Alþýðublaðið - 09.01.1966, Blaðsíða 7

F
■
FÓLK ÁFÖRUM
Bjarni Benediktsson
frá Hofteigi:
STORMUR í GRASINU
Leikrit
Reykjavík, Heimskringla
1905. 92 bls.
frá
við
BJARNI BENEDIKTSSON
Hofteigi gerist nú stórvirkur
leikritagerð. í haust komu út í
bók fjórir stuttir útvarpsleikir
eftir hann sem getið var hér 1
blaðinu á sínum tíma; fyrir jólin
bætti hann við heilu leikriti fyrir
svið; Bjarni hefur ennfremur þýtt
leikrit fyrir útvarp og svið, nú
síðast Afturgöngur Ibsens fyrir
Þjóðleikhúsið. Útvarpsleikir
Bjarna haía verið leiknir, en enn
xnun ekkert leikrit eftir hann hafa
verið flutt. á sviði. Fyrr verður
leikritun hans ekki fullreynd. En
Stormur í grasinu er að ýmsu
leyti áhugavert verk að lesa það.
Viðfangsefni leiksins er ekkert
minna en sú bylting sem hefur
orðið mest í íslenzku þjóðlífi á
þessari öld, brottflutningur þjóð-
arinnar úr sveit í kaupstað; þetta
er efni sem sætir furðu að ekki
skuli hafa orðið meira yrkisefni
í íslenzkum bókmenntum en raun
ber vitni. Enn gerast flestar
sveitasögur fyrir tíð þjóðflutn-
inga og atvinnubyltingar í land-
búnaði. Hvað um það: sjálf þessi
þróun er ekki rædd né rök henn-
ar útlistuð í leikriti Bjarna frá
Hofteigi, eins og gert var í Landi
og sonum Indriða Þorsteinssonar.
Hér er einungis lýst mannlífi sem
sætir henni. Fólkið í leiknum veit
og skilur að það fær ekki risið
gegn sínum tíma; það er óstöðv-
andi hönd sem sópar mannlífi
dalanna niður til sjávarins, rétt
eins og stormurinn sem ólmast í
haustgrasinu leggur það að
velli. En það er ósvikinn trega-
blær á lýsingu feðginanna í leikn-
um, Eiríks bónda og Áslaugar
dóttur hans, miðaldra stúlku sem
brátt yrði eina fyrirvinna þriggja
gamalmenna í sveitinni. „Að
fara, það er ekki að flytjast bú-
- ferlum, heldur bíða ósigur. Ég
játa ósigur minn,” segir Eiríkur
undir leikslokin, orðinn rafrukk-
ari í Keflavík. Svo einfalt er
hans mál. Þáttur Áslaugar er
flóknari og hún neitar að viður-
kenna neinn ósigur. „Ég játa ekk-
ert. Engu,” svarar hún föður sín-
um. Húh veit að hamingjudraum-
ar hennar hlyti að enda í ófæru í
sveitinni, við hlið miklu yngri
manns; þess vegna vísar hún ást-
vin sínum frá sér. Þó hún finni
til með föður sínum að leiks-
lokum, kennir skynsemin henni að
enn sé ekki tími til að láta hug-
fallast.
Þessar tvær mannlýsingar, lýs-
ing fólks á förum, virðast mér að
sinni markverðastar og eftirminni-
legastar í leiknum; þetta fólk skil-
ur höfundurinn næmum og skáld-
legum skilningi sem hann megn-
ar að láta uppi með ýkjulausum,
raunhæfum hætti. Hér er áreið-
anlega efniviður handa mikilhæf-
um leikurum. Önnur hlutverk eru
einfaldari. Ástarsaga þeirra Hauks
og Áslaugar er yfrið viðkvæm og
vandmeðfarin, en mér virðist höf-
undur setja irökvíslega og sann.
lega fram; Haukur sjálfur er hins
vegar yfirmáta dauflegur ungur
maður. Og gamla fólkið í sveit-
inni, mæðginin Elín og Arnór,
einkum þó Elin, eru óneitanlega
æðiskyld sumu simból-fólki í öðr-
um seinni skáldskap okkar; það
er skemmst að minna á karlana
í leikritum Jökuls Jakobssonar og
gamlingjalið Halldórs Laxness.
Bjarni frá Hofteigi gerir hér sín
sögur eru vitaskuld góðar og gild-
ar svo langt sem þær ná; það má
bara ekki ætla þeim ofmikinn
hlut eins og Elínu virðist hér.
