiptaleysis og athygli
almennings vakin á þeim með
ýmiss konar kynningarstarf-
semi.
Það fyrsta, sem þessi kynn
ing á geðvemdarmálum hefur
vakið athygli á, er hve Iítil
þróun hefur orðið í þessum
þætti heilbrigðismála hér á
landi. 1 augum þess tíðaranda
sem gerir nú æ meiri kröfur
til mannúðar, er litið svo á,
að þessi mál hafi verið van-
rækt og þau hafi orðið útund-
an, vegna sinnuleysis samfé-
Iagsins, sem hafi látið flest
önnur verkefni sitja í fyrir-
rúmi.
Staðreyndimar styðja þetta.
Tölur sem lagðar hafa verið
fram, um sjúkrarými og að-
hlynningu fyrir geðsjúka sýna,
Jónas Pálsson, sálfræðingur.
Þáttur skóla i geðverndarmálum
Margt hefur verið gert vel af
hálfu skóla- og bæjaryfirvalda,
einkum hinna stærri eins og
Reykjavík, til að mæta þörf-
um og sérstöðu þessara nem-
enda. Það hefir þó verið tiltölu
lega ókerfisbundiö og ófull-
nægjandi. Á það jafnt við um
stjórnun. fræðilega greiningu og
meðferð einstaklinganna og
framkvæmd sérkennslu.
Það er j>ó einkum i mínum
augum viðsjárverðast, hve
dregizt hefur að setja löggjöf
um sérkennslumálin í heild
sinni, en ha-na vantar með öllu.
Engin reglugerð hefur verið
samin um framkvæmd kennslu
í hinum almenna skóla varðandi
hina afbrigðilegu flokka, svo
sem tomæm böm, mjög van-
þroska börn (en þó kennsluhæf j
lestreg böm, taugaveikluð börn
á ýmsum stigum »vog geðsjúk
háttemistrufluð böm og þau
sem haldin eru andfélagslegum
hneigðum.
Að ógleymdum bömum, sem
eru algeriega heimilislaus eða
svo til heimilislaus og njóta lít
ils uppeldis. en þau rækja að
sjálfsögðu illa sitt nám og
skrópa í skólum. Þau eru í raun
og veru ófær um að sækja
námið af eigin rammleik og
lenda í vandræöum innan skóla
og utan. Sem betur fer er það
ekki stór hópur en hann er
ákaflega erfiður.
LESTRARÖRÐUGLEIKAR TÍÐUM
ORSÖK SLÆMRAR
að íslendingar standa langt að
baki nágrannalöndum sínum í
meðferð og umönnun geðsjúkra.
Ýmislegt, þótt í litlum mæli
sé, hefur þó verið unniö í geð-
vemdarmálum á síðustu árum.
Reist hafa verið heimili fyrir
vangefna, sérskólar fyrir af-
brigðileg böm starfræktir en at-
hygli manna er að vakna á því,
að þessar aðgerðir hafi hvergi
fullnægt þörfinni.
Eitt af því, sem gert hefur
verið í geðverndarmálum síð-
ustu árin, var stofnun sérstakr-
ar sálfræðideildar skóla í
Reykjavík 1960.
„Aðalhlutverk skólanna er
fræðsla OG UPPELDI. Það leiöir
því af sjálfu sér, að skólamir
gegna veigamiklu hlutverki i
geðverndarmálum, vegna þeirra
víðtæku áhrifa, sem þeir hafa á
líf barnsins." sagði Jónas Páls-
son, sálfræðingur, sem veitir for
stöðu sálfræðideild skólanna.
Hann varð góðfúslega við þeirri
bón, að kynna lítillega lesend-
um VlSIS í viötali, hverju hlut-
verki sálfræðideildin gegnir í
geðverndarmálum.
