Dagur - 22.11.1997, Blaðsíða 5

Xfc^Mr
LAUGARDAGUR 22. NÓVEMBER 1997 - 21
MENNINGARLÍFIÐ í LANDINU
Ingólfur Margeirsson: „Sálumessa syndara er mesta áskorun sem ég hef tekid íleitinni að kjama manneskjunnar í formi ævisögu. Þetta er sú bók sem hefur gefið mér persónulega mest sem höfundi en jafnframt verið erfiðasta bók sem ég hefskrifað.u
- mynd: pjetur
Síðasta ævisagan?
Hvemig á að skrifa ævisögu?
BlaðamaðurDags barþessa
spumingu undirlngðlfMar-
geirsson en hann hefurskrif-
að fimm ævisögursem allar
hafa vakið mikla athygli.
Nýjasta hók hans erSálu-
messa syndara, ævisaga Esra
Péturssonar geðlæknis.
Hvað þarf viðmælandi að hafa til að hera
svo hægt sé uð skrifa ævisögu hans?
„Hann þarf ekki að vera frægur heldur
hafa frá einhverju að segja. Hann þarf að
hafa skilgreint ævi sína fyrir sjálfum sér,
ekki einungis Iifað frá degi til dags. Kraf-
an er því fyrst og fremst sú að mann-
eskjan sé tilbúin að gera sér grein fyrir
því hvers vegna hún er eins og hún er,
hvað hefur mótað hana og sé tilbúin að
rýna í sálarlíf sitt en ekki eingöngu skýra
frá ytri atburðarás - og leggja þannig sitt
af mörkum svo aðrir skilji sitt eigið líf
betur.“ Og þá er komið að einu lykilatriði
í galdrinum við að skrifa ævisögu. Trún-
aðarsamband verður að myndast milli
þess sem skrifar og þess sem segir frá.
Þetta samband þarf að byggja upp og til
þess þarf tíma sem viðmælandinn verður
að vera tilbúinn að veita.
Ýmislegt gerist í samtöliun
Þegar skapast hefur trúnaðarsamband fer
ýmislegt að gerast í samtölunum sem
viðmælandi og höfundur bjuggust alls
ekki við. Þegar við Guðmunda Elíasdóttir
vorum að rínna að ævisögu hennar fór
hún að Iíta ævi sína allt öðrum augum en
hún hafði gert í byrjun. Þegar við Arni
Tryggvason hófum vinnu við ævisögu
hans minntist hann lítillega á að hann
ætti við þunglyndi að stríða. Hann var
reiðubúinn að ræða um þunglyndið, en
það reyndist veigameira en okkur grun-
aði og varð að lokum aðal þemað í sög-
unni. Við leituðum hins vegar aldrei or-
sakanna heldur skýrðum einungis frá
þunglyndinu.
Þegar ég hóf vinnu með Maríu Guð-
mundsdóttur að hennar bók sagði hún
mér frá því að hún væri tökubarn. I þetta
skipti leitaðist ég við að kafa dýpra. Eftir
mikla sjálfsskoðun í vinnuferlinu komst
hún að þeirri niðurstöðu að allt hennar
líf hefði mótaðist af þeim atburði. Þessi
sjálfsskoðun var mikilvæg en tók á, enda
er sárt að standa nakinn frammi fyrir
sjálfum sér. Þriðja skilyrðið er því að
manneskjan sé reiðubúin að fara í gegn-
um sársauka \áð vinnsluna, því það er
sársaukafullt að kasta blekkingum og tál-
vonum og horfa á sjálfan sig í raunsæju
ljósi endurminninganna. Með Esra Pét-
ursson er öðruvísi háttað en aðra þá ein-
staklinga sem ég hef unnið með. Hann er
maður sem hafði sjálfur gengið í gegnum
sálgreiningu á annan áratug og unnið við
sálkönnun sem sérgrein við geðlækningar
í rúma þrjá áratugi. Hann kom til mín
með mótaða sjálfsmynd, tilbúinn að segja
frá sjálfum sér og samferðarmönnum sfn-
um á opinskáan og heiðarlegan hátt.