En það hæpnasta í Stormi í
grasinu er þó samfélagssýnin sem
þar gætir í baksýn fólks og at-
burða og birtist einkum af lýs-
ingu Hákons bóndasonar. Látum
kaupandann og skósvein hans í
öðrum þætti liggja milli hluta;
þeir kynnu að standa fyrir sínu,
reynast skemmtilegir í nógu leik-
inni meðferð þó sitthvað orki tví-
mælis í þættinum. Hákon er veiga
meiri persóna, en með lýsingu
hans fer Stormur í grasinu að
verulegu leyti út um þúfur, þegar
líður á leikinn. Hákon er enn eitt
tilbrigði braskaratýpunnar sem al-
eigin tilbrigði sams konar per- geng er í nýlegum skáldskap, ein-
sónusköpunar, og ekki óhaglega;
lýsing þeirra mæðgina helzt sýni-
lega í hendur við aðra gamal-
mennasögu úr sveitinni sem hann
sagði í þættinum í torfmýrinni í
fyrri bók sinni í haust. Slíkar
att í ádeiluskyni, ginningarfífl
auðs og lífsþæginda; hliðstæðar
mannlýsingar eru alkunnar úr
leikritum Agnars Þórðarsonar, til
dæmis. Ætli þær henti ekki bezt
| til skopleikja? Minnsta kosti hefði
FÓLK Á FLÓTTA
Erich Maria Remarque:
NÓTT í LISSABON
Tómas Guðmundsson
íslenzkaði
Almenna bókafélagið,
Reykjavík 1965. 310 bls.
NÓTT í LISSABON eftir
Erich Maria Remarque er mjög
haglega sögð saga eins og von var
og vísa af þessum höfundi. Maður
ugur eins og marmarastytta,” seg-
ir sögumaður, nefndur Schwarz,
á einum stað. „Ekki eins og kast-
ali úr sandi sem skolást sifelld-
lega á brott. Hvað verður þá um
látna ástvini okkar? Hvað mundi
verða um þá? Hvar mundi þeim
búinn samastaður, ef ekki í end-
urminningu okkar? Og liggur þá
ekki fyrir okkur öllum að verða
morðingjar, þvert gegn vilja
les söguna sér til óblandinnar af-. okkar? Á ég að láta eyðingunni
þreyingar vegna spennu hennar,! í té þetta andlit, andlitið hennar
ritleikni og kunnáttu höfundarins, sem ég er einn um að þekkja?
hæfileika hans til hnitmiðaðrar Ég veit að það mun fölna, jafnvel
lýsingar, greiðrar frásagnar. Höf-; í mínum huga, að það mun af-
undaríþróttir bregðast honum ! myndast og breytast nema því að
ekki. Annað mál er svo það hvort
Nótt í Lissabon verður lesanda
sínum markverður skáldskapur,
hvort hann lætur sig nokkru varða
heimspeki sögunnar um mátt og
gildi endurminningarinnar, varð-
veizlu mannlegrar ástar, ham-
ingju, lífsins sem við lifum eftir
að það er liðið. Samt fjallar sag-
an linnulaust um þetta efni:
Ég vil að tíminn standi stöð-

Eric Maria Remarque
eins að ég geti búið því stað utan
við sjálfan mig, svo að það verði
ekki mínum eigin hugarórum að
bráð. Þess vegna verð ég að
bjarga því frá sjálfum mér, bjarga
því undan tortímandi eigingirni
lífsviljans sem leitast við að
gleyma því — sem fær mig til að
reyna að gleyma því svo að ég
megi sjálfur halda áfram að lifa.”
Schwarz segir sögu sína öðrum
flóttamanni eina nótt í Lissabon
árið 1942. í höfninni liggur skip
ferðbúið til Ameríku, eina und-
ankomuleiðin undan syndaflóði
nazismans í Evrópu; Schwarz
kaupir sér áheyrnina við fari sínu
og konu sinnar sem þeim hefur
áskotnazt eftir langan flóttaferil.
Konan er dáin. Hún fi-amdi sjálfs-
morð daginn áður en lagt skyldi
úr höfn, dauðvona af krabba-
meini. Og án hennar hirðir
Schwarz ekki lengur um undan-
komu, honum er sama um líf sitt
— en minning þess er honum þeim
mun meir i muna. „Hvernig hefr
ur líf mitt ráðizt?” spyr hann að
sögulokum. „Hefur það verið inn-
antómt og tilgangslaúst líf, mark-
laust og gagnslaust, líf kökkáls og
morðingja ....?” Eða kannski lif
heilags manns eða hetju?