„Hún er deild í Fræösluskrif-
stofu Reykjavíkur, sem annast
sálfræðiþjónustu fyrir barna-
skóla borgarinnar," sagði Jónas
Pálsson. „Verkefnin eru einstakl
ingsathuganir á börnum á barna
“.kólaaiiri, sem eiga við náms-
orðugleika að stríða af ein-
hverju tagi. Lestrarörðugieikar
eru algengastir, en einnig er
stundum um aö ræða almenna
námstregðu.
Deildin annast líka upptðku
á sérskóla borgarinnar, heima-
vistarskólana að Jaðri og Hlað-
gerðarkoti og Höfðaskóla, sem
er sérskóii fyrir alvarlega heila-
sködduð börn eða seinþroska.
Þessi sálfræðiþjónusta, sem
deildin lætur i té, er ráðgefandi
fyrir alla aðila. foreldra og
kennara viökomandi barns. Þó
kemur ekkert barn til einstakl-
ingsathugunar, nema foreldrar
þess biðji sjálfir um það, enda
þótt frumkvæðið kunni að vera
komið frá kennurum bamsins,
læknum eða öðrum aðilum, sem
orðið hafa varir við örðugleika
barnsins," sagði Jónas við blaða
mann Vísis og bætti síðan viö:
„Það hefur verið okkur gleði-
efni, að um 30—50% (eftir ár-
göngum) þeirra bama, sem at-
huguð hafa .'erið, hafa komiö
til okkar af eigin fmmkvæði
foreldra."
„Hvemig verður ykkar starf
í sálfræðideild skóla skerfur tií
geðverndarmála?"
„Það er að noki.ru fyrirbyggj
andi starf, sem við vinnum.
Ætlazt er til þess, að nem-
andi á barnaskólaaldri sé tek-
inn til athugunar, strax og ein-
hvers afbrigðileika gæti hjá
honum. Síðan eftir því hvað
kemur í ljós að athuguninni lok
inni, sé nemandanum séð fyrir
þeirri meðferð, sem þörf þykir
fyrir.
Sem dæmi um, hve náms-
gengi getur verið háð geðheilsu
barns. er nærtækast að nefna
lestrarnámið. Lestramám og
lestrargengi er nátengt geð-
heilsu barna. bæði sem orsök
og einnig sem afleiðing. Slæm
geðheilsa er oftar en menn grun
ar aðalorsök lestrartregðu, og
á hinn veginn leiða langvar-
andi lestrarörðugleikar barns til
truflana á tilfinningalífi þess.
Stóraukin áherzlá á bætta
lestrarkennslu og rannsókn á
því sviði, eru áreiðanlega ekki
ómerk atriði í sa nbandi við geð
vernc’ barna og unglinga.
Það hefur t. d. alltaf verið
mér undrunarefni, hvers vegna
ekki hefpr verið skipaður náms-
stjóri eða eftirlitskennari f
lestri, þótt svo hafj ver-
ið í flestum öðrum greinum á
undanfömum árum. Námsstjór-
ar hafa nú verið aflagðir, en
þessi staðreynd talar skýru
máli um afstöðuna til lestrar-
kennslunnar, sem þó er undir-
staða alls annars náms. Sama
gegnir um, að hér hefur aldrei
komizt á laggirnar lestæknistöð
eða lesver (leseklinikk) þar sem
talkennarar og færustu lestrar-
kennarar greina vandkvæði les-
tregra bama og endurþjálfa
lestrarkunnáttu þeirra.
En stefnan í meöferð afbrigði-
legra barna er sú, að þeim sé
veitt stuðnmgskennsla og við-
bótaraðstoð, svo þau geti fylgzt
með í hinum almenna skóla,
en ekki, að þau sér sett í sér-
bekkj og í sérkennslu, nema
brýna nauðsyn beri til. Ekki má
þó skilja orð mín svo að öll
sérkennsla verði leyst innan
hins almenna skóla, því fer enn
fjarri.“
„Er mikið annríki hjá deild-
inni, Jónas?“
„Já, já. Viö fáum mörg verk
efni og oftast eru á biðlista hjá
okkur 10 til 40 böm. Það er mis
munandi eftir árstímum. — Hjá
deildinni starfa 2 sálfræðingar
og einn félagsráðgjafi, auk ráö-
gefandi barnalæknis nokkra
tíma í viku“.
