Bókasafnið - 01.04.1992, Blaðsíða 17

Sólveig Þorsteinsdóttir forstöðumaður, Bókasafni Landspítalans
Upplýsingaöflun í heilbrigðisfræðum
Saga upplýsingaleita í læknisfræði er lýsandi dæmi um
þá hröðu þróun sem hefur átt sér stað á þessari öld í
upplýsingaöflun. Þessi þróun er gott dæmi um hinar
markvissu tilraunir til að beisla hið síaukna ritaflóð lækn-
isfræðinnar. I þessu yfirliti verður farið yfir þróunina
bæði erlendis og sérstaklega hér á landi undanfarin fimm-
tán ár eða frá því við fórum að nýta okkur beinlínuleitir.
Læknisfræðitímarit hófu göngu sína fyrir um 300 árum
í Frakklandi og Englandi. Þeini fjölgaði brátt og ekki leið
á löngu þar til erfitt var að finna greinar sem komið höfðu
út á prenti. Bandarískur læknir, John Shaw Billings, gaf út
árið 1879 skrá um tímaritsgreinar. Aður höfðu evrópskir
læknar tekið saman skrár yfir ritað mál í læknisfræði en
þeim var ekki haldið við. Þær eru ómetanlegar heimildir
fyrir sögu læknisfræðinnar og skrá ritað mál í læknisfræði
frá upphafi prentsins. Skrá John Shaw Billings var hins-
vegar upphafið að Index Medicus sem er einn helsti lykill
að tímaritsgreinum í læknisfræði og sú skrá sem var fyrst
tölvuvædd á þessu sviði.
Tugþúsundir tímarita um tækni og vísindi eru nú gefin
út. National Library of Medicine í Washington er áskrif-
andi að um 22.000 tímaritum í læknisfræði hvaðanæva að
úr heiminum. National Library of Medicine sem gefur út
Index Medicus var ein af þeim stofnunum sem áttu frum-
kvæði að tölvuvæðingu á sviði upplýsinga um læknis-
fræði. Var farið að vinna Index Medicus í tölvu upp úr
1960. Upphaflega átti þetta að vera eingöngu notað til að
prenta Index Medicus en þar sem allt efnið var komið í
tölvu opnaðist sá möguleiki að leita að upplýsingunum
með tölvu. Arið 1966 var byrjað að nota upplýsingakerfið
sem heitir Medical Literature Analysis and Retrieval Syst-
em, skammstafað MeDLARS. Ekki var hægt að tengjast
MeDLARS í beinlínuleit fyrr en um 1970. Fram að þeim
tíma voru leitir framkvæmdar hjá National Library of
Medicine samkvæmt beiðni og var síðan útkoman send til
notenda. Urn 1970 var hægt að fjartengjast MeDLARS og
hét það þá MeDLARS on-line eða MeDLINE. Stærstu
söfnin í Bandaríkjunum tengdust MeDLINE svo og
nokkrar miðstöðvar í fáeinum löndum. Medicinska In-
formations Centralen (MIC) við Karolinska Institutet,
Stokkhólmi, Svíþjóð var eitt af fyrstu stöðunum utan
Bandaríkjanna til að tengjast MeDLINE. MIC varð mið-
stöð á Norðurlöndunum fyrir MeDLINE.
Upphaflega bauð National Library of Medicine upp á
sex mánaða þjálfun fyrir fólk sem vildi kynna sér bein-
NLM/Elhil Bandaríkin
Aidsdrugs Clinprot Toxline 65
Aidsline Dirline Toxlit
Aidstrials Dentalproj Toxlit 65
Avline Health
Bioethics Histline
Catline Name auth file
Chernid Popline
Chemline Toxline
Mynd 1. Gagnagrunnar hjá National Library of Medicine.
línuleitir. Námskeiðin voru síðar stytt í þrjár vikur en í
dag stendur grunnnámskeið fyrir bókasafnsfræðinga í
eina viku. Einnig eru styttri námskeið fyrir notendur
safnanna. National Library of Medicine býður einnig upp
á fleiri gagnagrunna (mynd 1).
Medline MIC Svíþjóð Cats Nordser
Alconline Cisilo Riskline
Arbline Drugline Serline
Cancerlit MBline Spriline
Nioshtic Swemed
Mynd 2. Gagnagrunnar hjá MIC í Svíþjóð.
MIC býður upp á færri gagnagrunna en NLM og eru
sumir þeir sömu og í NLM en auk þess eru sérstakir
norrænir gagnagrunnar (mynd 2). Enn fremur er mögu-
leiki að fara í beint samband við NLM í gegnum MIC og
leita þar í þeim gagnagrunnum sem eru ekki til hjá MIC.
Mörg önnur fyrirtæki hafa yfir að ráða gagnagrunnum á
sviði læknisfræði og skyldra greina (mynd 3).
Biosis Pascal
Scisearch Toxline
Sport Aidsline
Ernbase Smoking and Health
International Pharmaceutical CINAHL
Abstracts Federal Research Progress
Mynd 3. Ýmsir gagnagrunnar á sviði læknisfræði og
skyldra greina.
í mars 1974 heimsótti dr. Gunvor-Svartz Malmberg,
læknir, Island en hún starfaði þá við MIC. Tilgangur með
heimsókninni var að kynna tölvunotkun við heimildaleit í
læknisfræði og skyldum greinum. Frumkvæði að heim-
sókninni átti Félag bókasafnsfræðinga, fræðslunefnd
læknafélaganna og Norræna húsið og fór kynningin fram
í húsnæði þess. I ljós kom að tæknilega var mögulegt að
koma á beinlínusambandi við MIC í Stokkhólmi en sam-
bandið var slæmt og kostnaður var of hár vegna talsíma-
gjalda. Hins vegar opnaðist sá möguleiki fyrir læknis-
fræðibókasöfn og heilbrigðisstéttir að komast bréflega
eða símleiðis í samband við MIC til að gera heimildaleitir.
Frá þeim tíma var þessi þjónusta mikið notuð af læknis-
fræðibókasöfnunum og þá sérstaklega læknisfræðibóka-
safni Borgarspítalans. Frá 1973, eða þar til læknisfræði-
bókasöfnin kornu á beinlínusambandi árið 1981, var notað
telex. Beinar upplýsingaleitir í erlendum gagnagrunnum
hófust hér á landi hjá upplýsingaþjónustu Rannsóknaráðs
árið 1979. Bókasafn Landspítalans kom á sambandi við
gagnagrunnin MeDLINE og gagnasafnið DIALOG árið
1981. Bókasafn Landspítalans tók að sér beinlínuleitir
fyrir önnur læknisfræðibókasöfn þar til þau komu á sam-
bandiárið 1986. íslenski notendahópurinnhjíMeDLINE
17