Dagur - 22.11.1997, Blaðsíða 4

20 — LAUGARDAGUR 22. NÓVEMBER 19 9 7
D^«r
MENNINGARLÍFIÐ I LANDINU
Fyrsta stj ama
leiWmssins
Oft er með nokkrum rétti yfir
því kvartað að lítið sé um vel
unnar og gagnrýnar ævisögur ís-
lenskra manna, en þeim mun
meira af snöggsoðnum viðtals-
bókum. Þeim mun ánægjulegra
er að lesa rit á borð við „Leynd-
armál frú Stefaníu" eftir Jón
Viðar Jónsson. Höfundurinn
hefur af eljusemi gjörkannað
allar tiltækar heimildir um við-
fangsefni sitt og samið afar
vandaða og læsilega sögu stór-
merkrar Iistakonu sem skipti
&W)j
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ
Stóra sviðið kl. 20
Fiðlarinn á þakinu
eftir Boch/Stein/Harnick
í kvöld Id.
uppselt
föd. 28/11
uppselt
Id. 6/12
nokkur sæti laus
Grandavegur7
eftir Vigdísi Grímsdóttur
Leikgerð: Kjartan Ragnarsson
og Sigríður M. Guðmundsdóttir
7. sýn. sud. 23/11
uppselt
8 sýn. fid. 27/11
uppselt
9. sýn. föd. 29/11
uppselt
Smíðaverkstæðið kl. 20
Krabbasvalirnar
eftir Marianne Goldman
í kvöld Id. - Id. 22/11 -
sud. 23/11 - Id. 29/11
Fáar sýningar eftir.
Ath. sýningin er ekki
við hæfi barna
Sýnt í Loftkastalanum kl. 20
Listaverkið
eftir Yasmina Reza
föd. 28/11
föd. 5/12
LISTAKLÚBBUR
LEIKHÚSKJALLARANS
mád. 24/11
Leikhópurinn Bandamenn og
bandamenn þeirra undir stjórn
Sveins Einarssonar, leiklesa
„Belíasþátt" eftir Sebastian Wild.
Miðasalan er opin mánud.-
þriðjud. 13-18, miðvikud.-
sunnud. 13-20.
Símapantanir frá kl. 1
virka daga.
sköpum fyrir landnám leiklistar-
innar á Islandi.
Stefanía fæddist árið 1876 og
kynntist fljótlega sorginni. Hún
missti móður sína sex ára að
aldri. Faðir hennar og bróðir
fóru til Ameríku fimm árum síð-
ar og skildu hana eftir í fóstri
hjá nákomnum ættingja; Stef-
anía sá ekki föður sinn á ný fyrr
en mörgum áratugum síðar þeg-
ar hún fór í Ieikför til Vesturh-
eims. Hún ólst upp sem ein-
mana, draumlynt barn, var ákaf-
lega feimin og uppburðarlaus
við ókunnuga og Iærði að leyna
vel hugsunum sínum: „... það er
ekki í fyrsta skipti á ævinni, að
ég hef orðið að sýnast glöð og
kát, í augum heimsins, þó hjart-
að blæði,“ skrifaði hún eitt sinn
í bréfi til ástvinar (bls. 62).
„Frámunalega yndlsleg“
Umskiptin miklu urðu eftir að
hún var komin til Reykjavíkur
aftur ásamt fóstru sinni. Stefan-
ía kynntist leiklistinni fyrsta
sinni á sviði templara í gamla
Guttó árið 1893. A sviðinu varð
hún sem ný manneskja; feimnin
hvarf sem dögg fyrir sólu.
I höfuðborginni kynntist hún
líka Borgþóri Jósefssyni, sem
síðar varð eiginmaður hennar og
náinn samverkamaður í Leikfé-
lagi Reykjavíkur um langt árabil.
Saman eignuðust þau sex börn
sem komust á legg. Mörg þeirra
reyndu einnig lyrir sér á Ieik-
sviði um lengri eða skemmri
tíma og ein dætranna, Anna
Borg, varð fræg leikkona á er-
lendri grundu - nokkuð sem
móðir hennar hefði að mati höf-
undarins átt góða möguleika á
hefði hún ekki ákveðið að helga
íslensku Ieikhúsi starfskrafta
sína.
Samtímaheimildir sýna að
Stefanía vakti strax í upphafi
leikferils síns mikla athygli fyrir
óvenjulega hæfileika sína. Og
það ekki aðeins hér á landi. Þeg-
ar hún lék fyrir félag Islendinga
í Kaupmannahöfn veturinn
1904-1905 var skrifað afar lof-
samlega um frammistöðu henn-
ar í Berlingske Tidende: „Hún
var frámunalega yndisleg sem
þjónustustúlkan, glaðvær og
gáskafull, raunaleg og döpur, og
fór það svo lipurt og létt, eins og
hún væri reyndur leikari frá
stóru höfuðstaðarleiksviði, en
ekki litlu einkaleikhúsi á fjar-
lægri og afskekktri eyju.“ (Bls.
107).