„Hvaða verkefni koma til ykk
ar kasta?"
„Einstaklingar, sem eiga í
námserfiðleikum af ýmsu tagi,
eru afbrigðilegir að hæfileikum
með félagslega og upp ldislega
erfiða aðstöðu, en bessir nr-,
endur ínnan skólanna, eru
sérstaklega viðkvæmir fyrir að-
búð ög leiðsögn skólans. Það
skiptir því miklu máli, að skóla-
kerfið geti komið til móts við þá
með hæfileg verkefni og hentuga
kennsluaðstöðu. Skólinn hefir
alls ekki sinnt sérkennslumálum
sem skyldi.
Vanda þessa hóps geta skól-
amir ekki leyst, jafnvel þótt að-
staða til sérkennslu sé fyrir
hendi. Þarna er fyrst og fremst
um félagslegt vandamál að
ræða, sem skölum er um megn
að sinna, enda ekki heldur ætlað
að sinna því.
Krafan um sérstaka löggjöf
um sérkennslu afbrigðilegra
nemenda er ekki nema öðrum
þræði krafa um aukin fjárfram-
lög til þessara mála, heldur jafn
framt og miklu fremur krafa
um heildarskipulagningu þess-
ara mála, betri stjórnun þeirra
hjá borg og rfki, menntun kenn
ara og starfsfólks til að annast
þessa nemendur. Eins og stend-
ur em allir þessir þættir gróf-
lega vanræktir."
„Telurðu, að það sé mikill
fjöldi fslenzkra bama í þessum
flokkum, sem ekki njóta náuð-
synlegrar sérkennslu eða sál-
fræðiþjónustu?“
„Það væri alrangt *að halda
öðru fram, en að sálfræðideild-
in, þótt hún reyni aö rækja sitt
verk, annaði nema mjög tak-
mörkuðum hluta þeirra verk-
efna, sem blasa við.
Allir viðurkenna, að því em
takmörk sett hvað samfélag hef
ur efni á að evða miklu fé til
stuðningskennslu til viðbótar
fyrir afbrieðilega einstaklinga,
en við nútima bióðfélagshætti
og mannúðarkröfur er það bein
línis spamaðaratriði að veria i
umvhaf' vemleeu fé til unneldis,
geðverndar og menntunar þeim
einstaklingum, sem höllustum
fæti standa með tilliti til hæfi-
Ieika, heimilisaðstöðu og and-
legs heilbrigöis.
Hve ma-gir einstaklingar fari
f hundana oe verðí samfélaes-
byrði vegna vanrækslu um and-
legt heilbrieði. er ákaflega erfitt
að meta, en við emm vissir úm
að þessi hópur er of stór.“
visnsrri
„Hverjar teljið þér vera
helztu orsakir afbrota?“
lil
^"11^
5,1|| I , • !. ,
i ™l|||i!iti1»»!i! i
Konráð Beck, prentari: „Upp-
eldið og umhverfi afbrota-
manna.“
Þórarinn Kristjánsson fisk-
sali: „Uppeldi og slæmur. félags-
skapur, sem menn ungir að ár-
um lenda í.“
■ v
Óskar óskarsson, bifreiðar-
stjóri: „Helzt mundi ég telja, aö
það væri fyrir slæm áhrif, sem
ungt fólk lenti á glapstigum.“
Einar Benedikt Ólafsson,
menntaskólanemi: „Uppeldi og
kæruleysi ungs fólks. Áhrif af
kvikmyndum og fleira slikt.“
Magnús Einarsson, lögreglu-
varðstjóri: „Rótlevsi og kæru-
le si viðkomandi. Virðingarreysi
fyrir sjálfum sér og samborg-
urum sínum, og uppreisn i
manninum gegn þjóðfélagsleg-
um kvöðum."