Dagur - 18.10.1997, Blaðsíða 14

r i
30 - LAU GARDAGUR 18. OKTÓBER 1997
HEILSULÍFID í LANDINU
Jón Þrándur Steinsson, sérfræd/ngur i húð- og kynsjúkdómum, segir rúmiega 80% landsmanna með herpesveiruna ísér. mynd: eól
Leiðinlegir kvillar
Jón Þrándur Steinsson, sérfræðingur í húð- og kyn-
sjúkdómum, segir þessa kvilla alls óskylda. „Herpes
er frunsa og orsök hennar herpesveiran. Það er til
týpa eitt og tvö af þeirri veiru og
veiran er náskyld hlaupabólu-
veirunni. Maður getur bæði fengið
áblástur á kynfæri og varir, þó mun
algengara sé að herpes leggist á var-
80% landsmanna
með herpesveiruna.
Jón Þrándur segir Iíklega 80% til 85% allra íslend-
inga vera með herpesveiruna í sér, þ.e. beri hana,
því hún fari aldrei úr líkamanum eftir að hún sé
einu sinní komin þangað inn. Hún Iiggi bara í dvala
milli þess sem hún gefi einkenni. „Sumir fá bara
frunsu einu sinni á ævinni, aðrir
eru að fá þetta með reglulegu
millibili. Hjá hverjum og einum er
oftast eitthvað sem veldur því að
veiran fer úr dvala og veldur frun-
su. Hjá sumum sprettur hún fram
í sól og sumri, hjá öðrum kemur
hún með kvefi, jafnvel þreytu.“
Fyrsta herpessýkingin kemur oft á
barnsaldri og getur orðið mjög
slæm, mun útbreiddari en frunsan
sem margir þekkja. Þá koma oft sár
á fleiri stöðum og viðkomandi get-
ur orðið veikur, jafnvel fengið hita.
Sumir fá þó engin einkenni við fyrstu sýkingu.
Seinni köstin valda bara sári á einum stað.
Herpes eðafrunsa,
kossageit eða geita-
koss. Þetta eru hvim-
leiðirhlutir sem fjöl-
mörgum þykirfylgja
haustinu.
Veiran leggst í dvala
Herpessýkingunni fylgja sár, gjarnan í munnvikin,
en þau geta þó komið hvar sem er á líkamann. „Það
fer algerlega eftir því hvar veiran hefur komið sér
inn í Iíkamann í upphafi. Hún getur hafa komið sér
inn í gegnum varir, rasskinnar, fingur, jafnvel kyn-
færi og þegar veiran vaknar úr dvala þá koma sárin
alltaf á sama stað. Það er einkennandi með herpes.
Síðan hverfur veiran aftur á 4 til 5 dögum, upp í
viku, og leggst í dvala aftur. “Þegar baktería kemst
ofan í veirusárin, frunsurnar, eru þau lengur að
gróa. Þá er um bakteríusýkingu að ræða, sem er allt
annað en herpesinn, og kallast hún
geitakoss eða kossageit. Það er þó
ekki algilt að kossageitin komi út frá
herpesnum, því hún getur einnig
komið út frá sárum eða jafnvel smá
skrámum á húðinni. Þar sem kossa-
geitin er sýking er hægt að eyða
henni."
Veira, baktena og þurrkur
„Við herpessýkingum er ekki hægt að eyða
veirunni fyrir fullt og allt úr líkamanum. Við mæl-
um með kremi á frunsur sem er selt án Iyfseðils og
heitir Zovir. Það á að nota fimm sinnum á dag um
leið og fólk finnur fyrir einhverjum
einkennum af frunsum, eins og
sviða eða kitli. Með því að gera það
þá eru meiri líkur á þvi að áblástur-
inn standi styttra við. Við mjög
slæmum frunsum þarf stundum að
gefa veiruhemjandi töflur. Ef veir-
an er horfin og baktería komin í
staðinn þá þarf að gefa bakteríu-
drepandi smyrsli. Það er auðvelt að
sjá hvenær svo er.“ Þurrkur í
munnvikum þarf ekki að vera skylt
við herpes að sögn Jóns. Með her-
pes koma fyrst litlar blöðrur, bara í
annað munnvikið, sem springa og verða að sári en
þurrkur í munnvikum stafar oft af kulda. „Þurrkur
í munnvik kemur vegna þess að loftið er þurrt. Þá
gufar vökvi frá húðinni og þeir sem eru viðkvæmir
þola það ekki og fá munnþurrk og sprungur í
munnvik. Þeir geta jafnvel fengið bakteríusýkingar
eða sveppasýkingar ofan í þurrkinn. Ef er eingöngu
um að ræða þurrk þá notar maður feitan varasalva
en ef um bakteríusýkingu er að ræða þá er gefið
bakteríudrepandi smyrsli, við sveppasýkingu er gef-
ið sveppadrepandi smyrsli og við herpes er gefið
veiruhemjandi lyf.“ HBG
Öbeinar reykingar bama
Það er vel þekkt að ef reykt er að
staðaldri á heimili þar sem börn
alast upp hefur það slæm áhrif á
lungu barnanna auk þess sem
sýkingar í eyrum verða algengari.
Nú er komið í ljós að óbeinar
reykingar barna geta einnig
lækkað kólesterólmagn í blóði
þeirra, sérstaklega hjá börnum
sem fyrir eru með einhver kól-
esterólvandamál.