Stefanía var burðarás í Leikfé-
lagi Reykjavíkur frá stofnun
þess árið 1897 og þar til hún
sldlaði félaginu af sér sem for-
maður aldarQórðungi síðar. Yfir-
leitt lék hún f mörgum verkum á
hverju ári - stundum í öllum
verkefnum vetrarins. Höfundur-
inn færir rök fyrir því að hún
hafi með framlagi sínu komið í
veg fyrir að félagið hreinlega
dæi drottni sínum.
Jón Viðar dregur einnig fram í
dagsljósið þau miklu átök sem
áttu sér stað að tjaldabaki innan
félagsins. Hann segir á einum
Stjarnan unga: Stefanía Guðmunds-
dóttir á fyrstu leiklistarárum sínum.
stað: „Leiklistarsaga, sem geng-
ur fram hjá baktjaldamakki og
valdastreði og býr jafnvel til
hálfgerðar helgimyndir úr bre-
yskum og dauðlegum einstak-
lingum, verður aldrei nema
hálfsögð" (bls. 146) og rekur í
samræmi við það átök og ríg á
milli einstaklinga, einkum þó
þeirra tveggja íjölskyldna sem
lengi tókust á um völdin í félag-
inu. Sú frásögn sýnir að sundur-
lyndi og klíkuskapur er gamalt
vandamál í leikfélaginu.
Hugljúf og sár
Bókin er mikil að vöxtum - 440
blaðsíður - og prýdd fjölda
mynda. Jón Viðar Jónsson lýsir
ítarlega þeim aðstæðum sem
mörkuðu líf og starf Stefaníu
sem eiginkonu, móður og
leikkonu. Hann Ieiðir lesandann
inn í bæjarbrag samtíðarinnar
og dregur fram helstu persónur
og leikendur í íslensku Ieiklist-
arlífi fyrstu áratugi aldarinnar.
Þannig setur hann lífshlaup
leikkonunnar í nauðsynlegt
samhengi við samtíð hennar.
Stefanía Guðmundsdóttir lifir
í þjóðarsögunni sem fyrsta
stjarna íslensks leikhúss. En við
lestur þessarar bókar er hún
ekki síður eftirminnileg sem
manneskja sem birtist í sinni
tærustu mynd í bréfunum sem
hún skrifaði. Þau vitna um
hjartahlýju, ríka umhyggju fyrir
börnum sínum og sanna hlut-
tekningu með þeim sem áttu
bágt. Frásögnin af hetjulegri
baráttu hennar við sjúkdóminn
sem leiddi hana til dauða langt
fyrir aldur fram, árið 1926, er í
senn hugljúf og sár. Við
kveðjum hana með söknuði í
bókarlok.
Tvlsktptur Hálfdan
Stemimn Sigurðardóttir:
Hanami **
í nýjustu skáldsögu sinni
Hanami segir Steinunn Sigurð-
ardóttir söguna af sendibílstjór-
anum Hálfdani Fergussyni sem
einn daginn sannfærist um að
hann sé látinn. Meinið er að að-
standendur hans eru ekki jafn
reiðubúinir og hann að viður-
kenna þessa óvæntu stöðu
mála. Hálfdan tekur þá til sinna
ráða.
Hugmynd Steinunnar er
frumleg og fyrirfram hefði
henni verið trúað til að gæða
hana fjöri og kímni. Steinunn
fer þokkalega af stað og tekst
ágætlega upp þegar hún lætur
söguhetju sína túlka saldeysisleg
orð annarra persóna sem stað-
festingu á láti sínu. Sagan leið-
ist hins vegar fljótlpga út í alls
kyns uppákomur þar sem
fimmaurabrandarar hafa of
mikið vægi. Þegar kemur að
þætti DrúsiIIu miðils, jarðarför-
inni og minningargreinunum er
sagan orðin ofteygður brandari.
Persónur bókarinnar eru eru
ýktar fígúrur sem erfitt er að ná
sambandi við. Þeim er ætlað að
skemmta lesendum en þar sem
þær virðast ekki búa að neinum
innri manni, heldur eintómu yf-
irborði verður gamanið heldur
snautlegt.
Þegar sagan virðist komin í
óefni bregður höfundur á það
ráð að senda söguhetju sína til
Japan og þá fer landið að rísa.
Sagan breytir um tón, verður á
stundum afar falleg og næmleiki
og dýpt færast í frásögnina. Þá
nær lesandinn í fyrsta sinn
tengslum við söguhetjuna en
fær ekki að fylgja henni nema
stuttan spöl því sög-
unni lýkur þegar
hún virðist vera að
ná listrænu flugi.
Besti kafli bókar-
innar er ástarlífslýs-
ing sem skrifuð er
af mikilli list. Þar
finnst mér Stein-
unn sanna, það sem
mér hefur reyndar
alltaf fundist, að
hún sé mesti stílist-
inn í hópi skáld-
kvenna okkar. En
áður en að þessum
hluta kemur hefur
of margt farið úr-
skeiðis.
Hanami er ein-
kennilegt tvískipt
skáldsaga. Fyrri
hluti verksins geng-
ur engan veginn
upp. Seinni hluti
verksins forðar bók-
inni frá falli en
nægir því • miður
ekki til að gera þessa skáldsögu
minnisverða eða sérlega góða.
Pistillinn var fluttur í Dags-
Ijósi síðastliðið fimmtudagskvöld.