Frómt frá sagt leiðir lesandi
þessar spurningar öldungis hjá
sér, minnsta kosti sá sem þetta
skrifar. Þrátt fyrir allt verður
mynd Sehwarz sjálfs alla tíð ó-
skýrust í sögu hans. Hugarraunir
hans, ákaflega margorðar, sem
sjálfsagt mætti líka leggja út sem
áhyggju listamanns yfir verki
sínu, taka næsta lítið á mann.
En sagan sjálf sem hann segir,
ástarsaga þeirra konu hans sem
hann týnir í myrkviði nazismans
í Þýzkalandi, finnur aftur og
eignast að fullu á flótta þeirra
undan stríðinu, megnar að vekja
og viðhalda eftirtekt lesandans
meðan hann les. Hún er hér sögð
með venjubundna ’lýsing Hitlers-
Þýzkalands og nazismans í bak-
sýn, gerist á gamalkunnum flótta
mannaslóðum úr öðrum sögum
Remarques. Og hún er eins og
endranær sögð með útfarinni
leikni hins þjálfaða íþróttamanns
í skáldsagnagerð. Heimsbálið
mikla 1914 — 1945 er umgerðin um
allar sögur Remarques, sögur hans
gerast allar í skugga þess, leitast
við að lýsa mannlífi sem það
skapaði. Þær svíkja engan sem
hefur gaman af góðum skáldsög-
um. En hátíðleg útlegging hans af
söguefnum sínum reynist ekki á-
hugaverð — og sízt í þessari bók
þar sem einna mest er þó færzt
í fang. Hér liggur við hún ríði
sögunni sjálfri á slig.
Þýðing Tómasar Guðmundsson-
ar er á bóklegu máli, víða hátíð-
legu og verður með köflum æði-
hnökrótt og stirðleg sem ekki létt-
ir undir með sögunni, blendingi
hennar af hversdagsljósri frásögn
og upphöfnum hátíðastíl; það er
vert að trúa því að þýðingin hafi
verið hið erfiðasta verk. En próf-
arkalestur er afleitur á bókinni
sem úir og grúir af prentvill-
um. — Ó.J.
Bjarni Benediktsson
Stormur í grasinu orðið til muna
markverðara skáldrit hefði höf-
undur skipað þar verðugri full-
trúa „nýja íslands” móti þeim
fulltrúa hins „gamla” sem Eiríkuir
er; fyllri lýsing Hauks og Hákon-
ar, hliðstæðar í leiknum, heíðl
einnig gert lirkosti Áslaugar átak-
anlegri. Eins og lýsing Hákonar
er nú á bókinni og þess hugsun-
arháttar sem hann stendur fyrir
er hún of gamalkunnug ádeilu-
gerving til að reynast áhugaverð;
þarna væri þörf skýi-ari sjönar og
skilnings hlutanna, ef þessi mann,
tegund ætti að reynast nýt. En.
hún bendir enn i sömu átt og út
varpsleikir Bjaima frá Hofteigi í
haust, að samúð hans sé öll roeð>
gamla fólkinu, hinum liðna tíma,
hvað sem skynsemin kann að
herma honum.
Stormur í grasinu virðist sam-
inn af allmiklu sviðskyni, leik-
rænni gáfu. Tvímælalaust er það
verk til flutnings á sviði fremuv
en lesturs. Engu skal hér spáð
um hversu sá flutningur mundi
takast; leikritið er vafalaust
vandmeðfarið svo það njóti sín
réttilega; ágallar þess kj'nnu þeg-
ar til kemur að reynast afdrifa-
ríkari en kostirnir. Þar fyrir er
vonandi að tilraunin verði gerð;
íslenzkri leikhúslist er fengur að
hverjum nýtum liðsmanni. Og sú
raunsæja skáldstefna sem Bjarnl
frá Hofteigi aðhyllist af þessil
verki að dæma hefur hingað tií
gefizt leikhúsinu bezt. — Ó.J.
| f'/r'/f
///rt',
S*Ck
<í'
re
Onanorunargler
Framletti einungis
tmlsglori — B ára átiyrfc’8,
Pantlð timanlera. ,
Korkiðjjan hf
^kúlarötn 87 — Sfmt UIM
Vf
ALÞÝÐUBIAÐIO — 9. janúar 1966