Vísir - 19.11.1968, Blaðsíða 9

V1SIR . Þriðjudagur 19. nóvember 1968.
9
Thor Jensen.
boðskap og áminningu til
manna um aö glata ekki reisn
sinni. Það hefur enginn aðili
rétt til aö ræna samfélagið slík
um vi*miðunar-verðmætum,
jafnvel ekki sá aðili, sem að
lögum fer með gildismat gjald-
miðils okkar. Gengisskráning
menningarverðmæta okkar má
ekki veröa í hans höndum, til
þess viröast forráðamenn hans
of glámskyggnir á þau.
jþað er að sjálfsögðu ljóst, aö
borgarsjóöi er nokkur fjár-
hagsvandi á höndum. Viðhald
húsa krefst fjár, og viðhald
Thor Jensens hússins mikils
eins og nú er komið. Mér sýnist
borgaryfirvöld hafi gert vel
þegar þau til dæmis tóku Esju-
berg, hina reyvísku villuna og
gáfu henni hlutverk bæjarbóka-
safnsins, einnig hafa þau gert
gagngerða lagfæringu á Höfða
og fengið því húsi hlutverk, en
það athugist að Höfði er erlent
hús byggt af erlendum mönnum
og er því ekki á sama hátt
tengt íslenzkrj menningu og hin
húsin tvö. En það skal þakkað
og metið, sem vel er gert.
En ef borgin, fyrir fátæktar
sakir ætlar að láta undan á-
leitninni og verzla við Seðla-
bankann með hús Thor Jensens,
þá ættu að verða auðskildar
forsendur þeirra manna sem
fyrr á öldum skf handrit okk
ar í sl: öi og reyndust óverð-
ugir þess hlutskiptis, sem þeir
höföu fengiö ,,að gæta menn-
ingarverðmæta"
En að fórna þeim eða útrýma
í stundarhagsmunaskyni er
vandalismi. Og vandalismi er
ekki bara fræöilegt hugtak um
hegöan manna á 5. öld, dagleg
hegðan okkar getur orðið vanda
lismi, ef menn sjást ekki fyrir.
Mik'.u væri það nú eðlilegra
framhaid af endurheimt Skarðs-
bókar að Seölabankinn, þegar
hann var búinn að endurheimta
til íslenzkrar eignar garðshorn-
ið frá Bandarfkjamönnum, heföi
afhent þaö borgarbúum til eign
ar og umgengni. .
Ég vil aö endingu skjóta því
til ailra málsaöila, að þeir end-
urskoði fyrri aðgerðir sínar í
þessu máli, þeir peningar, sem
þegar hafa verið útlagðir af
Seðlabankanum mega ekki hafa
áhrif á þá endurskoðun, því þá
fyrst er um algera fátækt og
umkomuleysi að ræöa, ef menn
hafa ekki efni á að endurmeta
fyrri geröir.
Hannes Kr. Davíðsson
arkitekt.
ÞAÐ ATHUGIST:
Að menning okkar er ekki
þeii hlutir einir, sem við
lokum inni á söfnum, eöa
skrifum á bækur, heldur
einnig viðbrögð okkar við
vandamálum dagsins.
'C'áir þættir menningar okkar
sanna þetta eins áþreifanlega
og byggingarlistin, en hún hefur
reynzt hvað ábyggilegast vitni
um viöhorf menningartímabila
og öðrum hlutum fremur flutt
lífsviðhorf áfram milli kynslóöa.
Veldur þar trúlega nokkru hve
byggingar eru þungar í vöfum.
Við getum snúið myndum til
veggjar og auðveldlega glapizt
frá bókum, en byggingamar
standa á sínum stað í því um-
hverfi, sem skapast með þeim
og öðrum byggingum ásamt að-
liggjandi náttúruverðmætum.
Og eru okkur til áminingar um
lífsviðhorf og við-miðanir for-
•feðra okkar og raunar samtíðar-
manna einnig.
Alþekktir eru kveinstafir ís-
lendinga yfir vöntun okkar á
menningar-verðmætum frá fyrri
tfma. Við söknum þess, að þau
handrit að fomritunum, sem til
eru skulj ekki vera í eigu okkar
hér heima. Við stöndum með
ráðleysisörvæntingu andspænis
þeirri staðreynd, að mörg af
handritunum eru horfin, sum
farizt í eldi önnur sokkið í sjó
og sagnir herma að sum hafi
verið sniðin í skóbætur. Sú með
ferðin hefur velskóuðu fólki nú
tímans fundizt hvaö óskiljanleg
ust.
Hús eigum við fá frá fyrri
tímum, höfum þó óljósar sagn-
ir af nokkuð rismiklum hýbýl-
um fyrri alda og varðveitzt hafa
nokkur hús í sveitum frá kyrk-
ingsástandi seinni alda, þar í
hafa fundizt fjalir úr hinum
fyrri og rismeiri húsum, sem ris
minni eða umkomuminni erf-
ingjar hafa tekið og haft að
skóbótum í byggingum sinum.