Þjáningar og hrenuningar
Áherslan í fyrri bókum mínum hefur oft
verið á einstaklingi sem hefur gengið í
gegnurn þjáningar og hremmingar en
sigrast á þeim, finnur sjálfan sig og verð-
ur á vissan hátt hetja bókarinnar. En í líf-
inu er það svo að aðrir gera ekki bara á
hlut manneskjunnar heldur veldur hún
einnig öðrum þjáningum. Esra viður-
kennir þetta og tekur um leið áhættu, því
það er alls ekkert víst að persóna sem
játar á sig misgjörðir öðlist samúð Ies-
enda. I frásögn sinni leggur Esra einnig
að jöfnu hvort manneskjan er lifandi eða
látin. I hans huga brejtist manneskjan
eða fortíð hennar ekki við það eitt að
deyja. Á Islandi hefur gilt sú regla að
menn má rakka niður að vild og hafa af
„Á ÍFÍösiáz hefnr gilt fk
regla szess má rakka
szÍhí' viid ag hafa af
þeim tsncsð sév. þeir á lífi,
cs /dízss szflss nzð ðíezsF
mœra ag lafa - es alh
fegja vm Aass Fðss/ez^ðss
a í'flKSfösjfls hátt."
þeim æruna séu þeir á lífi, en látinn
mann má aðeins mæra og lofa en alls
ekki segja um hann sannleikann á raun-
sæjan hátt. Esra gengur í berhögg við
dauðahræsnina og talar um manneskj-
urnar í lífi sínu eins og þær voru. Sálu-
messa syndara er mesta áskorun sem ég
hef tekið í leitinni að kjarna manneskj-
unnar f formi ærfsögu. Þetta er sú bók
sem hefur gefið mér persónulega mest
sem höfundi en jafnframt verið erfiðasta
bók sem ég hef skrifað. I þessari bók fer
ég inn á ný svið sem ævisagnahöfundur
og ég get ekki snúið til baka. Kannski
verður þetta síðasta ævisagan mín.“
Vanþákklátt hlutverk
Nú er injög algengt að líta á höfunda ævi-
sagna sem ritara og þeim er )firleit1 eltki
ætlað að fara á mikið skaldlegt flug.
Hvaða leið hefur þú valið í þínum bókuin?
„Höfundur ævisögu er í því vanþakkláta
hlutverki að vera í skugga persónunnar
sem er að segja frá. Hlutverk hans er oft
vanmetið og hann er einungis álitinn vera
ritari sem skráir sögu. Eg hef oft leyft
mér að fara inn í persónuna og vera hún.
Þannig sameinast persónan og höfund-
urinn. Eg leyfi mér einnig að skrifa
Iýríska kafla, jafnvel þankaganga sem
manneskjan hefur ekki sagt mér en ég
veit að dvelja í henni. Guðmunda Elías-
dóttir sagði mér frá því í nokkrum setn-
ingum þegar hún ól son sinn. Eg skrifaði
síðan nokkrar blaðsíður um fæðinguna og
hugsanir Guðmundu sem byggðust á
minni eigin reynslu þegar ég var viðstadd-
ur fæðingu tveggja barna minna auk þess
sem ég tefldi saman við fæðinguna ógn-
um stríðsáranna. Þegar Guðmunda las
kaflann sagði hún: „Já, einmitt svona var
þetta.“ Eg skrifaði eins og ég væri skáld-
sagnahöfundur en kaflinn gekk upp af því
hann er skrifaður af innsæi. Ég þekkti
forsendur, þekkti persónuna og hugsana-
gang hennar. Þannig hef ég unnið í öllum
mínum ævisögum. Eg er alltaf sjálfur
milli línanna."
Finnst þér ævisagan vera vanmetin hók-
menntagrein?
,/Evisagan hefur örlítið sótt í sig veðr-
ið síðustu árin en er þó enn umhugsun-
arlaust afgreidd sem óæðri bókmenntir -
þrátt fyrir ævisögulega bókmenntaarfleifð
Islendinga, virðingarverðar tilraunir til
nýsköpunar á sfðustu árum og gífurlegan
áhuga landsmanna á ærfsögunni. Spurn-
ingin sem ég fæ oftast er: Jæja, Ingólfur,
hvenær ætlarðu að fara að skrifa skáld-
sögu? Það getur vel verið að ég eigi eftir
að skrifa skáldsögu en það er engin for-
senda þess að- ég geti kallað mig rithöf-
und.“ - KB