Minna kólesteról þarf samt
ekki endilega að boða gott, þótt
yfirleitt sé kólesteról ekki talið
hollt fyrir hjartað og æðarnar. I
þessu tilviki er hins vegar um að
ræða ákveðna tegund kólesteróla
sem hafa verndandi áhrif. Þau
gegna mikilvægu hlutverki við að
fjarlægja skaðlega fitu úr blóð-
inu og minnka þannig líkurnar á
hjartasjúkdómum síðar meir.

Lífið er atvinna og atvinnan
getur gleypt fólk með húð og
hári og haft gríðarleg áhrif á
líf manna. Algengt er að fólk
veiji átta til tólf klukkustund-
um á dag á vinnustað fimm
til sex daga vikunnar til að
brauðfæða fjölskylduna,
fæða og klæða börnin, og halda hraða í lífsgæðakapphlaupinu.
Margir hafa ánægju af vinnunni og gefa sig alla í hana þann
tíma sem hún stendur og þannig má það auðvitað vera. Fólk
ver gjarnan mun Iengri vökutíma á vinnustað en með fjölskyld-
unni. Vinnan og aðstæður á vinnustað hljóta því að setja mark
sitt á einstaklinginn og geta haft gríðarleg áhrif á Ijölskyldulff-
ið.
H E1LS A
Af Iffi ng sál
Atviiman gleypir fólk
Aðstæður á vinnustað skipta höfuðmáli, bæði aðbúnaðurinn
sjálfur, heilsufar og starfsandi. Allir þurfa rými, birtu, loft og
næði. Fólk sem hýrist í dimmu herbergi og lítur ekki upp frá
tölvunni langtímum saman hlýtur að verða þungt í höfði og
erfitt í skapi. Fólk sem fær litla tilbreytingu í starfi og fær
sjaldnast að takast á við ný og krefjandi verkefni hlýtur að verða
þreytt á aðstæðum sínum til lengri tíma litið. Fólk sem býr við
lélegan starfsanda meðal félaganna hlýtur að vera undir stöð-
ugu álagi. Allt hlýtur þetta að bitna á fjölskyldunni.
Flestir hafa þörf fyrir að ræða um vinnuna, sérstaklega þegar
eitthvað liggur mönnum þungt á hjarta, óánægja eða erfiðleik-
ar eru á vinnustað. Þá er eðlilegt að ræða við maka og spyija
ráða og víst er það stundum óhjákvæmilegt að börnin heyri. I
sumum tilvikum kraumar óánægjan í langan tfma, bæði á
vinnustað og inni á heimilinu, og erfiðleikarnir stigmagnast án
þess að nokkuð sé að gert. Þörfin fyrir útrás brýst út í fjölskyld-
unni og getur smám saman gegnumsýrt heimilislífið. Með
þessu er auðvitað meðvitað eða ómeðvitað kallað á aðstoð en
þvf miður er oft kallað fyrir daufum eyrum, aðstoðin berst ekki.
Aldrei verður undirstrikað nógsamlega mikilvægi þess að
rækta sjálfan sig og fjölskyldu sína og vera vakandi fyrir velferð
sín og sinna. Fólk, sem á við erfiðleika að stríða, getur þurft að
leita sér aðstoðar til að taka á málunum og fá þeim breytt - það
er hvorki rétt né eðlilegt að mönnum líði illa í vinnunni. Mað-
ur má ekki vera ragur við að gera eitthvað í sínum málum, ræða
samskipti við vinnufélagana eða yfirmennina, skipta um vinnu-
stað, fara í nám, byrja í líkams ækt eða grípa til einhverra ann-
arra ráða til að breyta ástandinu og hressa þannig upp á sjálfa
sig. Það er ekki endilega víst að ástæðan liggi í vinnunni, hún
getur líka verið hjá okkur sjálfum og þá er bara að gera eitthvað
í því.
Hinu er þó ekki að neita að allir eiga rétt á því að þeim líði
vel í vinnunni og því er það skylda vinnuveitenda að gera sitt til
að svo sé. Allur ytri umbúnaður þarf að vera í lagi á vinnustað.
Vinnuveitendur þurfa líka að leggja sitt af mörkum til þess að
samskipti fari eðlilega fram, starfsandinn sé hvetjandi og góð-
ur, andinn milli vinnufélaga sé vinalegur og þægilegur þvf að
vandamál koma óhjákvæmilega upp
þar sem margir koma saman. Til
að stuðla að þessu væri æski-
Iegt að ráða sálfræðing eða
jafnvel geðlækni inn á
vinnustaðinn - einhvern
sem starfsmennirnir
geta sýnt trúnað og þeir
treysta.
Það er einfalt fyrir hið
opinbera og sveitarfélög
þar sem starfsmennirnir
•skipta hundruðum eða
jafnvel þúsundum að
ráða sérfræðing til starfa
enda hefur það þegar sýnt sig
hjá Pósti og síma þar sem sálfræð-
ingur sinnir starfsmönnum og
hjálpar þeim að taka á vanda-
málunum. Þetta er Iíka
einfalt í einkageiranum
þar sem minni vinnu-
staðir gætu tekið sig
saman um ráðninguna.
Hér er komið upplagt
|f baráttumál í næstu
kjarasamningum.
Guðrún Helgei
Sigurðardóttir.