Því verður vart í móti mælt,
þrátt fyrir viðleitni samtíðar-
andans til að jafna öll manngildi
að byggingar eiga oftast upp-
runa sinn að þakka þeim, sem
ákveður að reisa húsið og set-
ur því hinar fjárhagslegu skorö-
ur, og með því leggur hann
fram skerf sinn til menningar-
innar, merkilegan eða ekki, eft
ir því sem hann er maður til
og fjárhagur hans leyfir. Stund-
um eru þessir menn langt fyrir
ofan allt meðallag samtíðarinn-
ar og því verða verk þeirra til
viömiðunar eftirkomendum um
langan tíma.
Cá maður, sem I Reykjavík
^ hefur byggt íbúðarhús af
mestum stórhug, var Thor Jen-
sen. Villa hans við Tjörnina,
Frikirkjuvegur 11, sem byggð
er árið 1907 eða fyrir rösklega
hálfri öld, var gerð af þeim
stórhug og þeirri vandvirkni um
frágang og efnisval, aö einbýlis
hús þau, er „gengisspekúlant-
okkar tíma hafa reist sér
veroa nokkuð rislág í saman-
burði, enda húsið reist af þeim
manni. sem einn hefur rekið
stóriðju á Islandi og hana ís-
lenzka.
Um leið og staðarvalið segir
okku.r til um afstöðu Thor
Jensen til náttúrunnar, þá lýsir
það töluverðri tillitssemi og
skiL.ingi á eðli og hlutdeild
tjarnarinnar í bæjarmyndinni.
Það hefur verið mikið færzt I
fang þegar hann kaupir allt
land frá lóð Fríkirkjusafnaðar-
ins og allt suður aö Skothús-
veg; og þá af fleiri aðilum og
sameinar þet - í eitt land, áriö
1907.
Síðar eða 1933 selur hann frá
lóð sinni spildu fyrir sunnan að
borgaryfirvöldum afnot af lóð
sinni til garðræktar.
Borgaryfirvöld hafa síðan
með aðstoð sérfræðinga sinna
skapað hér hinn fegursta garö,
sem borgarbúar hafa vel kunn-
að að meta. Enda má segja að
Tjömin og „Hallargarðurinn“ sé
hjarta bæjarins.
Fyrir um það bil 4 árum
(sést ekki í veðbókum), kaupir
svo Seðlabanki Islands Frí-
kirkjuveg 13. Og þá fór fljótt
að brydda á því að hinn nýi eig
andi mundí ekki hafa í huga
fyrir hönd bankanna Skarðsbók
arhandrit, það er þeir keyptu á
uppboði í London. Menn fögn-
uðu þessari endurheimt menn-
ingarverðmæta og af öllu sem
fram fór í kringum handsöl
handritsins hefði mátt halda, að
íslendingar nútímans settu varð
veizlu menningarverðmæta ofar
öllu öðru.
En nú bregður svo við, að
þeir menn sem tóku sig fram
um að endurheimta Skarösbókar
handritið ráðast nú til atlögu
og útrýmingar á verðmætum,
Annars vegar: Skarðsbók gefin.
Skothúsvegi milli Laufásvegar
og Fríkirkjuvegar, frímúrara-
stúkunni „Eddu“. En svo fara
sneiðarnar að ' smækka og af
landi sínu sníður stúkan 3 lóðir
sem hver um sig bar þokkalegt
sömu gestrisni við borgarbúa
og Bandaríkjamenn höfðu sýnt.
Því síðan hefur bankinn gert
drög að samningi við borgaryfir
völd um makaskipti á Fríkirkju-
vegi 11 og Lækjargötu 4 og eytt
sem máske hafa ekki minna
gildi fyrir menningu okkar en
Skarðsbókarhandritið í rósaviö
arkassa sínum.
Ég leyfi mér að minnsta
kosti að benda á þá staðreynd,
Hins vegar: Ein af þremur villum Reykjavíkur rifin?
hús. Síðast eða 1947 seldj svo
„Edda“ leifar þessa lands, Frí-
kirkjuveg 13, ríkisstjórn Banda-
ríkja Ameríku „til fullrar eign-
ar og frjáls forræðis". Þegar
Bandaríkjamönn1 var ekki
heimiluð bygging, leyfðu þeir
miklu fé í samkeppni meðal
nokkurra arkitekta um hús fyr-
ir bankann í „Hallargarðinum".
Þessar aðgerðir bankans ’.eiða
hugann óhjákvæmilega að þeim
atburði, þegar Jóhannes Nor-
dal, seðlabankastjóri, afhenti
að Thor Jensens húsið er í dag-
legri snertingu við þúsundir Is-
lendinga. Hitt verður svo að
arka að auðnu, hvað vegfarand
inn fær út úr samskiptum sín-
um við það. En húsið stendur
þama í sól og regni með sinn
HÖFUÐ HÁTT í HEIÐ-
FYRIR ALLT
„ÞVÍ SKAL El BERA
URSFÁTÆKT ÞRÁTT
tl